Leibniz – Monadoloji

Monadoloji (Fransızca’da yazılış: 1714; Fransızca yayım 1840) La Monadologie (écrite en 1714; édition française de 1840) 1. Burada sözünü edeceğimiz Monad bileşiklere giren yalın bir tözden başka bir şey değildir; yalın olan hiçbir parçası olmayandır. [Theod., § 10.] 1 1. La Monade dont nous parlons ici, n’est autre chose, qu’une substance simple, qui entre dans les composés; simple, c’est-à-dire, sans parties. 2. Bileşikler olduğu için yalın tözler olmalıdır; çünkü bileşik olan yalın olanın bir yığınından ya da toplağından başka bir şey değildir. 2. Et il faut qu’il y ait des substances simples, puisqu’il y a des composés; car le composé n’est autre chose qu’un amas, ou aggregatum des simples. 3. Ve hiçbir parçanın olmadığı yerde ne uzam, ne beti, ne de bölünebilirlik olanaklıdır. Ve bu Monadlar doğanın gerçek atomları ve tek bir sözcükle şeylerin öğeleridir. 3. Or lá, o l il n’y a point de parties, il n’y a ni étenduë, ni figure, ni divisibilité possible.

Et ces Monades sont les véritables Atomes de la Nature et en un mot les Eléments des choses. 4. Korkulacak bir çözülme de yoktur, ve yalın bir tözün doğal olarak yok edilmesinin tasarlanabilir hiçbir yolu yoktur. [Theod., § 89.] 4. Il n’y a aussi point de dissolution á craindre, et il n’y a aucune maniëre concevable par laquelle une substance simple puisse perir naturellement. 5. Aynı nedenle tasarlanabilir hiçbir yol yoktur ki yalın bir tözün doğallıkla ortaya çıkmasına olanak versin, çünkü yalın töz bileşim yoluyla oluşturulamaz. 5. Par la même raison il n’y en a aucune, par laquelle une substance simple puisse commencer naturellement, puisqu’elle ne sçaurait être formée par composition. 6. Öyleyse denebilir ki Monadlar ancak bir kerede ortaya çıkabilir ya da sonlanabilir; eş deyişle, ancak yaratılış yoluyla başlayabilir ve yokediliş yoluyla sonlanabilirler; oysa bileşik olan parçalar yoluyla ortaya çıkar ya da sonlanır. 6. Ainsi on peut dire que les Monades ne sçauraient commencer, ni finir que tout d’un coup, c’est-á-dire, elles ne sçauraient commencer que par création et finir que par annihilation; au lieu que ce qui est composé, commence ou finit par parties.

7. Dahası, bir Monadın kendi içinde başka herhangi bir yaratık tarafından nasıl başkalaştırılabileceğini ya da değiştirilebileceğini açıklamanın bir yolu yoktur; çünkü onda hiçbirşey yer değiştiremez ve giderek onda uyarılabilecek, yönlendirilebilecek, arttırılabilecek ya da azaltılabilecek hiçbir devim bile tasarlanamaz; buna karşı parçalar arasında değişimin olduğu bileşiklerde durum böyle olabilir. Monadların birşeyin içeri girebilmesine ya da dışarı çıkabilmesine izin veren pencereleri yoktur. İlinekler ne kendilerini tözlerden koparabilirler, ne de onların dışında dolaşmaya çıkarlar, bir zamanlar Skolastiklerin ‘duyulur evrensellerinin’ [species sensibiles, duyulur biçimler] yaptıkları gibi. Öyleyse dışarıdan ne töz ne de ilinek bir Monada girebilir. 7. Il n’y a pas moïen aussi d’expliquer comment une Monade puisse être altérée, ou changée dans son intérieur par quelque autre créature; puisqu’on n’y sçaurait rien transposer, ni concevoir en elle aucun mouvement interne qui puisse être excité, dirigé, augmenté ou diminué ládedans; comme cela se peut dans les composés, o il y a du changement entre les parties. Les Monades n’ont point de fenêtres, par lesquelles quelque chose y puisse entrer ou sortir. Les accidents ne sçauraient se détacher, ni se promener hors des substances, comme faisoient autresfois les espëces sensibles des scholastiques. Ainsi, ni substance, ni accident peut entrer de dehors dans une Monade. 8. Gene de Monadların belli nitelikleri olmalıdır; yoksa varlıklar bile olmayacaklardır. Ve eğer yalın tözler nitelikleri yoluyla ayırdedilmeselerdi, şeylerde herhangi bir değişim saptamanın hiçbir yolu olmazdı; çünkü bileşikte bulunan yalnızca onun yalın bileşenlerinden gelebilir; eğer Monadlar niteliksiz olsalardı, birbirlerinden ayırdedilemez olurlardı, çünkü nicelikte ayrı değildirler; ve sonuç olarak, ‘dolu varlık’ [plenum] varsayıldığında, her bir yer devim durumunda yalnızca her zaman onda olmuş olanın eşdeğerini kazanır, ve şeylerin bir durumu bir başkasından ayırdedilemez olurdu. [Theod., Préface, 2b.

] 8. Cependant il faut que les Monades ayent quelques qualités, autrement ce ne seroient pas même des Etres. Et si les substances simples ne différoient point par leurs qualités, il n’y auroit point de moïen de s’appercevoir d’aucun changement dans les choses; puisque ce qui est dans le composé ne peut venir que des ingrédients simples; et les Monades étant sans qualités seroient indistinguables l’une de l’autre, puisque aussi bien elles ne diffërent point en quantité; et, par conséquent, le plein étant supposé, chaque lieu ne recevrait toûjours dans le mouvement que l’équivalent de ce qu’il avait eu, et un état des choses seroit indiscernable de l’autre. 9. Ama her Monadın başka her birinden ayrı olması da zorunludur. Çünkü doğada hiçbir zaman biri eksiksiz olarak öteki gibi olan, ve aralarında bir iç ayrım, ya da özünlü bir belirlilik [dénomination] üzerine dayalı bir ayrım bulmanın olanaksız olduğu iki Varlık yoktur. 9. Il faut même que chaque Monade soit différente de chaque autre. Car il n’y a jamais dans la nature deux Etres qui soient parfaitement l’un comme l’autre, et o il ne soit possible de trouver une différence interne ou fondée sur une dénomination intrinsëque. 10. Dahası, yaratılmış her varlığın ve dolayısıyla yaratılmış Monadın değişime açık olduğunu, ve ayrıca bu değişimin her birinde sürekli olduğunu da sorgusuzca kabul ediyorum. 10. Je prends aussi pour accordé que tout être créé est sujet au changement, et par conséquent la Monade creée aussi, et même que ce changement est continuel dans chacune. 11. Söylediklerimizden Monadların doğal değişimlerinin bir iç ilkeden geldiği çıkar, çünkü bir dış nedenin onların içinde hiçbir etkisi olamaz.

[Theod., § 396, § 400.] 11. Il s’ensuit de ce que nous venons de dire, que les changements naturels des Monades viennent d’un principe interne; puisqu’une cause externe ne sçaurait influer dans son intérieur. 12. Ama değişim ilkesinin yanısıra bir de değişenin bir ayrıntısı [un détail de ce qui change] olmalıdır ki, bir bakıma yalın tözlerin tikellik ve türlülüğünü oluşturur. 12. Mais, il faut aussi qu’outre le principe du changement, il y ait un détail de ce qui change, qui fasse pour ainsi dire la spécification et la variété des substances simples. 13. Bu ayrıntı birimdeki ya da yalın olandaki bir çokluğu kuşatıyor olmalıdır. Çünkü tüm doğal değişimler dereceli olarak yer aldığı için, birşey değişirken bir başkası kalır; buna göre yalın tözde bir değişkiler ve ilişkiler çoğulluğu olmalıdır, üstelik kendisinin parçaları olmasa da. 13. Ce détail doit envelopper une multitude dans l’unité ou dans le simple. Car tout changement naturel se faisant par degrés, quelque chose change et quelque chose reste; et par conséquent il faut que dans la substance simple il y ait une pluralité d’affections et de rapports, quoy qu’il n’y en ait point de parties. 14.

Birimdeki ya da yalın tözdeki bir çokluğu kuşatan ve temsil eden geçici durum Algı denilen şeyden başkası değildir ki, daha sonra görüleceği gibi, Tamalgıdan ya da Bilinçten ayırdedilmelidir. Bu konuda Kartezyenlerin büyük eksiklikleri vardır, çünkü ayrımsamadığımız algıları hiçe sayarlar. Bu onları yalnızca anlıkların Monadlar oldukları, ve ne hayvan ruhlarının ne de başka entelekhilerin olduğuna inanmaya da götürmüştür; ve böylece, tıpkı sıradan kalabalığın yaptığı gibi, uzun süreli bir baygınlık durumunu kesin ölüm ile karıştırmışlardır; sonunda yine [bedenden] bütünüyle ayrı ruhlara ilişkin Skolastik önyargı ile anlaşmış ve giderek ruhların ölümlülüğü görüşü ile çarpıtılmış kafaları bile doğrular olmuşlardır. 14. L’état passager qui enveloppe et représente une multitude dans l’unité ou dans la substance simple, n’est autre chose que ce qu’on appelle la Perception, qu’on doit distinguer de l’aperception ou de la conscience, comme il paroïtra dans la suite. Et c’est en quoi les Cartésiens ont fort manqué, aïant compté pour rien les perceptions dont on ne s’aperçoit pas. C’est aussi ce qui les a fait croire que les seuls esprits étaient des Monades, et qu’il n’y avoit point d’Ames des Bêtes ny d’autres Entéléchies; et qu’ils ont confondu avec le vulgaire un long étourdissement avec une mort á la rigueur, ce qui les a fait encore donner dans le prejugé scholastique des âmes entiërement séparées et a même confirmé les esprits mal tournés dans l’opinion de la mortalité des âmes. 15. Bir algıdan bir başkasına değişime ya da geçişe götüren içsel ilkenin eylemine istek [Appétition]denebilir; hiç kuşkusuz itki [l’appétit] yöneldiği algının bütününe her zaman tam olarak erişemez, ama her zaman onun bir bölümünü elde eder ve yeni algılara erişir. 15. L’Action du principe interne, qui fait le changement ou le passage d’une perception á une autre, peut-être appellé Appétition: il est vrai que l’appétit ne sçaurait toûjours parvenir entiërement á toute la perception, o� il tend, mais il en obtient toûjours quelque chose, et parvient á des perceptions nouvelles. 16. Bilincinde olduğumuz en küçük düşüncenin kendi içinde nesnedeki bir türlülüğü kapsadığını bulduğumuz zaman, yalın tözdeki çokluğun bir deneyimini ediniriz. Böylece ruhun yalın bir töz olduğunu kabul eden herkes Monaddaki bu çokluğu da kabul etmelidir; ve Sözlüğünde ‘Rorarius’ makalesinde yapmış olduğu gibi, Bay Bayle’in bunda herhangi bir güçlük bulmaması gerekirdi. 16.

Nous expérimentons en nous mêmes une multitude dans la substance simple, lorsque nous trouvons que la moindre pensée dont nous nous apercevons, enveloppe une variété dans l’objet. Ainsi tous ceux qui reconnaissent que l’âme est une substance simple, doivent reconnaître cette multitude dans la Monade; et Monsieur Bayle ne devait point y trouver de difficulté, comme il a fait dans son Dictionnaire, article Rorarius. 17. Dahası, algının ve ona bağımlı olanın mekanik nedenler ile, eş deyişle betiler ve devimler yoluyla açıklanamaz oldukları kabul edilmelidir. Ve eğer düşünecek, duyumsayacak ve algılayacak bir yapıda olan bir makineyi varsayarsak, aynı oranları koruyarak öyle bir yolda büyümüş olarak tasarlanabilir ki, bir değirmene girer gibi içine girilebilir. Eğer bu kabul edilirse, içini yokladıktan sonra yalnızca birbirlerini iten parçalar buluruz, ama hiçbir zaman bir algının açıklanmasını sağlayacak birşeyi değil. Böylece algı bir bileşikte ya da bir düzenekte değil ama yalın bir tözde aranmalıdır. Dahası, yalın bir tözde bundan, eş deyişle algılardan ve değişimlerinden başka hiçbirşey bulunamaz. Yalın tözlerin tüm içsel eylemleri de yalnızca bundan oluşabilir. 17. On est obligé d’ailleurs de confesser que la perception et ce qui en depend est inexplicable par des raisons mecaniques, c’est á dire, par les figures et par les mouvements. Et, feignant qu’il y ait une Machine, dont la structure fasse penser, sentir, avoir perception; on pourra la concevoir agrandie en conservant les mêmes proportions, en sorte qu’on y puisse entrer, comme dans un moulin. Et cela posé on ne trouvera, en le visitant au-dedans, que des pieces qui se poussent les unes les autres, et jamais de quoi expliquer une perception. Ainsi, c’est dans la substance simple, et non dans le composé ou dans la machine qu’il la faut chercher. Aussi n’y a-t-il que cela qu’on puisse trouver dans la substance simple, c’est á dire, les perceptions et leurs changements.

C’est en cela seul aussi que peuvent consister toutes Les Actions internes des substances simples. 18. Tüm yalın tözler ya da yaratılmış Monadlara Entelekhiler denebilir, çünkü kendilerinde belli bir eksiksizlik ( ) taşırlar; bir yeterlikleri ( ) vardır ki onları içsel etkinliklerinin kaynakları ve böylece deyim yerindeyse cisimselolmayan otomatlar yapar. [Theod., § 87.] 18. On pourro it donner le nom d’Entéléchies á toutes les substances simples ou Monades creées, car elles ont en elles une certaine perfection ( ), il y a une suffisance ( ) qui les rend sources de leurs actions internes et pour ainsi dire, des Automates incorporels. 19. Eğer açıkladığım genel anlamda algıları ve istekleri olan herşeye Ruh adını vereceksek, o zaman tüm yalın tözlere ya da yaratılmış Monadlara ruhlar denebilir; ama gene de duygu yalın bir algıdan daha öte birşey olduğu için, sanırım genel Monadlar ya da Entelekhiler adı yalnızca algıları olan yalın tözlere yeterli olmalı ve Ruhlar adı ise yalnızca algıları daha seçik ve belleğin eşliğinde olanlara verilmelidir. 19. Si nous voulons appeler âme tout ce qui a perceptions et appétits dans le sens général que je viens d’expliquer, toutes les substances simples ou Monades creées pourraient être appelées âmes; mais, comme le sentiment est quelque chose de plus qu’une simple perception, je consens que le nom général de Monades et d’entéléchies suffise aux substances simples qui n’auront que cela: et qu’on appelle âmes seulement celles dont la perception est plus distincte et accompagnée de mémoire. 20. Çünkü deneyim yoluyla hiçbirşey anımsamadığımız ve ayırdedilebilir hiçbir algımızın olmadığı bir durumu biliriz; örneğin bir baygınlık geçirdiğimiz ya da düş olmaksızın derin bir uykuya yenik düştüğümüz zaman olduğu gibi. Ruh bu durumda yalın bir Monaddan duyumsanabilir bir ayrım göstermez; ama bu durum sürmediği ve ruh kendini ondan çıkardığı için, ruh yalın bir Monaddan daha çoğu olan birşeydir. [Theod.

, § 64.] 20. Car nous expérimentons en nous mêmes un état ou nous ne nous souvenons de rien et n’avons aucune perception distinguée; comme lorsque nous tombons en défaillance, ou quand nous sommes accablés d’un profond sommeil sans aucun songe. Dans cet état l’âme ne diffëre point sensiblement d’une simple Monade; mais comme cet état n’est point durable, et qu’elle s’en tire, elle est quelque chose de plus.

.