Michel Foucault – Biyopolitikanın Doğuşu

Foucault College de France’ta Aralık 1970’ten Haziran 1984’teki ölümüne dek ders vermiştir – tek istisna bir yıllık öğretim üyesi izni kullandığı 1977 yılı olmuştur. Sahibi olduğu kürsü Düşünce Sistemleri Tarihi şeklinde adlandırılmıştır. Bu kürsü 30 Kasım 1969’da Jules Vuillemin’in önerisi üzerine College de France profesörleri genel meclisi tarafından kurulmuş, Jean Hyppolite’in ölene kadar sahibi olduğu Felsefi Düşünce Tarihi kürsüsünün yerini almıştır. Aynı meclis 12 Nisan 1970 tarihinde Michel Foucault’yu bu yeni kürsünün sahibi olarak seçmiştir.1 Kendisi o sırada 43 yaşındadır. Michel Foucault kürsünün açılış dersini 2 Aralık 1970’te yapmıştır.2 College de France’taki eğitim kendine has birtakım kurallar uyarın ca yapılır. Hocaların senede 26 saat ders verme mecburiyeti vardır (bıı derslerin en fazla yarısı seminer biçimini alabilir).3 Her sene özgün bir araş tırma sunma mecburiyeti olduğu için, verilen derslerin içeriği her seferimle yenilenmek durumundadır. Derslere ve seminerlere katılım tamamen ser besttir; ne kayıt ne de diploma gerekir. Hoca da herhangi bir diploma ver 1 Michel Foucault, adaylığı için kaleme almış olduğu kitapçığı şu ifadeyle noktalıyordu: “Düşünce sistemleri tarihini ele almak gerekiyordu” (“Titreş et travaux”, Dits et Ecrits, 195419##, cd. I). Defert ve F. Evvald, J. Lagrange’ın işbirliğiyle, Paris, Gallimard, 1994, 4 cilt: bkz.

cilt I, s. 846). 2 Konuşma Gallimard Yayınevi tarafından Mayıs 197l’de L’Ordre du discours adıyla yayımla nacaktır. |Bkz. “Söylemin Düzeni”,çev. Turhan İlgaz, Ders özetleri içinde, YKY, |99.Ç|. 3 Michel Foucault 1980’lerin başına kadar böyle yapmıştır. Xİİ sunuş mez.4 College de France’ın terminolojisinde, hocaların öğrencilerinden değil dinleyicilerinden söz edilir. Michel Foucault’nun dersleri ocak başıyla mart sonu arasında her çarşamba yapılıyordu. Öğrencilerden, hocalardan, araştırmacılardan ve meraklılardan oluşan, aralarında çok sayıda yabancının da bulunduğu geniş katılımcı kitlesi için College de France’ın iki amfitiyatrosu kullanılmaktaydı. Michel Foucault sık sık kendisiyle “kitlesi” arasında mesafe oluşması ihtimalinden ve ders formunun karşılıklı alışverişe fazla imkân sağlamamasından şikâyet ediyordu.5 Onun hayalinde olan, gerçek anlamda kolektif bir çalışmanın yürütüleceği bir seminerdi. Buna yönelik çeşitli denemelerde bulundu.

Son senelerde ders çıkışında dinleyicilerin sorularını yanıtlamak üzere uzunca bir vakit ayırıyordu. Nouvel Observateur dergisinde yazan bir gazetecinin, Gerard Petitjean’ın derslerdeki ortamı nasıl aktardığına bir bakalım: “Foucault büyük bir hızla ve gözüpeklikle, adeta suya atlayan biri gibi arenaya girdiğinde önce yolunun üzerindeki bedenlerin üzerinden atlayıp sandalyesine ulaşıyor, sonra kâğıtlarını koyabilmek için kasetçalarları kenara itiyor, ceketini çıkarıyor, bir lamba yakıyor ve saatte 100 kilometre hızla yola çıkıyor. Bu güçlü ve etkili sesi salona hoparlörler yayıyor; bunlar oyuklardan yükselen loş bir ışığın aydınlattığı salonda, modernliğe verilen tek taviz. Salonda 300 oturma yeri ve dip dibe oturmuş, en küçük boşluğu bile doldurmuş 500 kişi var […]. Hiçbir belagat etkisi yok. Duru ve son derece etkili. Doğaçlamaya kesinlikle taviz verilmiyor. Foucault’nun, geride kalan yıl boyunca sürdürmüş olduğu araştırmanın gidişatını halka açık dersler yoluyla açıklamak için yılda on iki saati var. Bu nedenle, tıpkı mektubunun sonuna geldiğinde söyleyecek çok fazla sözü kalmış bir mektup yazarı gibi, sözlerini azami ölçüde sıkıştırıp kenar boşluklarını tıka basa dolduruyor. Saat 19:15. Foucault duruyor. Öğrenciler masasına hücum ediyorlar. Onunla konuşmak için değil, kayıt cihazlarını durdurmak için. Soru yok. Foucault kalabalığın içinde yalnız.

” Ve 4 College de France bünyesinde. 5 Michel Foucault 1976’da katılımı azaltmayı boşuna umarak akşamüstü 17:45 ol.ııı başlangıç saatini sabah 9:00’a almıştır. Bkz. “Toplumu Savunmak Gerekir” başlıklı dersin ilk mıııum unun (7 Ocak 1976) başı. (“II la ut defendrc la socictc”. Cours aıı College de l ı.um , I *> ‘o, yayın sorumluları: F. I.vvald ve A. I onı.ına, yay. h.ız. M.

Bertani ve A. I onlunu, I’,un., < •ullııııurdSeııil (coll. “I l.uıles fiudes”), |997 | lnl>lunın Sıirtmniiik (it’rrkıt\ <,‘‘V• V’hsm n Aklaş, YKY, 7oo;|. sunuş Xİii şimdi Foucault’nun yorumuna kulak verelim: “Önermiş olduğum şey üzerinde tartışabiliyor olmamız gerekirdi. Bazen, ders kötü geçtiğinde, her şeyi tekrar yoluna koymak için pek az şey, örneğin bir soru yeterlidir. Ancak bu soru hiçbir zaman gelmiyor. Fransa’da grup etkisi her türlü gerçek tartışmayı olanaksız kılıyor. Ve herhangi bir geri dönüş kanalı olmadığı için ders teatral bir hal alıyor. Benim buradaki insanlarla ilişkim bir oyuncunun ya da akrobatınkine benziyor. Ve konuşmam bittiğinde mutlak bir yalnızlık hissi…” 6 Michel Foucault öğretimi bir araştırmacı gibi ele alıyordu: Amacı gelecekteki bir kitaba yönelik incelemelerde bulunmak, aynı zamanda da daha ziyade olası araştırmacılara yönelik birer davet şeklini alan sorunsallaştırma alanları ortaya çıkarmaktı. Bu nedenle College de France’taki dersler yayımlanmış kitapların tekrarı değildir. Fler ne kadar aralarında tema ortaklıkları olsa da, dersler kitapların taslağı olmaktan uzaktır. Onların kendilerine has bir statüsü vardır.

Dersler, Michel Foucault’nun gerçekleştirdiği “felsefi edimler” bütünü içerisindeki özel bir söylem rejimine dahildir. Foucault bu derslerde özellikle 1970’lerin başından itibaren çalışmalarının nirengi noktasını oluşturan bilme/iktidar ilişkileri soybilimine yönelik bir programı —ki bu program o döneme dek hâkimiyet gösterdiği söylemsel oluşumlar arkeolojisinin karşısında yer alır- hayata geçirir.7 Dersler aynı zamanda güncel bir işlev üstleniyordu. Dersleri takip eden izleyici sadece kendini haftadan haftaya inşa edilen anlatıya kaptırını yordu; sadece yapılan sunumun kesinliğinin cazibesine kapılmıyordu; ders lerde aynı zamanda güncel durumun aydınlatıldığına şahit oluyordu. Mi chel Foucault, güncelliği tarihle kesiştirme sanatında ustaydı. Foucault isler Nietzsche veya Aristoteles’ten, ister 19. yüzyıl psikiyatri uzmanlığından ve ya Flıristiyan pastoralliğinden söz etsin, izleyici daima bugüne ve yaşadığı dönemde meydana gelen olaylara ışık tutulduğunu görüyordu. Mitini Foucault’nun derslerdeki kendine has gücü, âlimane bir bilgi birikimi, kışı sel bir angajman ve olay üzerine yürütülen çalışma arasındaki o hassas ke şişmeden ileri geliyordu. ol Yetmişli yıllarda kasetli kayıt cihazlarının gelişip mükemmelliğe eriş ıııesiyle birlikte, Michel Foucault’nun masası büyük bir hızla bu cihazların 6 (îcrard Petitjean, “Les Grands Pretres de Puniversite française”, Le N ouvcl ( )bscrıutienr, 7 Ni s.m 1 9 7 5 . 7 Ö/.e İlik le l> k/. “ N ie l/s t lıe , l.ı j’e n e .ılo ^ ic , P h is to ire ” , Diis i’t I.

< n/N, f i i l II, s. I 17. xiv sunuş işgaline uğradı. Dersler (ve bazı seminerler) böylelikle saklanabilmiş oldu. Bu edisyonda, elimizdeki kayıtlar izin verdiği ölçüde, Michel Foucault’nun izleyici önünde söylediği sözler referans alınmaktadır. Metinler, Foucault’nun sözlerinin mümkün olduğunca aslına sadık şekilde yazıya aktarılmasıyla oluşturulmuştur.8 Biz bu sözleri oldukları gibi aktarmayı arzu ederdik. Ancak sözden yazıya geçiş editörün müdahalesini zorunlu kılıyor: En azından noktalama işaretlerinin konması ve metnin paragraflara bölünmesi gerekiyor. Buradaki temel ilke hep gerçekte Foucault’nun ağzından çıkmış olan derse mümkün mertebe yaklaşmak olmuştur. Kaçınılmaz olduğu düşünülen bazı durumlarda, konuların yeniden ele alındığı ve tekrar edildiği yerler atılmıştır; yarım kalmış cümleler yeniden kurulmuş ve hatalı cümle yapıları düzeltilmiştir. Üç nokta konulan yerler, kayıttaki sesin duyulamadığı yerlerdir. Cümlenin belirsiz kaldığı durumlarda, köşeli parantezler arasında tahmini bir tamamlama ya da ilave konmuştur. Sayfa altlarında küçük harfle belirtilen notlar, Michel Foucault’nun elindeki notlarla söyledikleri arasında bulunan kayda değer farklılıklara işaret eder. Alıntılar kontrol edilmiş, kullanılan metinlerin referans bilgileri belirtilmiştir. Eleştirel çalışma, karanlıkta kalan noktaları aydınlatmakla, bazı göndermeleri açıklamakla ve kritik noktaları belirtmekten ibarettir.

Okumanın kolaylaştırılması amacıyla, her dersten önce o dersin belli başlı eklem noktalarını gösteren kısa bir özet konmuştur. Ders metninin hemen arkasında Annuaire de College de France’ta [College de France Yrflığı] yayımlanmış olan özet yer almaktadır. Michel Foucault bu özetleri genellikle haziran ayında, yani dersler bittikten bir süre sonra kaleme alıyordu. Bu onun için derslerdeki niyetini ve amaçlarını geriye dönük olarak saptama yönünde bir fırsattı. Bu özet, bu niyet ve amaçların en iyi anlatıldığı yerdir. Dizinin her bir kitabının sonunda bir “bağlam” bölümü vardır ve bu bölümün sorumluluğu dersin editörüne aittir: Buradaki amaç okura bağlama dair birtakım biyografik, ideolojik ve politik unsurları tanıtmaktır. Bu unsurlar yoluyla, ders Foucault’nun yayımlanmış eserleri içerisinde konumlandırılacak ve dersin Foucault tarafından kullanılan eserler 8 ö z e llik li’ ( fill) c r t l lı ı r lı i ile |;K ı|iıc s I agr.ınge t a r a lın d a n g e rç e k le ş tirilm iş ve C olleg e ile I ■ ııu e ile I M I ( ‘c v e rilm iş o la n k a y ıtl.ıı k u lla n ılm ış ın . sunuş xv bütünü içerisindeki yerine dair bilgi verilecek, böylelikle metnin anlaşılması kolaylaştırılıp derslerin hazırlandığı ve verildiği koşulların unutulmasının yol açabileceği yanlış anlamalar engellenecektir. 1979 döneminde verilmiş olan Biyopolitikamn Doğuşu Michel Sennelart tarafından yayma hazırlanmıştır. * îj- * College de France’taki derslerin bu yeni edisyonuyla birlikte, Michel Foucault’nun “eser”inin yeni bir parçası yayımlanmış oluyor. Burada gerçek anlamda yayımlanmamış metinlerin ortaya çıkarılmasından söz etmek mümkün değildir, zira bu edisyonda Michel Foucault’nun, faydalandığı ve çok gelişmiş olabilen yazılı destek dışarıda bırakılarak, izleyici kitlesi önünde söylediği sözler aktarılmaktadır. Michel Foucault’nun notlarını elinde bulunduran Daniel Defert, metni yayıma hazırlayanlara bu notlara başvurma izni vermiştir. Kendisine teşekkür borçluyuz.

College de France’taki derslerin bu edisyonu, gerek Fransa’dan, gerek yurtdışından gelen son derece güçlü talebi karşılamayı arzu eden Michel Foucault’nun mirasçılarının izniyle hazırlanmıştır. Ve bu izin, metnin tartışmaya yer bırakmayacak bir ciddiyetle hazırlanması koşuluyla verilmiştir. Yayma hazırlayanlar, mirasçıların kendilerine duydukları güvenin hakkını vermek için ellerinden geleni yapmışlardır.

.