Kurtuluş Savaşı tarihimizin, belgelerine göre ve ingiliz makamlarının şimdiye dek yayınlanmamış olan Bırakışma (Mütareke) dönemindeki resmî rapor ve belgelerinden yararlanılarak incelenmesi, bu konuda büyük bir boşluğu doldurmakta, Ulusal Kurtuluş Savaşı döneminin bir başka açıdan da aydınlatılmasını sağlamaktadır. Yakın tarihimizin bu en önemli olayının üzerinden yarım yüzyıldan çok bir zaman geçmiştir; bu yılın (1971) 23 Nisan günü, bu en ciddî ve çetin hareketin başlamasının ellinci yıldönümüdür. Böylesine önemli ve mutlu bir yıldönümünde, Profesör Jaeschke’nin bu önemli yapıtının yayımlanması, bize birçok bakımdan ışık tutması dolayısıyla mutlu bir rastlantıdır. Böylece, ulusumuz için bir ölüm-kalım dönemi olan o günlerin daha açık bir tablosunu çizebiliyor; kutsal dâvaya inanmış ve varlığım buna adamış insanlarla bir tür hıyanet çemberi içine girmiş ve yollarını şaşırmış olanların çırpınmalarını daha iyi görüyor; Osmanlı devletinin yıkıntısı üzerinde emperyalist emellerini gerçekleştirmek isteyen bütün bu düşmanlık dünyasının, nasıl bozgunculuk ve kandırma davranışlarına giriştiklerini açık-seçik anlıyoruz. 7 Gerçekten, bu konuda büyük ve değerli bir uzman olan Profesör Jaeschke’nin, son yıllarda araştırıcılara açılan İngiliz arşivlerindeki uzun çalışma ve araştırmaları sonucunda bilim dünyasına sunduğu bu tarih gerçekleri, Ulusal Kurtuluş tarihimize önemli bir katkı niteliğindedir. Örneğin, ünlü 16 Mart faciasından bir gün önce İngiliz makamlarınca alınan önlemleri ve bunun gerekçesini, en yetkili kimselerin ağızlarından ancak bu yapıtta öğrenebildiğimizi belirtmek isterim: Bilindiği gibi, Rauf Bey (Orbay) 11 Mart’ta Ankara’da Heyet-i Temsiliye Reisi Mustafa Kemal Paşa’ya gönderdiği bir telgrafta, bir gün önce İtilâf temsilcilerinin yaptıkları toplantıda, Londra’dan bildirilen ve İstanbul’daki Kuva-yı Milliye önderlerinin tutuklanmasıyla ilgili olan bir konuyu tartıştıkları, bu emri yerine getirmeye de karar verdiklerini bildirmişti. Bu toplantı ve karardan bir hafta önce, 3 Mart’ta Lloyd George’un “Türkler ancak direnemeyecekleri bir güç kullanılarak akıl yoluna götürülebilirler,” dediğini; bir gün sonra da, bu konuda söz ve karar sahibi olanlardan De Robeck ile Defrance’in “Müttefikler barışı zorla kabul ettireceklerse… durumlarım güçlendirmenin tek mümkün olduğu yerde, yani İstanbul’da Türklere üstün gelip onların direnişlerini zayıflatmak zorunda oldukları” konusunda ortak bir karara vardıklarını, bu yapıtta yayınlanan belgelerden anlıyoruz ki, bu karara dayanan Lord Curzon, barış konferansının 10 Mart’ta “Şehr-i İstanbul’un, sivil yönetiminin ele alınmasını, ulusçu önderlerin tutuklanmasını, Türk Meclisi’nin ortadan kaldırılmasını” salık verdiği ve bu yolda kavrar aldırdığı görülmektedir. 16 Mart olayının yurt içindeki tepkilerinin ne olduğun8 dan tamamıyla haberliyiz. Bu kararların müttefikler arasmda nasıl görüş ayrılıklarına yol açtığım ve Türk ulusunun bu facia karşısında nasıl bir şahlanma göstereceğinin kimi uzak görüşlü siyasilerce doğru olarak tahmin edildiğini de bu belgelerden öğrenmekte ve konunun bizce şimdiye dek bilinmeyen yönleri üzerinde oldukça aydınlanmış bulunmaktayız. Ulusal Kurtuluş tarmimizin daha birçok önemli olaylarının bilinmeyen belgelerini görebiliyor, kimi olayların içyüzünü açık olarak öğrenebiliyoruz: Sevres (Sevr) Barış Antlaşması’mn hazırlanması, Malta tutuklulanyla ilgili begeler, Londra Konferansı tartışmalarının gizli kalmış belgeleri bu yapıtta gün ışığına çıkmaktadır. Sayın Profesör Jaeschke, şimdiye dek olduğu gibi, bu kez de Ulusal Kurtuluş tarihimizin aydrnlanmasma büyük bir hizmet görmekle bugünkü ve yarınki Ulusal Kurtuluş tarihi araştırıcılarının şükranım kazanmışta M. Tayyib GÖKBİLGİN 9 GİRİŞ Sir Anthony Eden, 29 Mart 1944’te, İkinci Dünya Savaşı’nın ortasında, Foreign Office’in 1919-1939 yıllarıyla ilgili dosyalarının iki dizi olarak (1-1919-1929, II 1929- 1939) yayınlanacağını duyurdu. Birinci diziyle ilgili belgelerin amacı; Versailles, Saint-Germain, Neuilly, Trianon ve Sèvres Banş sözleşmeleri konusundaki zengin kaynaklann, özellikle W. V Temperley’in A History of the Peace Conference of Paris (1924); Earl of Ronaldshay’in The Life of Lord Curzon (1928); Winston St. Churchill’in The World Crisis (V): The Aftermath (1929) ve Davit Lloyd George’un The Truth About the Peace Treaties (1938) adlı yapıtlarının eksiklerini tamamlamak ve yanlışlannı kısmen düzeltmekti. Sir Anthony, böylece Amerika Dışişleri Bakanlığının 1934’den beri “Papers Relating to the Foreign Relations of the United States of America” adıyla yayımladığı dizilerin izinden yürümüştür. Britanya’nın birinci diziyle ilgili belgelerinden 1967’ye dek Paris ve Londra konferanslan konusundaki I-II, VII-VTII ve XV ciltleriyle; Foreign Office ve İstanbul Yüksek Komserliği arasında, Cumhurbaşkanı Woodrow Wilson’in yola çıktığı 27 Haziran 1919’dan 1920 soi l nuna kadarki diplomatik haberleşmeleri kapsayan IV. ve XIII. ciltleri çıkmış bulunmaktadır. Başbakan Harold Wilson, 10 Şubat 1966’da Avam Kamarası’nm bir toplantısmda Foreign Office’in 1922 yılı sonuna dek olan arşivlerinin, tarih araştırmaları için serbest bırakılmasına hükümetçe karar verildiğim belirtti. Böylece, 30 Ekim 1918 (Mondros Bırakışması) tarihindeki Britanya politikasının 27 Haziran 1919 tarihine dek olan bölümleriyle 1921-1922 tarihine dek olan bölümlerinin araştırılması olanağı ortaya çıkmış oluyor(*). Tamamlayıcı araştırmalar, büyük İngiliz ve Fransız gazetelerinin tam koleksiyonlarıyla, özellikle yan resmî yayın organı olan Times’in -okunmasını kolaylaştıran dizin ciltleriyle birlikte- bulunduğu British Museum’un London-Colindale basın belgeliği incelenerek yapılabildi. Ulusal Kurtuluş tarihine yeni bir İşık getirebilmek için yapılan bu denemede, yazar Foreign Office’in dosyalarında üzüntü verici bir eksikliğin bulunduğunu saptamış bulunmaktadır. Sir Rohan Butler, IV cildin II. bölümünün (Mart 1951) Önsöz’ünde şunlan yazmaktadır: “Bu bölüm, Kemal Atatürk’ün ulusal uyanış deviniminin kaynağını açıklamakta, böylece Ağustos 1920’de Sèvres’de imzalanan banş sözleşmesinin sonradan değiştirilmesiyle ilgili gelişmelerin önemli bir etkenini ortaya koymaktadır. Mustafa Kemal devinimi, Yunanlıların İzmir’i işgallerini onaylayan 1919 Mayıs Banş Konferansı kararma karşı savaşım için yapılmıştır. Bu bölüm, Britanya’nın Türkiye temsilcilerinin bu karar konusundaki görüşlerim yansıtmaktadır.
Gotthard Jaeschke – Kurtuluş Savaşında Ingiliz Belgeleri
PDF Kitap İndir |