Carlos Castaneda – Zamanın Çarkı

6ze| olarak segilmig ahntrlardan oluqan bu dizi, eski gaf Meksikasr qamanlannrn diinyasr hakkrndayazdr$rm ilk sekiz kitaptan derlenmigtir. Bu almtilann dolaysrz kaynafr, o[retmenim ve krlavuzum, Meksikah Yaqui Krzrlderilisi qaman don Juan Matus’tan bir antropolog olarak almrq oldu[um agtmlamalardrr. Kendisi, kokleri eski gallarda Meksika’da yagamrg olan gamanlara kadar uzanan bir silsilenin tiyesiydi. Don Juan Matus kendi dtinyasma, yani o eski Ea! qamanla- -t ZAMANIN qARKI rrrun dtinyasrna girmem igin, giictintin yettili en etkin yontemr leri kullanarak bana krlavuzluk etti. Bu yiizden, o, kilit konumdaydr. Baqka bir gergeklik Aleminden haberdardr; asilsrz, ya da hayal gticiintin yarattrlr bir dlem degildi bu. Don Juan ve onun obtir btiyiicii yoldaqlan-on beq kiqiydiler-igin eski gaE $amanlanmn diinyasl son derece gerEek, pratik bir dtinyaydr. Bu gahqma, o gamanlann ilmi hakkmda okunup i.izerinde dtiqiintilmesi ilging olacak ozlii ktigtik oyktiler, ozdeyiqler ve fikirlerden bir dizi derlernek igin gok basit bir giriqim olarak baqladr. Ne var ki, gahgma siireci baqladrfrnda umulmadrk bir yon de[iqimi meydana geldi: almfilann kendi baqlanna ola[antistti bir stirtikleyici giig ile dolu olduklanrun farkrna vardrm. Daha once goremedilim, gizli bir fikir zincirini ortaya grkarmrqlardr. Don Juan’rn cifretmenim ve kilavuzum oldufu on iiE yil doyunca bana anlattrklannln gosterdi[i yonii iqaret etmekteydiler. Ahntrlar, benim kendi di.inyasrna giriqimi desteklemek ve kolaylaqtrrmak amacryla don Juan’rn izlemiq oldufu kendinden emin, tereddtitsiiz yolu, herhangi bir kavramsallagtrrmadan gok daha iyi bir qekilde goz oniine seriyordu. O bu yolu izlediline gore, kendi hocasmrn don Juan’r qamanlann dtinyasrna siirmek igin kullandrlr yol da mutlaka bu olmah, diye dtiqtintiyordum.

Don Juan’rn izledifi yol, beni farkh bir biligsel sistem oIarak adlandrrdrfr olgunun igine gekme giriqimiydi. Biligs el sistem derken, bilisselligirt standart tanrmrnr kastediyordu: “giindelik yagamm farkrndahlrndan, hafrua, deneyim, algrlama, ve eldeki herhangi bir sozdiziminin ustaca kullanrmrndan sorumlu stiregler.” Don Juan, eski ga! Meksikasl $amanlannrn slradan insanrnkinden gerEek anlamda farkh bir biliqsel sisreme sahip olduklannr idclia ecliyorclu. Bir sosyal bilimler olrencisi olarak edindifim rtinr mantrk ve uslamlama ile, don Jnan’rn bu icldiasrnr reddediyordum. iteri siirdi.ipii qeyin akla sr!mayacak derececle saqma oldr-rlunu ona srk srk yinelemistirn. Bana gore bu olsa olsa entelektriel bir saprnE* olabilirdi * ,”p,ng’ bir amaca ulagmayr engelleyen saprklrk S UNU Qevremizdeki dtinyayr bizim igin kavranabilir krlan normal biliqsel sistemimize olan inancrmt yrkabilmek igin ikimiz de on iig yrl boyunca gabaladrk. Bu ufrag, beni gok garip bir ruh durumuna silrtikledi; gtindelik diinyamrzrn biligsel yontemlerini kesinkes kabullenmenin yerini alan bir yan-gi.ivensizlik haliydi bu. On iig yrl boyunca maruz kaldrfrm qiddetli saldrnlardan son-ra, istemeyerek de olsa kavradrm ki, don Juan gergekten farkh bir bakrg agrsmdan yola grkryordu. Bu ytizden, eski ga! Meksikasr $amanlanmn baqka bir biligsel sistemi olmahydr. Bunu kabullenmek benlifimi yakrp kavurdu. Bir hainmigim gibi hissediyordum. Dehqet verici bir sapkrnhfr dile getirir gibiydim. En giigli.

i direncimin i.istesinden geldilini hissettili anda, don Juan iddiasrnr igimde ulagabildi$i en uzak, en derin noktalara kadar siirdii; ve kabul etmek zorunda kaldrm ki, qamanlann diinyasrnda, qaman uygulamacilann dtinyayr delerlendirmelerindeki bakrq agrlanm brzim kavrams.allagtrrma aygrtlanmtzla tarumlayabilmek miimki.in degildi. Ornelin onlar evrendeki ozgiir akrqr iginde enerjiyi algrhyorlardr; toplumsallaqma ve sozdiziminin baflayrcrhfrndan annmrg, saf titreqim ozelliline sahip enerjiyi. Bu edime gorme adrnt vermiqlerdi. Don Juan’rn ana amacr, enerjiyi evrendeki akrgr iginde algrlamama yardrmcr olmaktr. $amanlann dtinyasrnda, enerjiyi bu bigimde algrlamak, farkh bir biligsel sisteme daha derin ve ozgiir bir bakrq aglsr edinmek igin ilk zorunlu agamadr. Bende bir gdrme tepkisi uyandrrmak igin, don Juan biliqselli[in obtir yabancr birimlerini kullandr. Bunlann en onemlilerinden biri ozetleme olarak adlandrrdrlr birimdi, ve kiqinin ya$ammln boliimlere aynlarak sistematik bigimde irdelenmesinden oluguyordu; eleqtiri, ya da hata bulma amagh bir inceleme delildi bu; kiqinin yaqamrnr anlama ve seyrini de[iqtirme gabasrm igeriyordu. Don Juan’rn iddiasrna gore, uygulamact, yagamml ozetlemenin gerektirdili tarafszhkla bir kez gozden gegirdi mi, artrk aynl yagama donmesinin hig yolu yoktu. Don Juan’a gcire evrendeki akrql iginde enerjiyi gormenin anlamr, bir insanollunu enerjiden olugmuq br ryilnlt yumurta, -t ZAMANIN qARKI rrrun dtinyasrna girmem igin, giictintin yettili en etkin yontemr leri kullanarak bana krlavuzluk etti. Bu yiizden, o, kilit konumdaydr. Baqka bir gergeklik Aleminden haberdardr; asilsrz, ya da hayal gticiintin yarattrlr bir dlem degildi bu. Don Juan ve onun obtir btiyiicii yoldaqlan-on beq kiqiydiler-igin eski gaE $amanlanmn diinyasl son derece gerEek, pratik bir dtinyaydr.

Bu gahqma, o gamanlann ilmi hakkmda okunup i.izerinde dtiqiintilmesi ilging olacak ozlii ktigtik oyktiler, ozdeyiqler ve fikirlerden bir dizi derlernek igin gok basit bir giriqim olarak baqladr. Ne var ki, gahgma siireci baqladrfrnda umulmadrk bir yon de[iqimi meydana geldi: almfilann kendi baqlanna ola[antistti bir stirtikleyici giig ile dolu olduklanrun farkrna vardrm. Daha once goremedilim, gizli bir fikir zincirini ortaya grkarmrqlardr. Don Juan’rn cifretmenim ve kilavuzum oldufu on iiE yil doyunca bana anlattrklannln gosterdi[i yonii iqaret etmekteydiler. Ahntrlar, benim kendi di.inyasrna giriqimi desteklemek ve kolaylaqtrrmak amacryla don Juan’rn izlemiq oldufu kendinden emin, tereddtitsiiz yolu, herhangi bir kavramsallagtrrmadan gok daha iyi bir qekilde goz oniine seriyordu. O bu yolu izlediline gore, kendi hocasmrn don Juan’r qamanlann dtinyasrna siirmek igin kullandrlr yol da mutlaka bu olmah, diye dtiqtintiyordum. Don Juan’rn izledifi yol, beni farkh bir biligsel sistem oIarak adlandrrdrfr olgunun igine gekme giriqimiydi. Biligs el sistem derken, bilisselligirt standart tanrmrnr kastediyordu: “giindelik yagamm farkrndahlrndan, hafrua, deneyim, algrlama, ve eldeki herhangi bir sozdiziminin ustaca kullanrmrndan sorumlu stiregler.” Don Juan, eski ga! Meksikasl $amanlannrn slradan insanrnkinden gerEek anlamda farkh bir biliqsel sisreme sahip olduklannr idclia ecliyorclu. Bir sosyal bilimler olrencisi olarak edindifim rtinr mantrk ve uslamlama ile, don Jnan’rn bu icldiasrnr reddediyordum. iteri siirdi.ipii qeyin akla sr!mayacak derececle saqma oldr-rlunu ona srk srk yinelemistirn. Bana gore bu olsa olsa entelektriel bir saprnE* olabilirdi * ,”p,ng’ bir amaca ulagmayr engelleyen saprklrk S UNU Qevremizdeki dtinyayr bizim igin kavranabilir krlan normal biliqsel sistemimize olan inancrmt yrkabilmek igin ikimiz de on iig yrl boyunca gabaladrk.

Bu ufrag, beni gok garip bir ruh durumuna silrtikledi; gtindelik diinyamrzrn biligsel yontemlerini kesinkes kabullenmenin yerini alan bir yan-gi.ivensizlik haliydi bu. On iig yrl boyunca maruz kaldrfrm qiddetli saldrnlardan son-ra, istemeyerek de olsa kavradrm ki, don Juan gergekten farkh bir bakrg agrsmdan yola grkryordu. Bu ytizden, eski ga! Meksikasr $amanlanmn baqka bir biligsel sistemi olmahydr. Bunu kabullenmek benlifimi yakrp kavurdu. Bir hainmigim gibi hissediyordum. Dehqet verici bir sapkrnhfr dile getirir gibiydim. En giigli.i direncimin i.istesinden geldilini hissettili anda, don Juan iddiasrnr igimde ulagabildi$i en uzak, en derin noktalara kadar siirdii; ve kabul etmek zorunda kaldrm ki, qamanlann diinyasrnda, qaman uygulamacilann dtinyayr delerlendirmelerindeki bakrq agrlanm brzim kavrams.allagtrrma aygrtlanmtzla tarumlayabilmek miimki.in degildi. Ornelin onlar evrendeki ozgiir akrqr iginde enerjiyi algrhyorlardr; toplumsallaqma ve sozdiziminin baflayrcrhfrndan annmrg, saf titreqim ozelliline sahip enerjiyi. Bu edime gorme adrnt vermiqlerdi. Don Juan’rn ana amacr, enerjiyi evrendeki akrgr iginde algrlamama yardrmcr olmaktr.

$amanlann dtinyasrnda, enerjiyi bu bigimde algrlamak, farkh bir biligsel sisteme daha derin ve ozgiir bir bakrq aglsr edinmek igin ilk zorunlu agamadr. Bende bir gdrme tepkisi uyandrrmak igin, don Juan biliqselli[in obtir yabancr birimlerini kullandr. Bunlann en onemlilerinden biri ozetleme olarak adlandrrdrlr birimdi, ve kiqinin ya$ammln boliimlere aynlarak sistematik bigimde irdelenmesinden oluguyordu; eleqtiri, ya da hata bulma amagh bir inceleme delildi bu; kiqinin yaqamrnr anlama ve seyrini de[iqtirme gabasrm igeriyordu. Don Juan’rn iddiasrna gore, uygulamact, yagamml ozetlemenin gerektirdili tarafszhkla bir kez gozden gegirdi mi, artrk aynl yagama donmesinin hig yolu yoktu. Don Juan’a gcire evrendeki akrql iginde enerjiyi gormenin anlamr, bir insanollunu enerjiden olugmuq br ryilnlt yumurta, ZAMANIN qARKI ya da bn kiire olarak gorme, ve ornelin, zaten parlak olan o enerji kriresinin iEinde yer alan bir prnltr noktasr gibi, ttim insanlarca paylaqrlan kimi ortak cizellikleri ayul edebilme yetisi idi. $anranlar, algrlamanm birleSim noktasr adrnr verdikleri bu prnltr noktasrnda toplandrlrnr ileri stirtiyorlardr. Bu mantfttan yola qrkrlarak, diinyaya iligkin biliqsellilimizin de bu prnltr noktasrnda olugturuldulu dtiqi.incesine vanlryordu. Ne denli garip gciriinse de, don Juan hakhydr; gtinki.i olan kesinlikle budur” Bu ytizden gamanlann algrlan srradan insanrn algrsrndan farklr bir stirece tabiydi. $amanlar, enerjiyi dolrudan algrlamanrn kendilerini cnelik gerEekler olarak tanrmladrklan olgulara gottirdiigijnti icldia ediyorlardr. Ener.jik gerEek diye adlandrrdrklarr, enerjiyi dofrudan gcirmekle elde edilen, nihai ve indirgenerneyecek sonuElara gcittiren, tahminler ytinittilerek ya da standart yorumlanra sistemimize uydunnaya Ealrqrlarak tizerindc oynananrayacak bir goriiqtii. Don Juan’rn cledifine gore, kendi gizgisinin qamanlan igin, gevremizdeki cltinyanrn bilir;sel iqlemler tarafindan tanrmlandr- !t, ve bu iqlemlerin cinceden saptanmrq ve deligtirilrnesi olanaksrz qeyler ohnadrfr ,bir enerjik gerg’ekli. Bu bir e[itim sorunu.

bir uygulama ve kullanrm sorunuydu. Bu likir geliqtirilip baqka bn anerjik gcrg:e{e vanhyordu; standart biliqsellifin iqlenrleli, y almzca yeti qti ri I rnem izin iirtintiydi.i, claha fazlasrnrn de[il. I)on Juan, eski Ea[ Meksikasr qamernlannur biliqsel sistemi hakkrnda bana anlattrklannrl bir gerqeklik oldu[unu hig kuqkuya yer brrakrnayacak bigirnde biliyorclu. Biitiin obiir ozelliklerinirr yanr srra, cion Juan bir nagualtl7kr bu da $ar-nan uygur larnacrlar iEin dofal licler clenrekti, yani kencli esenlifine zarar gelrneksizin cncr.jik gerEeklcri inceleme yetisine sahip kiqi. Bu ytizden yolda;larrnrn bagrna gcAip, onlan bctirnlcnmcsi olanaksrz diiqiinllre ve algrlama yollanna baganyla gottirnre yetkisine saliipti. Don Juan’rn, biliqsel dtinyasr hakkrnda bana ti[rettifi ti.im gerEekleri goz cintinde tutarak, onLln da katrlchfr bir sonuca vardrm; bu trir bir diinyanrn en cinernli birinri, niyct fikriydi. Eski SUNU ga! Meksikasr qamanlarr igin niyet, evrendeki akrqr iEinde enerjiyi gordiiklerinde gcizlerinde canlandrrabildikleri bir gtiqtii. Bunu zamanve uzayln ttim cephelerine rni”ldahale eden, her qeyi kaplayan bir giiE olarak kabul ediyorlardr. F{er qeyin arrJtndaki gtidiiydii o; ancak niysl\,’t o qamanlar iEin taqrdr[r deferlerin inanrlmasl en gi.ig olant-tam bir soyutlama- insanla Eok yakrn ba[rydr. insan onu her zaman yonetebiliyordu. Eski qaf Meksikasr qamanlan bu gticti etkilemenin tek yolunun kusursuz davranr$tan gegti[ini anlamrqlardt, Ancak en disiplinli .

rygulamacr bu ustah[a kalkrqabilirdi. Bu garip biliqsel sistemin baqka bir harikulade ozelli[i Je, qamanlarrn zaman ve uzay kavramlartnt anlaylq ve kullanrmlarrndaydr. Bizim notmal bili;sel sistemimizin ayrrlmaz bir pargasr olan, ve bundan cittirti yaqamlarlmrzln bir yanrnt oluqturan zaman ve uzay, onlar iEin aynr anlamda bir olgu defildi. Stradan insan iEin zamarnn standart tantmt, “olaylann geEmiqten bu ana ve ordan gelecefe dolru, geriye dondtirtilmesinin imkAnsrzhlr apagrk olan bir dizi halinde meydana geldifii, uzamsal olmayan devamlt ve araltkstz bir btiti.in’odtir. Ye uzay, “ytldrzlann ve galaksilerin bulundulu iiE boyutlu alantn sonsuz uzantrst; evren” olarak tantmlantr. Eski Ea! Meksikasr qamanlan igin zaman,, bir diiqiince gibiydi; boyutlarr kavranamayacak biiytikliikte bir qey tarafrndan dtiqtiniilmtiq bir diiqiince gibi. Onlarca mantrfa uygun olan goyle bir yargrya vannrqlardr: insan, zihniyle kavrayabilmesi miimkiirr olmayan gtigler taraiindan dtiglini.ilmiiq bir dtiqi.incenin pargastydt, ancak gene de o di.iqtincenin ufak bir orantnt elincle tutuyorclu-olafantistti bir disipline bafh olan belirli koqullar altrnda kur-tarabildigi bir yiizdeydi bu. lJzay, o ganranlar iEin soyut bir eylem Alerniycli. Ona sorlsuzluk diyorlar, ve ondan canlt varhklann ti.im girigimlerinin toplanrt olarak soz ediyorlardr. Uzay onlar iEin daha ulaErlabilir.

nerdcyse diinyevi bir qeydi. Uzayrn soyut bigirnde fomrtile edilmesincle claha biiyi,ik bir ytizdeye sahip gibiydiler. Don Juan’rn yorumlanna bakrlrsa, eski gaf Meksikasr qamanlat\ zaman ve LLzayr asla bizim yaptrfrmru grbi belirsiz soyutlamalar olarak kabul etrniyorlardr. Onlar igin zaman ve uzayln her iki- ZAMANIN qARKI ya da bn kiire olarak gorme, ve ornelin, zaten parlak olan o enerji kriresinin iEinde yer alan bir prnltr noktasr gibi, ttim insanlarca paylaqrlan kimi ortak cizellikleri ayul edebilme yetisi idi. $anranlar, algrlamanm birleSim noktasr adrnr verdikleri bu prnltr noktasrnda toplandrlrnr ileri stirtiyorlardr. Bu mantfttan yola qrkrlarak, diinyaya iligkin biliqsellilimizin de bu prnltr noktasrnda olugturuldulu dtiqi.incesine vanlryordu. Ne denli garip gciriinse de, don Juan hakhydr; gtinki.i olan kesinlikle budur” Bu ytizden gamanlann algrlan srradan insanrn algrsrndan farklr bir stirece tabiydi. $amanlar, enerjiyi dolrudan algrlamanrn kendilerini cnelik gerEekler olarak tanrmladrklan olgulara gottirdiigijnti icldia ediyorlardr. Ener.jik gerEek diye adlandrrdrklarr, enerjiyi dofrudan gcirmekle elde edilen, nihai ve indirgenerneyecek sonuElara gcittiren, tahminler ytinittilerek ya da standart yorumlanra sistemimize uydunnaya Ealrqrlarak tizerindc oynananrayacak bir goriiqtii. Don Juan’rn cledifine gore, kendi gizgisinin qamanlan igin, gevremizdeki cltinyanrn bilir;sel iqlemler tarafindan tanrmlandr- !t, ve bu iqlemlerin cinceden saptanmrq ve deligtirilrnesi olanaksrz qeyler ohnadrfr ,bir enerjik gerg’ekli. Bu bir e[itim sorunu. bir uygulama ve kullanrm sorunuydu.

Bu likir geliqtirilip baqka bn anerjik gcrg:e{e vanhyordu; standart biliqsellifin iqlenrleli, y almzca yeti qti ri I rnem izin iirtintiydi.i, claha fazlasrnrn de[il. I)on Juan, eski Ea[ Meksikasr qamernlannur biliqsel sistemi hakkrnda bana anlattrklannrl bir gerqeklik oldu[unu hig kuqkuya yer brrakrnayacak bigirnde biliyorclu. Biitiin obiir ozelliklerinirr yanr srra, cion Juan bir nagualtl7kr bu da $ar-nan uygur larnacrlar iEin dofal licler clenrekti, yani kencli esenlifine zarar gelrneksizin cncr.jik gerEeklcri inceleme yetisine sahip kiqi. Bu ytizden yolda;larrnrn bagrna gcAip, onlan bctirnlcnmcsi olanaksrz diiqiinllre ve algrlama yollanna baganyla gottirnre yetkisine saliipti. Don Juan’rn, biliqsel dtinyasr hakkrnda bana ti[rettifi ti.im gerEekleri goz cintinde tutarak, onLln da katrlchfr bir sonuca vardrm; bu trir bir diinyanrn en cinernli birinri, niyct fikriydi. Eski SUNU ga! Meksikasr qamanlarr igin niyet, evrendeki akrqr iEinde enerjiyi gordiiklerinde gcizlerinde canlandrrabildikleri bir gtiqtii. Bunu zamanve uzayln ttim cephelerine rni”ldahale eden, her qeyi kaplayan bir giiE olarak kabul ediyorlardr. F{er qeyin arrJtndaki gtidiiydii o; ancak niysl\,’t o qamanlar iEin taqrdr[r deferlerin inanrlmasl en gi.ig olant-tam bir soyutlama- insanla Eok yakrn ba[rydr. insan onu her zaman yonetebiliyordu. Eski qaf Meksikasr qamanlan bu gticti etkilemenin tek yolunun kusursuz davranr$tan gegti[ini anlamrqlardt, Ancak en disiplinli .rygulamacr bu ustah[a kalkrqabilirdi.

Bu garip biliqsel sistemin baqka bir harikulade ozelli[i Je, qamanlarrn zaman ve uzay kavramlartnt anlaylq ve kullanrmlarrndaydr. Bizim notmal bili;sel sistemimizin ayrrlmaz bir pargasr olan, ve bundan cittirti yaqamlarlmrzln bir yanrnt oluqturan zaman ve uzay, onlar iEin aynr anlamda bir olgu defildi. Stradan insan iEin zamarnn standart tantmt, “olaylann geEmiqten bu ana ve ordan gelecefe dolru, geriye dondtirtilmesinin imkAnsrzhlr apagrk olan bir dizi halinde meydana geldifii, uzamsal olmayan devamlt ve araltkstz bir btiti.in’odtir. Ye uzay, “ytldrzlann ve galaksilerin bulundulu iiE boyutlu alantn sonsuz uzantrst; evren” olarak tantmlantr. Eski Ea! Meksikasr qamanlan igin zaman,, bir diiqiince gibiydi; boyutlarr kavranamayacak biiytikliikte bir qey tarafrndan dtiqtiniilmtiq bir diiqiince gibi. Onlarca mantrfa uygun olan goyle bir yargrya vannrqlardr: insan, zihniyle kavrayabilmesi miimkiirr olmayan gtigler taraiindan dtiglini.ilmiiq bir dtiqi.incenin pargastydt, ancak gene de o di.iqtincenin ufak bir orantnt elincle tutuyorclu-olafantistti bir disipline bafh olan belirli koqullar altrnda kur-tarabildigi bir yiizdeydi bu. lJzay, o ganranlar iEin soyut bir eylem Alerniycli. Ona sorlsuzluk diyorlar, ve ondan canlt varhklann ti.im girigimlerinin toplanrt olarak soz ediyorlardr. Uzay onlar iEin daha ulaErlabilir. nerdcyse diinyevi bir qeydi.

Uzayrn soyut bigirnde fomrtile edilmesincle claha biiyi,ik bir ytizdeye sahip gibiydiler. Don Juan’rn yorumlanna bakrlrsa, eski gaf Meksikasr qamanlat\ zaman ve LLzayr asla bizim yaptrfrmru grbi belirsiz soyutlamalar olarak kabul etrniyorlardr. Onlar igin zaman ve uzayln her iki- l0 ZAMANIN QARKI 11 si de, formtillerinin anlaqrlmaz olmasrna karqrn, insanrn aynlmaz bt pargasrydr. O qamanlann zamamn Enrh admr verdikleri bir biliqsel birimi daha vardr. Zamarun Earhnt aErklarken,, zamanLn sonsuz uzunluk ve geniqlikte, iginde dtiqi.ince oluklan bulunan bir tiihel gibi oldulunu soyltiyorlardr. Her oluk sonsuzdu, ve bu oluklann saylsl da sonsuzdu. Canh varhklar, yagam gticti tarafindan tek bir olufun igine bakmaya zorlanryorlardr. Tek bir olu[un iEine bakmak; onun tarafindan kapana krsrlmak, ve o olu[u yaqamak anlamrna gelmekteydi.

.