Rönesans sözcüğü ilk anlamda, dinsel sözcükler dağarcığına girer. Notre-Dame Mucizesinden itibaren (14. yüzyıl) yaşamını yitirmiş bir kişinin ikinci kez doğuşu anlamına gelir. Yunan teolojisindeki Palingenesis’in (yeniden doğuş) eşi gibidir. Bundan bir yeniden dirilme ya da hayata dönme anlamı çıkarılmamalı, yeni temellerden yola çıkıTarak yeniden başlamak anlamına alınmalı. Özellikle, mistik kullanımda yeniden doğuş (Rönesans) ve yenileşme, canlanma (regeneration) eşanlamlıdırlar. Tanrinm lütfuyla, arınmayla (vaftiz veya tövbe istiğfar) ya da dünya zevklerinden el etek çekme yoluyla daha iyi bir başka yaşama geçilir: Yaşama yeniden doğulur. Rene veya Renee adını taşıyanlar, örneğin Provence kontu Kral Ren6 (1409-1480) ve Ferrare düşesi (1510-1575), Hümanizm ve Reform’un bu iki etkin koruyucusu günahlarıyla ölüp daha zengin, daha güzel, daha yüksek düzeyde bir yaşama adandıklarını biliyorlar mıydı acaba? Calvin (1509- 1564), Saint-Jean İncilini (3,3) yorumlarken, iyileştirme, yenilenme, tazelenme, dirilme sözcüklerinden farklı olarak yukarıda belirttiğimiz anlamdan sözeder. Çağdaşlarının büyük felsefi, edebi, sanatsal vs… keşiflerin verdiği heyecanla ilkbaharın, çiçeklerin ya da meyvelerin geri gelişine benzer bir dönüş yerine ruhsal bir yenilenmeye katıldıklarını sanmala7 rı pek kuşku götürmez. Reform ve sanat ve fikirlerde Yenileşme birbiriyle dayanışma içinde, daha doğrusu aynı Rönesans’ın çağdaş iki görünümüdürler. Amerika’nın, Cap yolunun keşfedildiği, büyük Yunan metinlerinin basıldığı, Vinci’nin fiziği derinleştirerek en güzel tablolarını yaptığı çağda, 1496’- da Michel Bureau şöyle yazıyordu: “Çağımızda reform sözcüğü halkın kulağında öylesine yer etmiştir ki, birkaç kişi bir araya gelip iki lâf ettiğinde bu konu sık sık konuşmalarına girer.” Multa renascentur que nuhc cecidere, çökmüş pek çok şeyden yeni şeyler doğacaktır, yazılıdır Paris’deki Sanat ve Arkeoloji Enstitüsü’nün, 1535 (VI, k I) tarihli bir estampında. Worace’ın ünlü bir dizesinin biraz değiştirilmişi olan bu formül, Amyot’un II. Henri’ye yazdığı ithafa benzer! “I. François edebiyatı yeniden doğurtup, çiçeklendirmeye başladı…”.
Çevirmen Cl. De Seyssel 1509’da, dilbilgini G.Tory 1529’da ve şair J.De Bellay’nin 1549’da yazdıkları gibi Amyot’da 14. yüzyıldan önce bir Fransız dili ve edebiyatının varlığını yadsımıyor, ama, yine onlar gibi, bunları yenilenmek isteyen bir ulusa layık görmüyordu. Bu Ortaçağ’ı küçümseme dönemi çabuk geçti. Üstelik büyük düşünürler Greko-Latin uygarlığına ya da inancın kaynaklarına dönüş hayalleri içindeydiler. 14. yüzyılda, Petrarca Roma’da, Kapitol’de, zaferini antik bir biçimde kutluyordu (1341). 1470’de doğmuş, bir Ciceron benzeri olan kardinal Bembo, üslubunun saflığını yok edeceği korkusundan dua kitabını bozuk Latincesinden okumaktan kaçmıyordu. Roma’da Pomponio Leto’nun (1464) Floransa’da Marsile Ficin’in (1473), Krakov’da Casimir IV. Jagellon’un ‘(1489) çevrelerinde, Paris’te Charles IX ve Henri III (1570) dönemlerinde Akademiler oluşmuş, Antik Çağ’ın fikirleri, âdetleri 8 hatta dekorları yeniden canlandırılmak istenmişti. Gerçekten dinsel diyebileceğimiz bir inançla Rabelais’nin Gargantua’sı 1533’de Pantagruel’e şöyle yazabiliyordu: “Şimdi artık tüm bilim kollan düzeltildi, diller yerleşti” (11,8) yâni iyileştirildi ve Brantome 1590’lara doğru kral I. François’ya şöyle seslenebiliyordu” Baba ve edebiyat ve sanatın gerçek onarıcısı”
.
