John Rawls – Halkların Yasası ve Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Alınması

Ge ç t iğ im iz y ı l y a ş a m ın ı y it ir e n J o h n R a w ls , ç o ğ u la r ın a g ö r e 2 0 . y ü z y ıl ın e n ö n e m li s iy a s e t f e ls e f e c is iy d i. 8 1 y ı l l ı k y a ş a m ın d a ç o k ö n e m li e s e r le r v e r m iş o la n d ü ş ü n ü r ü n g ü n ü m ü z t a r t ış m a la r ın ı d e r i n ­ d e n e t k ile d iğ i a ç ık b ir g e r ç e k t ir . R a v v ls ’ u n e s e r le r in e g ö n d e r m e y a p a n y a d a y a z a r ın g ö r ü ş le r in i t a r t ış a n b e ş b in in ü z e r in d e m a k a le v e k it a p b u l u n m a s ı b u e t k iy i a ç ık ç a g ö z le r ö n ü n e s e r m e k t e d ir . Ö z e l l i k l e İ n g i l i z ­ c e k o n u ş u l a n ü lk e le r d e , g ü n ü m ü z d e s iy a s e t fe ls e fe s i a la n ın d a y a p ıla n b i r ç a lış m a n ın R a v v ls ’u n g ö r ü ş le r in e y e r v e r m e s i a r t ık ç o k o la ğ a n , h a t ­ tâ k im ile r in e g ö r e k a ç ın ıl m a z , g ö r ü lm e k t e d ir . R a v v ls ’u n d ü ş ü n c e le r in i r e d d e d e n y a z a r l a r ı n b ile o n u n y a n ıt la m a y a ç a lış t ığ ı s o r u l a r ı n ö n e m in i k a b u l e t m e le r i v e s u n d u ğ u te m e l k a v r a m s a l ç e r ç e v e y i b ü y ü k ö lç ü d e b e n im s e m e le r i d ü ş ü n ü r ü n e t k is in i g ö s t e r m e k t e d ir . R a v v ls ’u n a k a d e m ik t a r t ış m a la r a ö n e m li k a t k ı y a p a n i l k ç a l ı ş ­ m a s ı 1 9 7 1 y ılın d a y a y ım la n a n B ir Adalet Kuram ı (A Theory o f Justice) a d lı e s e r id ir . İ ç e r iğ i a ş a ğ ıd a k ıs a c a ö z e t le n e c e k b u k it a p , y a y ı m l a n ­ d ık t a n s o n r a a d a le t v e ö z g ü r l ü k k a v r a m l a r ın ı s iy a s e t f e ls e fe s i t a r t ış m a ­ l a r ı n ı n m e r k e z in e t a ş ım ış t ır . İ n g i l i z c e ’ d e y ü z b in a d e t t e n fa z la s a t a n b u y a p ıt y ir m i b e ş d ile ç e v r ilm iş v e s iy a s e t fe ls e fe s i k l a s ik le r i a r a s ın d a y e ­ r i n i a lm ış t ır . R a v v ls B ir Adalet Kuram ı e s e r in d e a d il b i r t o p lu m u d ü ­ z e n le y e n t e m e l s iy a s a l, t o p lu m s a l v e e k o n o m ik k u r u m l a r ı n n a s ıl o l m a ­ s ı g e r e k t iğ i s o r u s u n u y a n ıt la m a y a ç a lış m ış t ır . E n t e le k t ü e l d ü r ü s t lü ğ ü v e h a k lı b u l d u ğ u e le ş t ir ile r e g ö r e g ö r ü ş le r in i g e liş t ir ip d e ğ iş t ir m e k o ­ n u s u n d a k i ç a b a la r ı h e r b i lim in s a n ın a ö r n e k t e ş k il e d e c e k b u d ü ş ü n ü r , b a z e n e n k a t ı e le ş t ir m e n in in k e n d is i o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü r e c e k ş e k ild e y a k l a ş ım ı ü z e r in d e c id d i ş e k ild e ç a lış m a y a d e v a m e t m iş v e s ü r d ü r d ü ­ ğ ü ç a b a n ın s o n u c u o l a r a k 1 9 9 3 y ılın d a Siyasal Liberalizm (Political Lİberalism ) a d l ı e s e ri k a le m e a lm ış t ır . B u i k i n c i k it a b ın d a R a v v ls ç a ğ ­ d a ş d e m o k r a t ik t o p lu m la r d a t a t m in k â r b ir s iy a s a l a d a le t a n la y ış ın ın n a s ıl t e m e lle n d ir ile b ile c e ğ i s o r u s u n u y a n ıt la m a y a ç a lış m a k t a d ır . Y a z a ­ r a g ö r e , k iş il e r in e ş it v e ö z g ü r g ö r ü ld ü ğ ü ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik t o p lu m ­ la r d a , b ir e y l e r y a d a t o p l u l u k l a r k a ç ın ıl m a z o l a r a k f a r k l ı d in î, fe ls e fî, a h l â k i d o k t r in l e r i b e n im s e y e c e k le r d ir . B u f a r k l ı d ü n y a g ö r ü ş le r in in b ir b ir l e r iy l e u y u ş m a m a s ı y a d a ç a t ış m a s ı g ü n ü m ü z ö z g ü r t o p lu m la r ın ö n e m li b ir ö z e lliğ id ir . R a v v ls , f a r k l ı a h l â k i, fe ls e fî, d i n î g ö r ü ş le r in ö n e m li b ir k ı s m ın ı n ‘ m a k û l ’ o ld u ğ u , d o la y ıs ıy la d a t o p lu m u n ü y e le r i a r a s ın d a m a k û l a n l a ş m a z l ık l a r d o ğ a b ile c e ğ i g e r ç e ğ in i k a b u l e d e r.

Y a ­ z a r, i l k e s e ri o la n B ir Adalet Kuram ı k it a b ın d a , d a h a s o n r a ‘m a k û l ç o ­ ğ u l c u l u k o l g u s u ’ d iy e a d la n d ır d ığ ı b u g e r ç e ğ e y e t e r in c e v u r g u y a p m a ­ d ığ ın ı d ü ş ü n ü r . B u y ü z d e n i k i n c i e s e ri Siyasal Liberalizm , f a r k l ı m a k û l g ö r ü ş le r in a n a y a s a l v e d e m o k r a t ik b i r s is t e m d e b i r a r a d a y a ş a m a s ın ı s a ğ la y a b ile c e k b i r ‘s iy a s a l a d a le t ’ a n la y ış ın ı s u n m a y ı a m a ç la r . Y u k a r ı d a s ö z ü e d ile n h e r ik i e s e rd e d e R a w ls , a n a liz i i l k a d ım d a n e t t u t m a k a d ın a , k a p a l ı b i r t o p lu m v a r s a y a r . Y a z a r b ö y le s i b i r s ı n ı r l a ­ m a y ı, y e t k in b ir k u r a m g e liş t ir e b ilm e k iç in i l k ö n c e ‘id e a l’ y a d a id e a le y a k ın b ir d u r u m d a n b a ş la m a k g e r e k t iğ in i d ü ş ü n d ü ğ ü iç in y a p m ış t ır . Ö n e r ile n b i r k u r a m , ö n c e lik le b e lir li b ir s o y u t lu k d ü z e y in d e e le a lın m ış v e b e lli a ç ıla r d a n ‘ s a d e le ş t ir ilm iş ’ b ir ö r n e k ü z e r in d e d o ğ r u lu ğ u n u isp a t la m a lıd ır . B u d u r u m d a t a t m in k â r b u l d u ğ u m u z b ir k u r a m ı, e k v e r ile r e k le y e r e k g e liş t ir m e k v e y e n i s o r u la r a y a n ıt la r ö n e r ir h a le g e t ir m e k d ü ş ü n ü r e g ö r e k a v r a m s a l t a r t ış m a la r a ç ıs ın d a n d a h a a k ı l l ı c a b i r y o ld u r . K a p a l ı t o p lu m v a r s a y ım ı e lin iz d e k i H alkların Yasası e s e r in d e k a l d ı r ı l ı r v e R a v v ls ö n e r d iğ i a d a le t a n la y ış ın ı b e n im s e y e n b i r t o p lu m u n d iğ e r t o p lu m la r la n a s ıl a d il i l i ş k il e r iç in e g ir m e s i g e r e k t iğ in e i l i ş k in g ö ­ r ü ş l e r in i b u e s e rd e e le a lır . H alkların Yasası, iç iş le r in d e a d a le t i l k e l e r i ­ n i b e n im s e m iş ( lib e r a l d e m o k r a t ) b i r t o p lu m u n n a s ıl b ir a d il d ış p o l i ­ t ik a s a p t a m a s ı, b ö y l e lik le d e u l u s l a r a r a s ı iliş k il e r d e a d il b i r d ü z e n in n e le r iç e r m e s i g e r e k t iğ i s o r u l a r ı n ı e le a lır . R a w l s ’u n y a k l a ş ım ın ı u l u s ­ l a r a r a s ı a la n a u y a r l a m a s ı, s iy a s e t fe ls e fe s i t a r t ış m a la r ın ın u l u s l a r a r a s ı i l i ş k il e r i d e k a p s a r b ir ş e k ild e g e n iş le m e s in e y o l a ç m ış t ır . D ü ş ü n ü r ü n H alkların Yasası k it a b ın d a k i g ö r ü ş le r in e v e b u g ö r ü ş le r in y a r a t t ığ ı t a r ­ t ış m a y a k ıs a c a d e ğ in m e d e n ö n c e R a w l s ’ u n g e n e l y a k l a ş ım ın ı ö z e t le ­ m e k g e r e k e c e k t ir . E li n i z d e k i e s e r R a w l s ’ u n T ü r k ç e ’y e ç e v r ilm iş i l k k i ­ t a b ı o ld u ğ u iç in , y a z a r ın b u k it a p t a k i g ö r ü ş le r in i d a h a ö n c e o l u ş t u r d u ­ ğ u v e s a v u n d u ğ u k u r a m s a l ç e r ç e v e y le n a s ıl i l i ş k il e n d ir d iğ in i b e lir le m e ­ y e ç a lış m a k a y d ın l a t ıc ı o la c a k t ır . R A W L S ’ U N A D A L E T K U R A M I R a v v ls ’u n B ir Adalet Kuram ı k it a b ın d a k i a m a c ı a d il b i r t o p lu m d a e g e ­ m e n k ı l ı n a c a k te m e l ilk e l e r i b u lm a k t ır . Y a z a r b u a m a c a u l a ş m a k iç in ( ö z e llik l e d e y ö n t e m a ç ıs ın d a n ) o ld u k ç a ilg in ç b i r y o l iz le r. A d a le t i l k e ­ le r in i s o y u t b i r ş e k ild e b e lir le m e y e ç a lış ıp , s o n r a d a b u a d a le t i l k e l e r i ­ n in n a s ıl u y g u l a n a c a ğ ın ı t a r t ış m a k y e r in e , b u ilk e l e r in ö z e l b i r ş e k ild e t a n ım la d ığ ı b ir d u r u m d a k i k iş il e r t a r a f ın d a n b e lir le n m e s in i t e r c ih ed e r. R a v v ls ’u n a m a c ı k iş il e r in t a m a m e n t a r a f s ız d a v r a n m a la r ın ı s a ğ la y a n b i r d ü ş ü n s e l m o d e l k u r m a k v e a d a le t ilk e l e r in i b u t ü r b i r m o d e ld e k i k iş il e r e s e ç t ir m e k t ir .

D i ğ e r b i r d e y iş le , iz le n e n y o l a d a le t i l k e l e r in i ilk a n d a k e s in v e n e t b i r ş e k ild e s a p t a m a k d e ğ il, b u a d a le t ilk e l e r in in b e ­ lir le n m e s in i s a ğ la y a c a k d o ğ r u ‘ u s û l ü ’ v e s ü r e c i b u lm a k t ır . E ğ e r s ü r e c i a d il k ı l a b i l ir s e k , b u s ü r e ç s o n u n d a e ld e e d ile n ilk e l e r in d e a d il o l a c a ğ ı ­ n ı d ü ş ü n e b il ir iz . R a v v ls ’ u n b e n im s e d iğ i ‘ h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t ’ (justice as fairness) a n la y ış ın ın is m in d e n d e a n la ş ıl a c a ğ ı g ib i, ‘ h a k k a n iy e t ’ iç e r e n b i r s ü r e ç s o n u n d a v a r ı l a n ilk e l e r ( t a n ım g e r e ğ i) a d ild ir . R a v v ls ’u n y a k l a ş ım ın ın m e r k e z in d e ‘ b a ş la n g ıç d u r u m u ’ (original position) v e ‘ b il g i s i z l i k p e ç e s i’ (veil o f ignorance) a d l a r ı n ı v e r d iğ i ik i y e n i k u r a m s a l ö g e b u lu n u r . Ö n e r ile n d ü ş ü n s e l m o d e ld e k iş ile r , y a ­ z a r ın b a ş la n g ıç d u r u m u d iy e n it e le n d ir d iğ i b i r k o n u m d a , b ilg is iz lik p e ­ ç e s i a r k a s ın d a b u l u n u r la r . B a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i k iş ile r , b ilg is iz lik p e ç e s in in v a r lığ ı n e d e n iy le k e n d ile r i h a k k ın d a h i ç b i r b ilg iy e s a h ip d e ­ ğ ild ir le r . B i lg is iz lik p e ç e s i, k i ş i l e r i n t o p lu m d a k i y e r le r in i, d o ğ a l y e t ile r a ç ıs ın d a n d o n a n ım la r ın ı, y a ş a m la r ın d a k i ‘i y i ’ a n l a y ı ş l a r ı n ı v e y a ş a m p la n l a r ı n ı n d e t a y la r ın ı b ilm e l e r in i e n g e lle r. D o la y ıs ıy la , b a ş la n g ıç d u – r u m u n d a k i l e r ö r n e ğ in e k o n o m i k v e s o s y a l d u r u m l a r ı n ı, e t n ik k ö k e n ­ le r in i, d in le r in i, c in s iy e t le r in i, z e k i v e s a ğ l ık lı o l u p o l m a d ı k l a r ın ı , y a ­ ş a m d a h a n g i a h l â k i id e a lle r y a d a ‘ i y i ’ a n la y ış ın ı b e n im s e d ik le r in i b i l ­ m e m e k t e d ir le r . B il g i s i z l i k p e ç e s in in , b e lir t t iğ im iz t ü r d e n ö z e l b ilg ile r in g ö r ü lm e s in i e n g e lle m e s i, t a r a f s ız lığ ın s a ğ la n m a s ı a d ın a ç o k ö n e m lid ir . Ç ü n k ü R a w ls , ‘A d i l b i r t o p lu m u n t e m e l ilk e l e r i n e l e r d ir ? ’ s o r u s u n a v e ­ r ile b ile c e k e n d o ğ r u y a n ıt ın b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i k i ş i l e r t a r a f ın d a n v e r ile c e ğ in i d ü ş ü n ü r . A d a le t ilk e l e r in i b ö y le b i r d ü r ü m d a k i l e r b e lir le ­ y e c e ğ i iç in , b u k iş il e r d e n h i ç b i r in i n d iğ e r le r in e g ö r e d ü ş ü n s e l m o d e ld e a v a n t a jl ı o lm a m a s ı g e r e k m e k t e d ir . B ilg is iz lik p e ç e s i s a y e s in d e , a d a le t ilk e l e r in in s e ç ilm e s i s ü r e c in d e h iç k im s e k e n d i d a r ç ı k a r l a r ı n ı b ilm e d iğ i iç in b u ç ı k a r l a r ı k o r u y a c a k b i r ilk e s a v u n m a y a c a k t ır . B u y ü z d e n d e b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i m ü z a k e r e d e h e r k a t ı l ım c ı n ı n k e n d is i iç in e n iy i o la n ı s e ç m e k is t e m e s i, herkes için e n iy i o la n ı t a r a f s ız c a s e ç m e s i s o ­ n u c u n u y a r a t a c a k t ır . B a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i, y a n i b ilg is iz lik p e ç e s i a r k a s ın d a k i k i ş i ­ ler, y u k a r ıd a b e lir t ild iğ i g ib i, k e n d ile r iy le ilg ili h i ç b i r b ilg iy e s a h ip d e ğ ild ir le r . A n c a k b u ‘p e ç e ’ , k a t ıl ım c ıl a r ın b a z ı g e n e l g e r ç e k le r i b ilm e le r in i y a d a g ö r m e le r in i e n g e lle y e c e k k a d a r ‘ k a l ın ’ d e ğ ild ir .

H e r n e k a d a r k a ­ t ılım c ıla r t o p lu m d a k i y e r le r in i, k e n d i ‘i y i ’ a n la y ış la r ın ı, y a ş a m d a k i a m a ç la r ın ı b ilm e s e le r d e , ö z e llik le h e r k e s in y a ş a m ın d a ( f a r k l ı d a o ls a ) b ir ‘ i y i ’ a n la y ış ı o ld u ğ u n u , h e r k iş in in y a ş a m d a b a z ı id e a lle r i g e r ç e k le ş ­ t ir m e k is t e d iğ in i b ile c e k le r d ir . H e r a k ı l c ı k iş in in y a ş a m ın d a id e a lle r i v e ‘i y i ’ a n la y ış ı b u l u n d u ğ u n a g ö r e , iç e r ik l e r i n e k a d a r f a r k l ı o lu r s a o ls u n b u id e a lle r i v e ‘ iy i y a ş a m ’ a n la y ış ın ı e ld e e d e b ilm e k i ç in g e r e k s in im d u ­ y a c a ğ ı b a z ı ş e y le r v a r d ır . R a v v ls , k iş il e r ‘ n e is t e r le r s e is t e s in le r ’ y a d a iy i y a ş a m a n la y ış la r ı v e id e a lle r i n e o lu r s a o ls u n b a z ı d e ğ e rle ri m u t la k a is ­ t e y e c e k le r in i d ü ş ü n ü r . B u ‘h e r a m a c a h iz m e t e d e n ’ d e ğ e r le r y a z a r t a r a ­ f ın d a n ‘ b i r i n c i l t o p lu m s a l d e ğ e r le r ’ (social prim ary goods) d i> e a d la n ­ d ır ılır . B i r i n c i l t o p lu m s a l d e ğ e rle r, t o p lu m u n k u r u m l a n t a r a f ın d a n d a ­ ğ ıt ıla n d e ğ e r le r d ir : ‘T e m e l h a k v e ö z g ü r lü k le r , fır s a t la r , g e lir v e se rv e t, k e n d in e s a y g ın ın t o p lu m s a l d a y a n a k la r ı’ . B u d e ğ e rle r, k iş il e r in y a ş a m ile ilg ili p la n l a r ı n ı g e r ç e k le ş t ir e b ilm e le r i iç in te m e l ö n e m e s a h ip t ir. D o ­ la y ıs ıy la , b ilg is iz lik p e ç e s i a r d ın d a k i h e r k a t ıl ım c ı, a k ılc ı v e k e n d i ç ı k a r ­ l a r ın ı g ö z a r d ı e t m e y e n b ir is i o la r a k , b i r i n c i l t o p lu m s a l d e ğ e r le r in k e n d i a ç ıs ın d a n e n y a r a r lı ş e k ild e d a ğ ıt ılm a s ın ı is te y e c e k t ir. Y u k a r ıd a d e ğ in ild iğ i g ib i, b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i h e r k a t ıl ım c ın ın k e n d is i iç in e n iy i o la n ı s e ç m e s i a y n ı z a m a n d a h e r k e s iç in e n iy iy i s e ç m e s i a n la m ın a g e le ­ c e ğ i iç in , R a w l s b ir i n c i l d e ğ e r le r d a ğ ılım ın d a b e n im s e n e c e k ilk e le r in a y ­ n ı z a m a n d a a d a le t ilk e l e r i o la c a ğ ın ı d ü ş ü n ü r . B a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i k iş il e r t o p lu m u n k u r u m l a r ı n ı n b ir i n c i l d e ğ e r le r i n a s ıl d a ğ ıt m a s ın ı is t e y e c e k le r d ir ? R a v v ls ’a g ö r e b ilg is iz lik p e ­ ç e s i a r d ı n d a k i l e r t o p lu m u n te m e l y a p ıs ın ı i k i ilk e n in d ü z e n le m e s in e k a r a r v e r e c e k le r d ir : 1 ) H e r b ir e y in , d iğ e r le r in in b e n z e r ö z g ü r l ü k l e r i y ­ le u y u ş a n e n g e n iş te m e l ö z g ü r l ü k le r a ğ ın d a e ş it h a k k ı b u l u n m a lı; 2 ) s o s y a l v e e k o n o m ik e ş it s iz lik le r ö y le d ü z e n le n m e li k i, (a ) b u e ş it s iz lik ­ le r e n k ö t ü k o n u m d a k i l e r i n y a r a r ı n a o lm a l ı, (b ) f ır s a t e ş it liğ i b o z u l m a – y a r a k t o p lu m d a k i m e v k ile r h e r k e s e e ş it ş e k ild e a ç ı k k a l m a lı. B ö y l e l i k ­ le a d il b i r t o p lu m d a e g e m e n k ı l ı n a c a k v e h a k k a n iy e t o la r a k a d a le t a n ­ la y ış ın ı o lu ş t u r a n i k i te m e l ilk e b e lir le n m iş o lu r . B u i k i a d a le t ilk e s in in b ir b ir l e r iy l e ç a t ış m a d a n u y g u la n a b ilm e s i iç in , R a w l s k a t ıl ım c ıl a r ın ik i ‘ ö n c e lik k u r a l ı ’ e k le y e c e k le r in i d ü ş ü n ü r . B i r i n c i ö n c e lik k u r a lın a g ö r e b i r i n c i a d a le t ilk e s i (y a d a d iğ e r a d ıy la ‘ ö z g ü r l ü k i lk e s i’ ) i k in c i ilk e y e h e r z a m a n ü s t ü n d ü r . D o l a y ı s ı y l a ö r n e ğ in t e m e l ö z g ü r l ü k le r h i ç b i r z a ­ m a n d a h a f a z la e k o n o m ik g e t ir i e ld e e t m e k a d ın a s ın ır la n a m a z . İ k i n c i ö n c e lik k u r a l ı ış ığ ın d a d a , i k i n c i a d a le t ilk e s in in i k i n c i m a d d e s i ( y u k a ­ r ı d a k i 2 b ), i k i n c i a d a le t ilk e s in in b i r i n c i m a d d e s in e (2 a ’y a ) g ö r e ö n c e ­ liğ e s a h ip t ir : E k o n o m i k e ş it s iz lik le r , t o p lu m d a k i (s iy a s a l, t o p lu m s a l v s .) m e v k ile r i e ld e e t m e d e k i f ır s a t e ş it liğ in i b o z m a m a lıd ır .

R a v v ls ’ u n b a ş la n g ıç d u r u m u v e b ilg i s i z l i k p e ç e s i a r a c ılığ ıy l a s a ­ v u n d u ğ u h a k k a n iy e t o la r a k a d a le t a n la y ış ın ın ilk e le r in d e n e n ç o k t a r ­ t ış m a y a r a t a n ı i k i n c i a d a le t ilk e s in in b i r i n c i m a d d e s id ir . Y a z a r ın ‘f a r k ilk e s i’ {difference principle) d iy e a d la n d ır d ığ ı b u ilk e , g e lir v e s e r v e t b ir in c il d e ğ e r le r in in d a ğ ılım ın ın b a z ı d u r u m la r d a e ş it o lm a m a s ın ı m e ş r u g ö r ü r . F a r k ilk e s in e g ö re , e k o n o m ik e ş it s iz lik le r h e r k e s in ( ö z e llik le d e e n k ö t ü k o n u m d a k il e r in ) y a r a r ın a o l d u k l a r ı d u r u m la r d a m e ş r u k a b u l e d ilm e lid ir . R a w ls , b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k ile r in f a r k ilk e s in i b e n im s e ­ y e c e k le r in i, b i lg is iz lik p e ç e s i a r d ın d a k i k i ş i l e r h a k k ı n d a k i v a r s a y ım ın a d a y a n a r a k id d ia ed e r. H e r k a t ıl ım c ı, a k ı l c ı b i r ş e k ild e k e n d i (g e n e l) ç ı ­ k a r ın ı k o lla m a y a ç a lış a c a ğ ın a g ö r e , e ş it s iz lik le r in h e r k e s in ç ı k a r ı n a o ld u ğ u b i r s o n u c u , m u t la k e ş it liğ in e ld e e d ild iğ i, a m a h e r k e s in d a h a a z a ld ığ ı b ir d u r u m a t e r c ih e d e c e k tir. F a r k ilk e s in in iş le y iş in i b a s it b i r ö r n e k ­ le a ç ık la y a b ilm e k iç in t o p lu m u n A v e B k iş il e r in d e n o lu ş t u ğ u n u v a r s a ­ y a lım . B ö y le b i r t o p lu m u n a d a le t ilk e l e r in i b e lir le m e k ü z e r e k u r g u la n ­ m ış b ir b a ş la n g ıç d u r u m u n d a is e k a t ıl ım c ıl a r ın i k i a lt e r n a t if g e lir v e s e r ­ v e t d a ğ ılım ı a r a s ın d a s e ç im y a p a c a k la r ın ı d ü ş ü n e lim . B ir in c i d a ğ ılım d a h e m A h e m B 1 0 0 a la c a k la r d ır . İ k i n c i d a ğ ılım d a A 1 0 5 , B ise 1 1 0 a la ­ c a k t ır . R a w l s ’a g ö r e b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i k a t ı l ım c ı l a r i k i n c i a lt e r n a ­ t if i s e ç e c e k le rd ir . Ç ü n k ü h e r i k i k a t ıl ım c ı d a , b ilg is iz lik p e ç e s i k a l k t ı k ­ ta n s o n r a i k i n c i d a ğ ılım d a d a h a a z p a y a la n k iş i o l d u k l a r ı o r t a y a ç ık s a b ile , b i r i n c i d a ğ ılım d a k i h e r h a n g i b i r k iş in in a ld ığ ın d a n d a h a ç o k a la ­ c a k l a r ı n ı b ile c e k le r d ir . İ k i n c i d a ğ ılım d a A k iş is i b ile o lm a k , b i r i n c i d a ­ ğ ılım d a A y a d a B k iş is i o lm a k t a n d a h a iy id ir . A k ı l c ı b i r k im s e n in b ir i n c i d a ğ ılım ı t e r c ih e t m e s i ( y a n i b ile b ile d a h a a z a lm a y ı is t e m e s i) iç in n e d e n y o k t u r v e b u d a b iz e f a r k ilk e s in in d o ğ r u lu ğ u n u g ö s te rir. S İ Y A S A L L İ B E R A L İ Z M T e m e l i d d i a l a r ı n ı k ıs a c a ö z e t le m e y e ç a lış t ığ ım B ir Adalet Kuram ı k it a ­ b ın ın y a y ım la n m a s ın d a n s o n r a k i ç a l ış m a la r ın d a R a w l s ç a ğ d a ş d e m o k ­ r a t ik t o p lu m la r d a v a r o l a n d e r in k ü lt ü r e l, d in î, f e ls e f î v e a h l â k i f a r k l ı ­ l ı k l a r a d a h a ç o k ö n e m v e r m e s i g e r e k t iğ i d ü ş ü n c e s in i b e n im s e m e y e b a ş la m ış t ır . Y a z a r a g ö r e v a t a n d a ş la r ın e ş it v e ö z g ü r o ld u ğ u t o p lu m la r – d a , ‘ i y i ’ a n la y ış la r ın d a , y a ş a m ş e k ille r in d e ö n e m li ö lç ü d e f a r k l ı l ı k l a r ı n b u l u n m a s ı k a ç ın ıl m a z d ır .

R a v v ls ’ u n ‘ k a p s a m lı d o k t r i n l e r ’ (comprehensive doctrines) a d ın ı v e r d iğ i ö ğ r e t i y a d a a n la y ış la r v a t a n d a ş la r ın y a ­ ş a m la r ın ı ş e k ille n d ir m e d e te m e l k o n u m a s a h ip t ir . A n c a k , ö z g ü r v e d e ­ m o k r a t i k ü lk e le r d e f a r k l ı k a p s a m lı d o k t r in l e r v a r o lm a k t a d ır . B u f a r k ­ lı v e b a z e n b i r b i r l e r iy l e te m e l a ç ıd a n ç a t ış a n d o k t r in l e r in ö n e m li b ir k ıs m ı R a w l s ’a g ö r e ‘ m a k û l o l m a d ı k l a r ı ’ g e r e k ç e s iy le r e d d e d ile m e z . Ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik t o p lu m la r ın ü y e le r i f a k l ı, a n c a k m a k û l, iy i a n l a ­ y ı ş l a r ı n ı b e n im s e m e k t e d ir le r v e b u y ü z d e n t o p lu m d a iy i n iy e t li b i r ş e ­ k ild e f a r k l ı g ö r ü ş le r i s a v u n a n k iş il e r a r a s ın d a a n la ş m a z l ık la r b u l u n a ­ c a k t ır . D ü ş ü n ü r ü n ‘m a k û l ç o ğ u l c u l u k o lg u s u ’ (fact o f reasonable pluralism) d iy e a d la n d ır d ığ ı b u g e r ç e k l ik k a b u l e d ild iğ in d e d e s iy a s e t f e ls e fe s in e ö n e m li b ir g ö r e v d ü ş e r. Ö z g ü r t o p lu m la r d a e g e m e n k u r u m l a r v e t o p lu m u n d ü z e n le n iş ş e k li s a d e c e k e n d is in in d o ğ r u v e m a k û l o l d u ­ ğ u id d ia e d ile n t e k b i r iy i a n la y ış ın ı y a n s ıt t ığ ın d a g e n e l k a b u l g ö r e m e ­ y e c e ğ in e g ö r e , s iy a s e t fe ls e fe s i f a r k l ı l ı k iç in d e b ir a r a d a y a ş a m a n ın y o l ­ l a r ı n ı b u lm a y a ç a lış m a lıd ır . R a v v ls B ir Adalet Kuram ı k it a b ın d a m a k û l ç o ğ u l c u l u k o lg u s u ­ n a y e t e r in c e v u r g u y a p m a d ığ ın ı d ü ş ü n ü r . A y n ı z a m a n d a , b u e s e r in d e ö n e r ile n lib e r a l a n la y ış ın k e n d is in in d e s a n k i b ir k a p s a m lı d o k t r in m iş g ib i s u n u ld u ğ u n a in a n ır . A n c a k , s a v u n u l a n b u y a k l a ş ım b i r ç o k m a k û l k a p s a m lı d o k t r in d e n s a d e c e b ir iy s e , ö n e r ile n lib e r a l a d a le t k u r a m ın ı, d iğ e r b i r d e y iş le h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t a n la y ış ın ı, f a r k l ı ş e k ild e g e r – ç e k le n d ir m e n in g e r e ğ i a ç ık t ır . D o l a y ı s ı y l a Siyasal Liberalizm a d lı e s e r ­ d e ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik t o p lu m la r d a e g e m e n k ı l ı n a c a k a d a le t a n la y ış ın ı k a p s a m lı d o k t r in l e r d e n b a ğ ım s ız b i r ş e k ild e t e m e lle n d ir m e ç a b a s ı v a r ­ d ır. M a k û l ç o ğ u lc u lu ğ u n v a r o l d u ğ u d e m o k r a t ik t o p lu m la r d a k a l ıc ı t o p lu m s a l u z la ş ın ın v e s iy a s a l i s t i k r a r ı n s a ğ la n a b ilm e s i, b u a d a le t a n ­ la y ış ın ın h e r h a n g i b i r k a p s a m lı d o k t r in d e n t ü r e t ilm e m e s in e b a ğ lıd ır . B u n e d e n le R a v v ls h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t a n la y ış ın ın , a h l â k i ö ğ e le r iç e r m e k le b ir lik t e , siyasal b i r k a v r a m o l a r a k a n la ş ılm a s ı g e r e k t iğ in i s a ­ v u n u r . ‘ S iy a s a l’ k a v r a m ın ı a h l â k i, d i n î v e f e ls e f î d e ğ e r le r d e n a y ır a r a k , b u d e ğ e r le r i iç e r e n k a p s a m lı d o k t r i n l e r a r a s ın d a k i ç a t ış m a l a r ı s iy a s a l a la n ın d ış ın a t a ş ım a y ı a m a ç la r . S iy a s e t v e s iy a s a l b i r k a v r a m o l a r a k t a ­ n ım la n a n a d a le t a n la y ış ı, t o p lu m u n te m e l y a p ıs ı d iy e a d l a n d ı r ı l a n a n a ­ y a s a l, t o p lu m s a l, e k o n o m ik , s iy a s a l k u r u m l a n v e b u k u r a m l a r ı n b ir – b ir le r iy le i l i ş k is in i d ü z e n le r . B u y ü z d e n R a w l s s iy a s a l a la n ı b ü y ü k ö l ­ ç ü d e r e j im in e s a s la r ın ı t e ş k il e d e n k o n u l a r ı n o lu ş t u r d u ğ u n u d ü ş ü n ü r .

S iy a s a l a la n ın b ö y le k ıs m e n d a r b ir ş e k ild e t a n ım la m a s ın a e k o la r a k , s iy a s a l a d a le t a n la y ış ı ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik b ir t o p lu m u n k a m u ­ s a l s iy a s a l k ü lt ü r ü n d e b u l u n a n d e ğ e r le r a r a c ılığ ıy l a ş e k ille n d ir ilir . ‘K a ­ m u s a l s iy a s a l k ü l t ü r ’ (public political culture) b i r t o p lu m u n s iy a s a l g e ­ le n e k le r i, k u r u m l a n , o r t a k s iy a s a l g e ç m iş i v e te m e l ö n e m d e s a y d ığ ı m e ­ t in le r v e u z la ş ıl a r b ü t ü n ü d ü r . D o la y ıs ıy la , k a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r , v a ­ t a n d a ş la r ın b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u t a r a f ın d a n b e n im s e n m iş v e iç s e lle ş t ir ilm iş te m e l o r t a k s iy a s a l f ik ir le r d e n o lu ş u r . R a v v ls , ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik t o p – lu m la r ın k a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r ü n d e ö z g ü r l ü k , e ş it lik , k a r ş ıl ı k l ı l ı k , h a k k a n iy e t , k a r ş ıl ı k l ı s a y g ı, h o ş g ö r ü g ib i d e ğ e r le r in v a r lığ ın a iş a r e t e d e ­ r e k , s iy a s a l a d a le t a n la y ış ın ı b u d e ğ e r le r ış ığ ın d a t a n ım la r . B e lir li b i r g e ­ n e l lik d ü z e y in d e e le a lın d ığ ın d a k a b u l g ö r e n b u d e ğ e r le r R a v v ls ’ a g ö r e a y n ı z a m a n d a ‘l i b e r a l ’ d e ğ e r le r d ir . B u g e n e l lib e r a l d e ğ e rle re v u r g u y a ­ p a n s iy a s a l a d a le t a n la y ış ı, a r t ık h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t a n la y ış ın ın s iy a s a l lib e r a liz m y a k l a ş ım ıy la g e r ç e k le n d ir ilm e s in i m ü m k ü n k ıla r .

.