Gürer Karagedikli – 90 Soruda Lozan

Lozan Barış Antlaşması’nın 90. yıldönümü dolayısıyla hazırlanan bu kitap, konu üzerine yapılan yeni bir araştırma değildir. Lozan Konferansı ve Antlaşması hakkında üniversite öğrencilerinin merak ettikleri ya da açıklamasını bulamadıkları soruları, konuya ilişkin birinci ve ikinci el kaynaklardan yararlanarak yanıtlayan bir çalışmadır. Geçen sene hocam Prof. Dr. Seçil Karaı Akgün, Lozan’ın 90. Yıldönümü dolayısıyla, biraz da konuya gençlerin ilgisini artırabilmek için, öğrencilerden Lozan Konferansı ve/veya Antlaşmasıyla ilgili merak ettikleri noktaları içeren sorular toplayıp açıklamaları bir kitapçıkta yanıtlamanın ilginç olacağını söyleyerek bunu üstlenme mi önerdiğinde, ODT Ü’de Devrim Tarihi dersleri veren bir öğretim görevlisi olmama rağmen, böyle bir sorumluluğun altına girmek açıkçası ilkin beni korkuttu. Ne ki, gençlerin aklında yanıtsız kalan ve akla çok fazla gelmeyen bazı soruların yanıtlanmasının önemli olduğunu düşünerek öneriyi kabul ettim. Başlangıcından, kitaba konulan en son noktaya kadar ho cam ın varlığını hissetmek en büyük desteğimdi. O olmadan projeyi kitaba dönüştürmem mümkün olmayacaktı. Kendisine minnettarım. Çalışmanın başlangıç işi olarak, Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin ikinci sınıfında verilen Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi dersini alan farklı bölümlerden öğrencilerimden, akıllarındaki Lozan ile ilgili yanıtlanmamış soruları kağıda dökmelerini istedim. Onlar da merak ettikleri, eksik ya da yanlış bildiklerini öne sürdülderi konularla ilgili sorularını 9 bana ilettiler. Haliyle sorulan soru sayısı 90 taneden fazlaydı. Bu sorular içinden, Lozan’ın 90.

Yıldönümü nedeniyle 90 soru seçtim. Birbirinin tekrarı olan ve çok benzerlik gösteren soruları eledim. Sorulan sorularda, kurgu ya da kelime hataları dışında bir düzeltme yapmadım. Yani, öğrencilerin ifade biçimine sadık kaldım. Sonuçta Lozan’ın 90. Yıldönümü nedeni ile 90 soruyla sınırlamak istediğimiz bu çalışmada, soruların tamamı tarih disiplininin gereklerine sadık kalınarak cevaplandırıldı; varsayımlar üzerine kurulu yanıtlardan -soru o yönde olsa da- uzak duruldu. Soruları ile bu kitabın ana kısmını oluşturdukları için, isimlerini tek tek sayamayacağım ODT Ü’lü öğrencilerime teşekkür ediyorum. Öğrencilerimin sorduğu soruları incelerken, geçen yıllara rağmen bazı konuların hala çok açık anlaşılmadığını gördüm. Yani, Antlaşmanın akademik çalışmalarda sıkça vurgulanan noktaları olduğu kadar, daha önceden çok merak edilmemiş bazı olayların da açıklama beklediğini fark ettim. İste bu soruların yanıtlarını hazırlarken dönemin Türk ve yabancı gazetelerinden, değişik ülkelerden Lozan’a giden delegelerin ve katılımcıların güncelerine; resmi yazışmalardan Antlaşmanın tam metnine kadar birçok kaynak türünden yararlandım. Lozan Konferansı’nda yapılan görüşmeler sonunda imzalanan Lozan Barış Antlaşması, dünyaya duyurulmasından birkaç ay sonra kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin tapu senedidir. Ancak, elinizdeki kitap bu tapu senedinin tüm uzamlarına vurgu yapan bir çalışma olarak tasarlanmadı. Üniversite öğrencilerinin sorduğu 90 soru ile sınırlandırılmış küçük bir çalışmanın böyle bir iddiadan uzak durduğunu okuyucuların anlayışla karşılayacağını umuyorum. Çalışmam sırasında bir LO tarihçi olarak, gerek Lozan Konferansı’nın, gerek Antlaşma metninin özellikle genç kuşaklar tarafından daha iyi anlaşılması için daha ayrıntılı çalışmalar yapılması gerektiğini bir kez daha anladım. Dolayısıyla, dünyada 1923’ten bu yana geçerliliğini koruyan ender antlaşmalardan biri olan; ancak günümüzde bazı çevrelerde eleştirilen ve hatta yargılanan Lozan Antlaşması’nın araştırmacılar ve sosyal bilimciler tarafından tekrar ve farklı açılardan ele alınmasının doğru ve işlevsel olacağını düşünmekteyim.

Bu bağlamda, gençlerin sorularını içeren bu çalışmanın eksik ya da yanlış bilgiden kaynaklanan bir boşluğu da dolduracağını ümit etmekteyim. Elinizdeki kitabın hazırlanmasında öncelikli teşekkür borcum, Pembe Köşk’ün kapısını ve kütüphanesini bana açan İnönü Vakfı Başkanı Sayın Özden Toker’e. Sayın Özden Toker -aynı zamanda İsmet İnönü’nün kızı olarak- Lozan, babası ve özellikle de annesi Mevhibe İnönü hakkında kitaplarda rastlayamayacağımız bilgileri benimle paylaştı. Çalışmanın görsel malzemesi için, İnönü Vakfı çalışanlarına, hem İnönü ailesine ait kişisel fotoğraflardan hem de Derso’nun Lozan Konferansı sırasında çizdiği barış görüşmelerini yansıtan karikatürlerinden yararlanmam için yardımlarına teşekkür ederim. Bilgi Yayınevi’nin editörü Sayın Biray Üstüner’e de metni defalarca gözden geçirip düzeltmeleri yaptığı için teşekkür ederim. Tüm eksikliklerden ve hatalardan doğal olarak şahsen sorumlu olduğum bu kitabın gençlere ve Lozan hakkında temel bilgi edinmek isteyen okurlarımıza yararlı olmasını dilerim.

.