Mauruce Dobb – Kapitalizmin Dünü ve Bugünü

Bu kitap ilk giktigmda Marksist ve sol gevreler ticari donlisiim (ya da iktisadi krizler) sorunu iizerinde duruyorlardi. Bu durum 2. Diinya Sava§i sonrasi dononide degi?iklige ugrayacakmiydi, yoksa ba§langigtaki gecikmeden sonra eski ve billnen ?eklinde bir kere daha tekrarlanacakmiydi? Savas sonrasi donemde, 1930’- lardaki biiyiik krize benzer bir durumun meydana gelecegini umut edenlerin sayisi oldukga kabarikti ve buna inamnlar krizin gok yakmda oldugunu sik sik vurguluyorlardi. Bu nedenle kitabin son boliimli, 1950’lerin sonlarmda endiistriyel iiretimdeki ini§ giki^lari aynntisiyla tammlamak igin ayrilmisti. Bu boliimiin konusu artik gUniimlizde onemini yitirdiginden kitabin bu basimmdan gikartildi. Giiniimiizde tarti§ma konulanmn degi?ik alanlara kaydigim soyleyebiliriz. Giiniimuz ko§ullannda, kapitalizmin artik klasik fiyat du?ii§u §eklindeki krizleri kolayca atlatamayacagi herkesge kabul ediliyor. Aym ?ekilde, 1930’larda olu§an kriz tipinin yerini enflasyon ?eklindeki krizlere biraktigi konusunda herkes gorii? birligi igindedir. Enflasyon krizleri kendileri de uluslararasi geli?ki ve gerilimlerin ifadesi olan para sistemindeki ciddi krizlerle daha da agirla§ir. Bugiin 1970’- lerde, tarti?ma gok degi?ik bir dizi soru iizerinde odakla$mi$tir. Yalmzca, onemli olgiiye varan i§sizlikle birlik- te bliyiiyen enflasyon somnu iizerinde degil, bunun yamnda oldukga ileri bir a§amaya ula?an i§lerin tekellerde yogunla?masi ve tekelciligin ozellikleri Iizerinde tarti§iliyor. Tekelcilik kendini ‘yonetimi ele gegirme’, hileli para i§lerini aile §irketlerinin yuriitmesi, dev konsorsiyumlarm olu§masi ve son on yilin ozelligini olu§turan milli simrlari a§an pek gogu ‘uluslararasi §irket’ h&line gelmi? firmalarm ortaya giki§i $eklinde gosterir. Bu agidan biiyiik olgiide yeni bir durumla kar?i kar- ?iyayiz. Bu olgu bir paragrafla agiklanacak bir ?ey degildir. Aym zamanda, yeni geli§melerin bu kitabm ilk 5 boliimtinde yazilmi? olanlan kokten degi§tirmeyecegine, tam tersine onlan peki?tirecegine inamyorum.

Buna bagli olarak da, kitabm 1961 basimimn 6. bollimlinlin son climlesini burada tekrarlayabilirim : «Tiim gizleme ve ortbas etme gabalanna kar§m kapitalizmin 1. boliimde tammlanan temel ozelliklerinin varliklanni halen koruduklari sonucuna varmak igin her tiirlU nedenimiz var.» Mart 1973 1. KAPlTALiZM NEDiR? K apitalizm gliniimiizde sagci olsun, solcu olsun herkesin Iizerinde konu§tugu bir konu h&line geldi. Ama haia konu?anlarm degi§ik anlamlar ylikledigi ve sonugta anla§tik zannedip gergekte anla§amadiklari bir terim dummunda. Bu terime kesin ve agik bir anlam verilebilecegini reddedenler bile var. Reddedenler bir sistemi onu ele§tirenlerden korumamn en iyi yOlunun sistem olarak bile adlandirilamayacagim savunmak oldugunu sanan oldukga kiigiik bir azinliktan olu?uyor. Bazilari da kapitalizmden oldukga §a§irtici bir bigimde artik gegmi§te kalmi? bir §ey olarak bahsediyorlar: Artik varolmayan ya da ba§ka bir §eye donii?mekte olan bir olaylar dizisi olarak. Bu kitapgiga tammlann san sikici tarti§masiyla ba?- lamak, okuyucuya daha ilk paragrafta kitabi elinden birak demek olur. B5yle bir tarti§maya girmek istemiyorum. Ama yine de kitabm konusunu olu?turan kapitalizm terimiyle ne demek istedigimi mtimkiin oldugu kadar az kelimeyle anlatmaktan kendimi alamiyorum. Eger bunu yapmazsam, pek gok okurun, beni sorumlu tutacagmdan da eminim. Kapitalizm kelimesine verdigim anlam diinya gaprnda sosyalistlerin ve i§gi hareketinin yakla§ik yiiz yildir kullandigi anlamla ayni oldugundan agiklamam kolay olacak. Ayrica bu anlamin biiyiik gogunlugun terime yiikledigi anlamla aym olduguna ina- rayorum.

Kapitalizm benim igin; tiretimin yapildigi arag ve aletlerin, yapi ve hammaddelerin, ba?ka bir deyi§le sermayenin, agirlikli olarak ozel ya da ki§isel miilkiyette olmasi demektir. Bireylere her ortagin hissesinin ayri ayn bolundugii anonim §irketler haline gelmi§ birle- ?ik ortakliklar da bu tamma dahildir. Kapitalizm bazen daha gev§ek olarak «6zel te§ebbiis» sistemi olarak da tanimlamr. Biraz daha teknik bir dille soylemek gerekirse, Marks kapitalizmi iiretim araglarimn toplumda ayrx bir sinif olu§turan kapitalistlerin elinde bulundugu bir Uretim tarzi olarak tanimlami§tir. Dikkat edilirse bu son tanimm, bizim bireysel miilkiyet sistemi §eklinde yaptigimiz genel tammin otesinde bir ?eyler igerdigi goriillir. Her bir bireyin bireysel miilk sahibi oldugu bir toplum diizeni olanaksiz degildir. Buna benzer diizenler tarihte degi?ik yer ve zamanlarda ktigiik koylii-giftgi ve zanaatk&r-iiretici topluluklannda gortilmti§tiir. Bu topluluklarda sermaye-emek aynm i yoktu. t§ aletlerinin (ve/veya topragm) sahibi olan ki?i aym zamanda iiretimde bulunmak igin kendi gali§- tigindan sermaye-emek gati$masi da yoktu. Boyle bir toplum yaratmak birgok iitopyacmm gergekten amaci olmu?tur. Bazilari bunu iyiniyetle ve safga ozlemi§ler, bazilan da, ‘mlilkiyetli demokrasi’ diye siyasi aldatmaca yapan Tory’ler1 gibi arag olarak kullanmi§lardir. B5yle bir diizen yaratmak, kolayca anlajilacagi gibi ancak iiretim araglarimn kiigiik gapli ve ilkel oldugu bir toplumda mtimkUndiir. Aynntili ve masrafli teknigiyle, iiretim siirecindeki karma?ik uzmanla§ma ve makinala§- mayla modern toplumda her bireyin kendi Uretim siirecini tek ba§ma yiiriitmesi imkslnsizdir. Uretime gegmek igin yiiklii bir sermayesi olmayanlann kolay kolay 1) tn g ilte re ’de M uhafazakar P a rtilile r’e verilen ad. (g.

n.) ba§aramayacagi olgiide bir para gerekmektedir. Ya da en azrndan toplumsal ve iktisadi yonden, diger sermayedarlan ortakliga gagirabilecek durumda olmasi gerekir. Herkesin bildigi gibi bir §eyi olmayan insana giiniimiizde hig kimse borg vermez.

.