Mehmet Rifat – Marcel Proust ya da Bir Roman Yaratmak

Kronolojiyi Yı kan Bir Roma ncının B iyo-B i b Liyog rafyası Marcel Proust 19 Temmuz’ da Auteuil’ de (Paris’in banliyösü) doğdu. Babası Illiers’deki (Chartres yakınları) Katolik inançlı bir küçük burjuva ailesinden gelen ve Charite Hastanesi’nde klinik şefi olarak çalışan doktor Adrien Proust (1834-1903), annesiyse Yahudi asıllı zengin bir borsacının kızı jeanne Weil’di (1849-1905). 1873 24 Mayıs’ta erkek kardeşi Robert dünyaya geldi. Robert Proust (1873-1935) da ileride babası gibi tıp alanında öğrenim görecek, cerrah olacak ve Tıp Fakültesi’nde profesör olarak görev yapacaktır. Proust ailesi Auteuil’den yine Faris içinde Malheserbes bulvarındaki 9 numaralı apartmana taşınır. Proust, Auteuil’de dünyaya gelmiş olduğu, büyük amcasının (annesinin amcasının) evini ve bu evde yaşadıklarını ileride yazacağı romanda Combray (gerçek adı Illiers; günümüzdeki adı Illiers-Combray) diye canlandıracağı yöredeki evin ve bu eve ilişkin anlatıların modellerinden biri olarak kullanacaktır. 1878- 1880 Proust ailesi tatillerini Illiers’ de geçirir. 1879′ da babası Profesör Adrien Proust Tıp Akademisi’ne üye seçilir. 1881 Proust ilkbaharda Boulogne ormanından eve dönerken Champs-Elysees’de ilk astım krizini geçirir. Bütün yaşamı boyunca çekeceği bir hastalığa yakalanmıştır artık. Besteci Georges Bizet’nin oğlu jacques Bizet’yle arkadaş olur. Aynı yıl ilk kez tiyatroya gider. 1882- 1889 Paris’teki Condorcet Lisesi’nde ortaöğrenimine ba. şlar. Ancak hastalık nedeniyle sık sık okula gidemez.

Hatta lise ikinci sınıfı 13 yeniden okumak zorunda kalır. Ama daha sonra retorik dersinde Fransızca kompozisyondan takdirname alır. Edebiyata büyük ilgi duymaya başladığı aynı yıllarda okul arkadaşları Daniel Halevy ve Robert Dreyfus’le birlikte okul def terine yazarak oluşturdukları La Revue verte ve La Revue lilas dergilerini çıkarır. İlerideki yazarlık yaşamına yön verecek olan felsefe öğretmeni Alphonse Darlu’ye (laik bir tinselcidir) büyük hayranlık duyar. Temmuz 1889’da bakaloryasını verir. Bu arada 1885’te babası Paris Tıp Fakültesi’ne profesör olarak atanmıştır. 1886 Haziranı’nda halası Elisabeth Amiot ölür. Bu kişi, Proust’a, yazacağı romandaki Leonie Hala için bir model oluşturacaktır. Proust 1886’da bir kız arkadaşının albümündeki “kişilik testi” diye adlandırılabilecek sorulara ilk yanıtını verir (ikinci yanıtı 1888-1889’da verecektir; bu sorular sonraki yıllarda “Proust Anketi” olarak adlandırılacak ve çeşitli sanatçılara yöneltilecektir). Yine aynı yıl içinde Proust ailesi Illiers’de son tatilini geçirir. Marcel Proust Fransız tarihçisi Augustin Thierry’nin kitaplarını ve yine Fransız yazarları Maurice Barres, Ernest Renan, Anatole France, Leconte de Lisle ve Pierre Loti’nin yapıtlarını tutkuyla okur. 1888’de dönemin ünlü bir kibar fahişesi olan Laure Hayman’a platonik bir aşkla tutulur. Sonraki yıllarda, bu kadının, romanlarındaki Odette adlı kahraman için örnek aldığı kişilerden biri olduğu söylenecektir. Mart 1889’da llliers’de babaannesi ölür. 1889-1890 Orleans’da piyade olarak bir yıl süreyle gönüllü askerlik yapar (Kasım 1889- Kasıml890).

1890 3 Ocak’ta anneannesi Adele Berncastel ölür. Siyasal Bilimler Özel Okulu’na ve Paris Hukuk Fakültesi ‘ne kaydını yaptırır. Georges Bizet’nin dul eşi Madam Strauss’un salonundaki toplantılara katılmaya başlar. 1891 Cabourg ve Trouville’de yaz tatillerini geçırır. Oscar Wilde ve Maurice Barres’le, ressam ve sanat eleştirmeni jacques-Emile Blanche’la tanışır. Hukukta ve siyasal bilimlerde ikinci yılını okur. Le Mensuel adlı dergide ilk yazılarını ve anlatılarını yayımlar. 14 1892 Condorcet Lisesi’nden arkadaşlarıyla (Fernand Gregh, Robert Dreyfus, Daniel Halevy, Horace Finaly) birlikte Le Banquet dergisini kurar ve burada edebiyat eleştirileri ile, sonradan Les Plaisirs et les jours (Hazlar ve Günler) adlı kitabında da yer vereceği metinlerini yayımlar. Prenses Mathilde’e tanıştırılır. Madam Armand de Caillavet’nin salon toplantılarına katılır ve burada Anatole France’la tanışır. Temmuz ayında ressam jacques-Emile Blanche daha önce başlamış olduğu Proust portresini tamamlar. 1893 Le Banquet dergisinde yazıları çıkmaya devam eder ama dergi Mart ayında yayınını kesmek zorunda kalır. Parnasse akımı şairlerinden jose Maria de Heredia’nın cumartesi toplantılarına katılır. Heredia’nın küçük kızı Marie, çevresinde kendine hayran olanların oluşturduğu ve “Kanaklar Akademisi” diye adlandırılan topluluğu yönetir: Pierre Lou)l”s, Faul Valery, Fernand Gregh, Leon Blum, Hemi de Regnier’nin katıldıkları bu topluluğun sürekli sekreterliğini de Marcel Proust yapar. 13 Nisan’da, ressam Madeleine Lemaire’in salonunda, kont Robert de Montesquiou’yla tanışır.

ileride yaratacağı Charlus karakterini özellikle bu kişiye dayandıracaktır. Proust bu arada La Revue blanche dergisine yazılar gönderir. Yaz ayları başında üç arkadaşıyla birlikte (aralarında Halevy ile Gregh de vardır) mektup biçiminde bir romanın girişini yazmaya başlar ve bu bölümde kibarlar dünyasından bir kadının, aşık olduğu bir astsubaya gönderdiği mektupları kaleme alır. Aynı yıl içinde ‘Tlndifferent” (“İlgisiz Adam”) adlı öyküsünü yazar. 1 Mart 1896’da La Vie contemporaine adlı dergide yayımlanacak bu metin Un Amour de Swann’ın (Swann’ın Bir Aşkı) ilk taslağı olarak kabul edilir. Saint-Moritz, Evian, Trouville’de dönem dönem tatilini geçiren Proust Ekim ayında hukuk lisansını elde eder. 1894 Dreyfus olayı patlak verir: Proust’ların evinde anne jeanne Proust, iki oğul Marcel ve Robert, Dreyfus yanlısıdır; baba Adrien Proust ise Dreyfus karşıtıdır. Marcel Proust baharda Madeleine Lemaire’in salonunda genç müzisyen (piyanist, ses sanatçısı, besteci ve orkestra yöneticisi) Reynaldo Halın ile tanışır. Marcel o sıra15 da 23 yaşında, Reynaldo ise 19 yaşındadır. İki yıl sürecek tutku dolu bir dostluk yaşarlar. Yaz aylarını Reveillon şatosunda birlikte geçirirler. Aralarındaki tutkulu günler bitince de arkadaşlıkları sürecektir. Reynaldo Halın ayrıca, Proust’un Ala recherche du temps perdu (Kayıp Zamanın İzinde) adlı yapıtının da ilk okuru olacaktır. Proust aynı yıl içinde arkadaşlarına göndermiş olduğu mektuplarda dönemin ünlü bestecilerinden Richard Wagner ile Gabriel Faure’ye duyduğu hayranlığı dile getirir. 1895 Bir yıl önce kaydını yaptırmış olduğu felsefe bölümünden edebiyat lisansını da elde eder (Mart).

Fransız yazarı Alphonse Daudet’nin oğullarıyla (Leon ve Lucien) ve Montesquiou’yla görüşür; çeşitli edebiyat salonlarındaki toplantılara katılır. Mazarine Kütüphanesi’nde görevli olarak çalışmaya başlar ama sürekli hastalanması nedeniyle bu işi düzgün biçimde sürdüremez, hep izin almak zorunda kalır (hastalık izinleriyle dönem dönem süren bu görevinden 1900’de istifa ederek, daha doğrusu istifa etiği gösterilerek ayrılmak zorunda kalacaktır). Almanya’ya (Kreuznach) yolculuk yapar. Reynaldo Hahn ile birlikte önce Dieppe’e, ardından Beg-Meil ile Belle-İle’e gider. Üçüncü kişili bir anlatımla (“O”) oluşturacağı kısmen otobiyografik bir roman yazmaya başlar. Yarıda bırakacağı bu roman Proust’un ölümünden otuz yıl sonra 1952’de Bernard de Fallois tarafından Proust’un elyazmalarına dayanılarak ve Kayıp Zamanın İzinde’deki iç düzenlenişten yararlanılarak yayımlanacaktır Uean Santeuil). Proust aynı yılın 29 Ekim’inde Revue hebdomadaire adlı dergide “La Mart de Baldassare Silvande, vicomte de Sylvanie” (“Sylvanie Vikontu Baldassare Silvande’ın Ölümü”) adlı metni yayımlar. Sık sık tiyatroya ve operaya gider. “Chardin ve Rembrandt”, Mozart, Saint-Saens üstüne birçok makale kaleme alır. 1896 10 Mayıs’ta Auteuil’deki evin sahibi annesinin amcası Louis Weil ölür. Lucien Daudet ile olan arkadaşlığı tutkulu bir dostluğa dönüşür. Haziran’ da yayımcı Calman-Levy Les Plaisirs et les jours (Hazlar ve Günler) adlı ilk yapıtını basar. Proust bu kitabında, çoğu Le Banquet ve La Revue blanche dergilerinde çıkmış anlatılarını, öykülerini derlemiş, kitabının önsözünü Anatole France yazmış, 16 resimlemelerini Madeleine Lemaire yapmıştır; derlemede ayrıca Reynaldo Hahn’ın partisyonlarına da yer verilmiştir. Leon Blum ve Charles Maurras kitabı överler. 30 Haziran’da büyükbabası (annesinin babası) Nathe Weil ölür.

15 Temmuz’da La Revue blanche’ta yayımlanan “Contre l’obscurite” (“Anlaşılmazlığa Karşı”) adlı yazısında simgecilik akımından ve Mallarme ‘den ayrıldığı yanları dile getirir. Balzac, Dumas, Sainte-Beuve, Shakespeare, Goethe, George Eliot’ın kitaplarım okur. Ekim ayında bir süre Fontainebleau’da kalır ve orada ]ean Santeuil’ün yazımını sürdürür. Fransız Millet Meclisi’nde jaures’in konuşmasını dinler: ]ean Santeuil adlı romanında bu siyaset adamını Couzon adlı kişisiyle canlandırmaya çalışır.

.