C. Adam – Descartes Hayatı ve Eserleri

1596-1617 : Touraine, Poitou, Bretagne. — 1618-1628: Yabancı memleketlere seyahat ve Paris’te ikamet. — 1629-1633: Hollanda’da: Franeker, Amsterdam, Leyde, Amsterdam, Deventer. — Aralık 1633 – Yaz 1637: Amsterdam, Utrecht, Leyde. — Yaz 1637 – nisan 1640: Santpoort. — Nisan 1640-m ayıs 1644: Leyde, Endegeest, Egm ond op den Hoef. Fransa’da seyahat, Yaz 1644 – kasım 1644 – eylül 1649: Egmond – Binnen. Fransa’da seyahat, 1647 ve 1648. — E kim 1649 – şubat 1650: Stokholm . René Descartes, Saint – Georges de La Haye, papazlığının (paroisse) kütüğündeki kayda göre, 3 nisan 1596 tarihinde vaftiz edilmiştir, veya daha doğru olarak “önce kaydedillen aynı günde vaftiz edilm iştir” o da 3 tarihini taşım aktadır. Sonraları, b ir portresinin çevresine yazılmak üzere şu m alûm atı verm iştir: “31 m art 1596 da La Haye en Touraine’de doğmuştu r.” Aradan, iki yüz elli küsur yıl geçtikten sonra, yani 1854 te bu küçük kasabada değil de, bir kır ortasında doğduğu ileri sürülm üş­ 10 DESCARTES tür: anası, Châtellerault’dan La Haye’ye giderken, yolda ağrıları gelmiş, Fallot çayırı denilenı bir yerde, bir çukurun kenarında çocuğunu: doğurm uştur: bütün bunlar Descartes’ın, Poitou1 topraklarında doğduğunu ispat etmek, için ortaya atılm ıştır. Kendisi de, her zaman Poitou Beyi veya asilzadesi (gentilhomme de Poitou) olduğunu söylemiştir. Ailesi, aslen bu eyalettendi, kendinin de buıada birkaç mülkü vardı. Bunlardan biri Perron adında bir çiftlik (fief) idi, onun için, kendine Perron Beyi “Seigneur du Perron” derdi, ve bu adı her zaman taşıdı.

Bununla beraber, son günlerine kadar, (23 nisan 1649 mektubu) Touraine1 bahçelerinde doğduğunu söylemiştir. Babası Bretanya Parlam entosunda âza idi: onun için Descartes’a Bretanya asilzadesi sıfatı da verilmiştir. Châtellerault’da doğan babası, Pierre Descartes adında bir hekimin oğlu idi, bütün hayatı boyunca hekimliğe, anatomiye pek m eraklı olan feylosof bu noktada, dedesine benziyordu. Anası, Jeanne Brochard’ı tanım adı 13 mayıs 1597 de b ir çocuk dünyaya getirirken ölm üştü. Üç gün sonra, 16 mayısta, çocuk da öl1 Poitou, eski eyalet taksimatına göre, merkezi Paitiers olan bir vilâyetin ismidir. 1 Touraine de, merkezi Tours olan bir vilâyetin ismidir. H A Y A TI 11 dü. Descartes’a bir sütanası ve dadı baktı Onu d a hiç unutm adı. Ölüm döşeğinde kardeşlerine yazdığı b ir m ektupta, sağlığında verdiği parayı, gene kadına vermekte devam etmelerini ‘vasiyet etti. Ellisinden sonra, bir dostuna yazdığı bir m ektupta (6 haziran 1647) çocukluk hâtırası olarak, bir çocukluk aşkını anlatırken; ben çocukken, kendi yaşımda, biraz şaşı bir kızı seviyordum. Aradan epey zaman geçtikten sonra bile, şaşıları görünce, başkalarından çok onları sevmeye meylettiğimi hissediyordum ” diyor. Descartes’ı Poitou Vilâyetinin Umami Valisi olan ve La Haye’de bir evi bulunan. René B rochard’ın dulu anne annesi Jeanne BrocTıard büyüttü ve yetiştirdi. Şüphesiz, ablası Jeanne Descartes da büyük annesine yardım «tm iştir. 1598 den 1609 a kadar yapılan birçok vaftiz muamelelerinde, vaftiz anası olarak, onun adına raslıyoruz.

Descartes ablamın çok bağlı kalmıştır. Ablasının Rogier ed Crevy ile evlenmesinden dünyaya gelen oğlunun tahsili ile yakından alâkadar olm uştur. Feylesof çocukluğunda hususi b ir ihtim am görm üştür. Annesinden “kuru bir öksürük ile hafif bir ateş” tevarüs etmişti. Doktorlar da, söylediğine göre, genç öleceğine hükmetmişti. Ama yirmisine 12 DESCARTES doğru iyileşti ve sağlığı gelişti. İyileşmesini de “hayatta karşılaştığı şeylere, her zaman ona onları en iyi gösteren açıdan bakm a temayülüne” atfetti (mayıs – haziran 1645). Onu bir Cezvit kolejine verdiler; ancak sekiz yaşında bulunduğu 1604 te değil de, on yaşma bastığı zaman, 1606 da verdiler. Kendisine babalık edecek olan bir akrabası, P. Charlet, o yıl La Flèche kolejine tâyin edilmişti. Sonraları Descartes “bütün gençlik terbiyemi ona borçluyum, Rektörü bulunduğu La Flèche Kolejinde kaldığım sekiz yıl boyunca, gençliğimi hep o idare etti” diyor. Başka b ir m ektubunda da kolejde kaldığı m üddeti sekiz veya dokuz yıl olarak gösteriyor. Şüphesiz, koleje, 1606 yılının paskalyasında girmiş, 1614 ders yılı sonunda da oradan çıkmıştır. M etot üzerine konuşm ada, okuduğu dersleri sıra ile anlatıyor: İlkönce 4 üncü, 5 inci, 6 mcı sınıflarda m asallar (Ovidius’un Metam orfozları, Esoppos’un H ikâyeleri), tarihler (bir nevi De Viris veya Plutarkhos’un Meşhur Adam ları); sonra hüm anite sınıflarının, yanı üçüncü ve ikinci sınıfla retorik sınıfının program ına giren Şiir ve Beelâgat. Burada eline bir şiir külliyatı geçirmişti.

Sonraları bu kitabı rüyasında görüyor ve içinde bulunan şu m ısraı hatırlıyor: H A Y A TI 13 Hayatta hangi yolu tutacağım? Sonra şu iki vecize hatırına geliyor: biri O vidius’tan alınm ıştır: M esut hayat, gizli hayattır. Öteki de, Seneka’dandır: Başkalarınca çok tanınmış, ama kendince hiç tanınmamış olarak ölmek, insana çok ağır gelir. Felsefeyi P. Fournet okutuyordu. 1637 de, ilk eserini yayımladığı zaman onu hatırlıyor ve m innetinin ifadesi olarak bir nüsha takdim ediyor. Felsefe derslerinin tam am ı üç yıla taksim edilmişti: m antık (ve ahlâk), fizik (ve m atem atik), metafizik .M etot Üzerine Konuşm ada, bu da vardır. Fakat sıra tersine çevrilm iştir: Descartes’ın getirdiği inkılâbın esası da budur: m atem atik üzerine dayanan yeni bir fiziğin temellerini kurm ak için, her şeyden önce metafizik. Genç Descartes, sorduğu sorularla m atem atik profesörünü birçok defa şaşırtm ıştır. Bu ilmi ilk olarak Clavius’un eserinde tetkik etm iştir, o da îsa Cemiyeti’nin (yani cezvitlerin) Eııklides’i idi. Cebirde, hâlâ “Cossique„ kossik harfleri kullanıyordu. Uzun zaman, “Viete’in reform undan haberi olmadı. Çünkü Viete çok gayretli, ateşli bir Kalvinci protes­ 14 DESCARTES tan olduğundan, cezvitlerce iyi görülmüyordu. Descartes, cevitlerin öğretimini takdir ederdi. Oğluna verilecek felsefe tahsili için, fikir soran bir aile babasına, çocuğunu Blois’dan pek uzak olmıyan La Flèche’e göndermesini, tavsiye ediyordu.

Bunu yazdığı zaman, yani 1639 da, kendi felsefesi henüz yayılmamıştır. La Flèche’in talebesi şüphesiz tatillerini La Haye’de büyük annesinin yanında geçiriyordu. Onun ölümünden sonra da (1609 sonunda veya 1610 başlangıcında) Châtelleraut’da, baba, evinde, öteki büyük annesinin yanında kalıyordu. Uzun zam andır dul yaşayan Pierre Descartes’ın karısı Claude Ferrand da, 1612 sonunda veya 1613 başında ölmüştü. 9 ve 10 kasım 1616 da René Descartes, Poitiers – Üniversitesinde hukuk başelyesi ve lisansiyesi unvanını alıyor (medenî hukuk ile kilise hukuku). 1614-1615 ve 1615-1616 ders yıllarında, iki kıl, üniversite talebeliği etmiş m idir? bilmiyoruz. Bununla beraber Poitiers’- ye yalnız im tihan vermek için gelmediği de m uhakkak: çünkü 21 mayıs 1616 da, evinde kaldığı bir terzinin çocuğunun vaftiz muamelesinde bulunuyor, vaftiz kütüğüne, vaftiz babası olarak imza atıyor. Fakültede verdiği imtihanın soruları elimizdedir. Daha sonraları m ektuplarında bazı hukuk m etinlerini hatırladığını görüyoruz. Şüphesiz babası onu bir ida- H A Y A TI 15 ıreci veya bir hâkim yapm ak istiyordu; nitekim Bretaillière Beyi (Seigneur) adını taşıyan büyük oğlu Pierre’i hâkim yetiştirm işti. O da Rennes Parlm anında âza olm uştur, ikinci karısından dünyaya gelen küçük oğlu Joachim’i de öyle yetiştirm işti. Daha sonraları, kitap müellifi, olan oğlundan, “dana derisinden ciltlere bürünm ekten başka b ir işe yaramaz,, diye (belki gülümsiyerek ve babaca) şikâyet etm iştir. Genç delikanlı 1617 yılını, N antes’a yakın bir yerde, Chavagne en Sucé’de, ailesi yanmada geçirdi. Babası orada yeniden evlenmişti. Paroisse’ın (papazlığın) vaftiz kayıtlarında iki defa (22 ekim ve 13 aralık 1617) René Des- .

cartes imzasına raslıyoruz. Fakat ailenin ortanca çocuğu olması ve dediğine göre askerliğe de fazla hevesli bulunması, onu askerlik .mesleğine sevk ediyor. Holânda’ya gidiyor, ve Maurice de Nassau’nun ordusuna gönüllü yazılıyor: burası zamanın genç asilzadeleri için bir nevi harb okulu idi. Feylesofun bir tanıdığı, Schooten, daha sonraları, onun, Breda’da on beş ay kaldığından bahseder. Descartes, Holânda’yı ilk defa 1619 nisanı sonunda terk ettiğine göre, deımek ki oraya, ocak, 1618 de gelmiş bulunu­ 16 DESCARTES yordu. Fakat Beekman’la ancak 10 kasım 1618 de karşılaşıyor. Kendinden sekiz yaş büyük olan Beekman, genç askerin en iyi dostu oluyor. Beekman Descartes’ı sadece, Perron Beyi olarak tanıyor. Descartes, dostunun, kendisini, kışla hayatının sürüklediği zihin uyuşukluğundan kurtardığını söylüyor, ilk eseri Muhtasar M usiki’yı 1619 yılı hediyesi olarak ona ithaf ediyor. Aralarında birçok ilmi ve felsefî fikir alışverişleri oluyor. Beekman, memleketi olan M iddelbourg’a döndükten sonra da iki dost, Descartes’in 29 nisanda hareketine kadar, mektuplaşıyorlar.

.