J. F. Michaud – Haçlı Seferlerinin İlginç Olayları

Dünya tarihi içinde önemli bir zaman dilimini kapsayan Haçlı Seferleri pek çok yönden ilgi çekici özellikler taşır. Esasen büyük bir zaman dilimi olan ortaçağların en büyük askeri harekatı Haçlı Seferleridir. Ortaçağlardan yeniçağlara kadar geçen olaylar içinde sürekliliği olduğu söylenebilecek nadir olaylardan biri yine Haçlı Seferleridir. Eskiçağlardan ortaçağlara kadar doğu-batı münasebetlerinde görülebilecek en büyük mücadele safhası olarak değerlendirilebilecek bu olaylar silsilesinin çok ilginç noktaları vardır. Bu konu modem zamanların Şarkiyat enstitülerinin usta tarihçilerinden Michaud’nun eliyle ilk kez ve en kapsamlı bir şekilde ortaya konmuştur. Ancak Michaud’ nun zamanında tarih ilmi henüz batıda bir ilim olarak tam manasıyla kabul görmemişti. Bu nedenle onun eserinde “Fransa’ da Napolyon’un Haçlı Seferlerinin son temsilcisi” olmasının rüzgarının izlerini rahatlıkla görmek 111ümkündür. Eseri Türkçe’ye aktaranların tenkid ve cevapları da bu noktalarda yoğunlaşır. Osmanlı tarihçilerimiz de zeyller ile eseri renklendirınişlerdir. İslam, Selçuklu ve Osmanlı genel tarihlerini ortaya koyan Ahmet Cevdet Paşa’ nın akranı olan bu üç Osmanlı yazar ve tarihçisi Abdülaziz döneminin tercüme hareketine bir katkı 10 • J. F. MICHAUD yaparak, bu eseri Osmanlı Türkçesi’ne bir ekip çalışması ile aktarmışlardır. Haçlı Seferlerinin başlangıcından Antakya’nın işgaline kadar olayları ele alan eser, ” Haçlıların Anadolu İstilası” dönemini açıkça ortaya koymaktadır. Ayrıca bu eserde Osmanlı nazarından ve Fransızlar nazarından Haçlı Seferlerinin nasıl görüldüğü ortaya konmaktadır. Eserin yazan Michaud’un kitabından en çok yararlanan son Osmanlı tarihçileri arasında Raşid Erer’ i de görmekteyiz.

O Haçlı Seferleri adlı eserinde en çok Michaud’nun Haçlı Seferleri Tarihi’ni kullanmıştır. Bu anlamda Runciman’ın eserinden önce babda yazılmış en önemli ve kapsamlı eser elinizde çarpıcı noktalarıyla sunulmuş olan Michaud’ nun Haçlı Seferleri (Histoire des Croisades)’ dir. Hatta kanaatimizce ilk eser olması dolayısıyla Runciman’ı da etkilemiş ve Runciman’ dan daha ileri bir tesiri olmuştur. Osmanlı yazarları Michaud’nun 1841, 1849 ve 1862’de yayınlanan 4 ciltlik eserinin bir özetini ve tenkidini yazmışlardır. Eserin Türk Tarih Kurumu’ndaki bu nüshaları görülerek, gerekli karşılaştırmalar ve alıntılar yapılmıştır. Osmanlı Devleti XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Bab’ daki bazı devletlerin bir büyük Haçlı Seferi hazırlığında olduklarını istihbar etmişti. Zamanla bu beklenti gerçekleşmiştir. Nitekim Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı ve İstiklal Harbi’nin yaşanması bu haber ve beklentiyi maalesef doğru çıkarmıştır. Osmanlı Devlet adamları, Napolyon’un Mısır’ı işgali, Osmanlı-Rus Savaşları, İngiltere’nin Mısır’ı işgali gibi olaylan birer “Haçlı Seferi” olarak değerlendirmişlerdi. Osmanlı Devleti’nin ilmi ve sosyal hayatla ilgili yenilikleri yapama- HAÇLI SEFERLERİNİN İLGİNÇ OLAYLAR! · 11 masının nedeni de yine büyük oranda bu savaşlara bağlanmaktaydı. Osmanlı Devleti yaşadığı çağın şartlarına göre büyük yenilikler yapmayı başarmış ise de, özellikle eğitim ve okul sahasında köklü yenilikler yapmaya ne zaman fırsat bulmuşlardır sorusunun cevabı “banş zamanlannda” olacaktır. Çünkü III. Selim, iL Mahmut, L Abdülmecit ve Abdülaziz’in döneminin savaşsız geçen dönemleri bu hamlelerle doludur. Aynı şekilde iL Abdülhamid de bu reforma devam etmiştir.

Savaş yılları olan İmparatorluğun son on yılında bile eğitim ve sosyal ıslahatlar yapılması gayreti görülür. Görüldüğü gibi eserin tercüme edildiği dönemin düşüncesinde, bir dönemin tarih hafızasını tazeleme kaygısı vardır. Özellikle Bah’nın tarihini merak eden, tarihçiliğin geliştiği bir dönemin eseri olarak görülebilecek olan bu çalışmamızın hazırlanması sırasında eserin Osmanlı Türkçesi, İngilizcesi ve mümkün olduğunca Fransızca aslı kullanılmıştır. Eser güncel bir Türkçe’ye uyarlanmaya çalışılmış, mümkün oldukça anlam dipnotlar ile güçlendirilmiştir. Eserin Osmanlı Türkçesi ile olan nüshasında resim ve haritalar yoktur. Burada Fransızca nüshasındaki harita ve resimler eklenmiştir. Ayrıca Haçlı Seferleri kaynakçası ve dizin hazırlanmıştır. Küçük katkı ve değerlendirmeler ile çevirenlere ve Michaud’ya eklemeler yapılmıştır. Eserin Osmanlı nüshasında ve orjinalinde başlıklar çok geniş sayfa aralıkları için kullanılmıştır. Burada ise eserin içindeki parağrafların konularına göre başlıklar yeniden belirlenmiş ve metin içine yerleştirilmiştir. Böylece “içindekiler” kısmı oluşturulmuştur. 12 • J. F. MICHAUD Eserin Osmanlı Türkçesi’ndeki adı “Emrii’l-Acib fi Tarih-i Elıli’s-Salib” olduğu için günümüz Türkçesindeki en yakın karşılıklarından biri tercih edilerek, “Haçlı Seferlerinin İlginç Olayları” adı verilmiştir. Eserin yazıldığı dönem Osmanlı dönemi Türk edebiyahnın sanatlı bir edebiyat dönemine doğru gittiği Tanzimat dönemi olduğu için eserin dili oldukça sanatlı ifadelerle de dolu idi.

Eserin otjinal metnine sadık kalınarak, içinde bulunan önsöz dahil hiçbir dize ve söz çıkarılmamışhr. Bunları da mümkün olduğu kadar günümüz ifadesine aktarmaya gayret ettik. Eserde bulunan yazar biyografileri tarafımızdan eklenmiştir. Haçlı Seferlerinin ilginç yönleri ile ele alındığı bu eserin yeniden gün yüzüne çıkarılması ve yayın hayahna kazandırılmasının acizane ilim dostlarımıza fayda sağlayacağı kanaatindeyiz. Osmanlı müelliflerimizin de ifade ettiği gibi “büyük ilimlerden tarih ilmi”nin insana mahsus geçmiş düşüncesini kapsayan bir ilim olması hasebiyle, tarihten ders alınacak bu ibretli olaylar dizisinin iki yönlü hatırasını sunuyoruz. Doç. Dr. Güray KIRPIK guray@gazi.edu.tr OSMANLI TARİHÇİLERİNİN ÖNSÖZÜ Bismillalıirralımanirralıim Besmele ve lıamdle vaslola Konsa lıulUs ile eğer ola Hayr u saadetle olur iş temam Hamd ola Allalı’a, ResUl’e selam “Derin ilim sahipleri” nezdinde malum ve delilleriyle ispatlanmış olduğu üzere, bu dünya binasının tılsımlar yayan sarayı öyle düzenli ve birbirine kenetlenmiş, güçlü kanunlar üzerine kurulmuş ve sağlamlaştırılmıştır ki, bir dikkatli bakış herhangi bir zerreyi inceleme konusu yapsa, görür ki bütün görünen ufuklarda bulunan, her zaman ve mekanda olan her varlık ve onun parçaları genel yapının gidişatına tam olarak uyumludur. Bu dikkatli bakışla insan, başlangıçta, şu anda ve sonrasında olayların oluşum silsilesi ile bir zincirin halkaları gibi birbirine sebeplerle bağlı ve alakalı olduğunu anlar. Görünen dünya ve meydana gelen olaylardaki bu sağlam yapı ve tertibin açıkça gösterdiği gibi insan bir taraftan sorumluluklarının farkına vararak, dosdoğru yolu (sırat-ı nıustakinı) bulur ve diğer taraftan olayların meydana geliş sebeplerini belli başlı maddeler altında toplayarak ilerleyip gider. Toplumlar da gerek dış görünüşlerinin, şekil 14 • J. F. MJCHAUO ve davranışlarının değişmesinde, gerek olayların, işlerin silsilesi ve düşünce bakımından bu temel kurala tabi bulunduklarından dünyadaki olaylar ve milletlerin inançlarının tanzimini ve aşağıda tam olarak anlatılacağı üzere insan topluluklarının yaptığı işlerin (Haçlı Seferleri gibi olaylann) asıl meydana geliş sebeplerini bilir, anlar.

Buna göre, Haçlıların hareket sebeplerinin ortaya konması ile anlatmak istediklerimiz daha kolayca yerini bulmuş olur. Ancak, bu sebepler zinciri ve hareket yolunda bir kopukluk meydana gelir ise (yani tarih unutulursa) artık yerli vatan sahiplerinin tedbir ve tasarrufları ellerinden gider ve istediği yolda istikrarlı bir şekilde ilerleyen gemi (devlet), rüzgarın (zamanın) elinde devrilen bir oyuncak olup kalır. “Büyük ilim Tarih”l işte bu saygı ve özen gösterilecek anlama dayalı olarak oldukça önemli ve gerekli bir ilimdir. Her bir toplumda bu ilmin çok yönlü faydaları düşünülecek olursa görülür ki, oldukça istenen ve lüzumlu görülen İslam toplumlarında nice yüzyıllardan beri devam eden savaş ve isyan belası, düzeni sağlayan tedbir ve tasarruf erkine sirayet etmişti. Geçmişte kurulmuş olan ve öğretime devam etmekte olan medreseler ve dersler baştan sona tamamen değişerek, ilimlerin silsilesinde ve fen bilimlerinden tam bir uzaklaşma meydana gelmekte iken su katılmamış süt gibi temiz lütuf sahibi bu merhametli topluluğa (millete) bir istikrarlı idare dönemi daha gelmiştir.

.