Vladimir Nabokov – Don Quijote Dersleri

Vladimir Nabokov, 1940 yılında Birleşik Devletler’ deki yeni hayatına başlamak için bu ülkeye girdiği sırada, kendi beyanıyla, 1 başlayacağı akademik kariyer için hazırladığı bir dizi dersi yanında getirmişti. Cervantes’in Don Quijote’si üzerine yazdığı sözü geçen dizi ise, Cornell Üniversitesi’ndeki görevinden bir dönemlik izin aldığı ve 1951-52 öğretim yılının bahar döneminde Harvard Üniversitesi’ne konuk olduğu sömestr için özellikle kaleme alınmıştır. Beş yıl öncesinde başlatılan Harvard Genel Eğitim dersleri arasında Beşeri Bilimler 1 ve 2 bulunuyordu: tık dönemi klasik edebiyat uzmanı john H. Finley, Jr. epik edebiyata ayırıyor, ikinci dönemde ise Profesör Harry Levin roman dersi veriyordu. Bu iki kişi Genel Eğitim programının kurulmasında hayli etkili olmuşlardı; Beşeri Bilimler 1 ve 2 de bu programın vitrininde durmaktaydı. Profesör Levin’in zaman zaman diğer bölümlerdeki sorumlulukları nedeniyle Beşeri Bilimler 2 dersi için yerine vekalet edecek birini bulması gerekiyordu: I. A. Richards, Thornton Wilder ve Vladinıir Nabokov bu zamanlarda onun yerini doldurmuşlardı. Profesör Levin’in hatırladı ğı kadarıyla, dersi konuştukları sırada romanın gelişimini tartışmak için incelenen eserler arasında en makul başlangıç noktasının Don Quijote olduğunu Nabokov’a söyleyen kendisiydi. Nabokov bu düşünceye öyle katılmıştı ki, özellikle bu ders için Cervantes üzerine bir dizi ders hazırlamaya koyulmuştu; arkasından da daha önceden hazırlamış olduğu Cornell derslerini kullanacak ve Dickens, Gogol, Flaubert ve Tolstoy’u inceleyecekti. Cervantes derslerinin Nabokov döndükten sonra Cornell’de verildiğine dair herhangi bir kayıt bulunmamaktadır.2 Nabokov, Harvard’daki vazifesine ve Cervantes hakkında vereceği yeni derslere itinayla hazırlanmıştı. Anlaşılan, ilk yaptığı tüm eserin bölüm bölüm kapsamlı bir özetini kaleme almak olmuştur. Sözünü ettiği yazardan geniş alıntılar yaparak ders verdiği için bu özette kısmen kendi anlatısına, kısmen not düştüğü alıntılara başvuruyor, ikisini de kitaptaki olaylar, diyaloglar, karakterler ve motiflere dair yorumlarıyla harmanlıyordu.

Kullandığı metin 1 949 yılında Viking Press’in yayımladığı ve daha sonra Random House’un Modern Library dizisinden çıkarmış olduğu Samuel Putnam Don Quixote çevirisiydi. Neredeyse tüm işaret edilen sayfalar bu edisyondan alınmıştır (Nabokov’un öğrencilerini özellikle okumamaları için uyardığı, kısaltılmış Viking Portable edisyonuyla karıştırılmasın). Ancak Nabokov,J. M. Cohen’ın lngiltere’de Penguin Books için tercüme ettiği karton ciltli Don Quixote’nin de ( 1950) okunabilir olduğunu belirtmişti. Putnam edisyonunun Nabokov’un kendi notları ve dersleri için kullandığı kopyası saklanmamıştır; ancak karton ciltli Penguin kitabı halen Nabokov ailesindedir. Bu kopyada çeşitli pasajların kenarına kurşun kalemle çizgiler atılmıştır, ancak yalnızca bir iki kenar notu bulunmaktadır: onlar da birinci kısım, 9. bölümdeki “Galibiyet mi? Mağlubiyet mi?” gibi sorular veya ikinci kısım, 30. kısımda “Dukalık motifi başlıyor” gibi yorumlardır. Nabokov’un derste kullandığı kopya bu mudur, emin olamasak da (Dersler Putnam sayfa numaralarına ayarlanmış olduğu için alıntı yapmakta sorun yaşayabilirdi) , neredeyse hiç kenar notu bulunmadığı, dolayısıyla da bir editör için faydasız olduğu için bu durum çok da önemli değildir. Romanın Nabokov’un çıkarmış, kağıda geçirmiş ve daha sonra istediğinde başvurabileceği şekilde daktilo etmiş olduğu özeti, yapılan altı dersi takip ettiği haliyle bu kitapta Anlatı-Yorum bölümünde mevcuttur. Nabokov, bu Anlatı-Yorum’u bir araya getirerek roman hakkında layıkıyla bilgi sahibi olduktan sonra, derslerin kendisi için ilk kez etraflıca bir hazırlık yapmaya başladı. Bu noktada el yazmaları, kapsamlı Galibiyetler ve Mağlubiyetler motifi üzerinden Don Quijote’nin yapısını ele alacağı bir sistem kurmuş olduğunu işaret eder. Elimizdekiler, aynı zamanda bu konuyu işleyecek bir dizi derse dair bir taslağı uzun uzun yazmış olduğunu da doğrular niteliktedir. İnceleme derinleştikçe, Nabokov daktilo ettiği Anlatı-Yorum’dan çeşitli sayfaları ayırdı ve kronolojik sıralamasında merkeze aldığı yeni konuya uyacak şekilde önemli değişiklikler yaptı.

Elle yazılmış detaylandırmalar, genişletmeler ve daha ayrıntılı yorumlar sırası değiştirilmiş daktilo sayfalarına eklemleniyor ve tüm metnin üzerinde Galibiyetler ve Mağlubiyetler motifine dair kurulan tartışmaya oturuyordu. Ancak bu taslak tamamlandıktan sonra mevcut altı dersin çeşitli konuları ele alması aklına gelmişti; bu yeni yapı hem ilk notlarında yaptığı kronolojik incelemeden, hem de anlatıyı mandallayacağı basit Galibiyetler ve Mağlubiyetler karşıtlığından daha yetkin olmuştu. Dolayısıyla, bu altı dersin okunduğu ve bugün altı klasör halinde saklandığı son haline ulaşması için, Nabokov bir yeniden yazma sürecine girdi ve -malzemeye ihtiyacı olduğu için- Galibiyetler ve Mağlubiyetler taslağından bazı sayfalarla birlikte, ilk yazdığı Anlatı-Yorum notlarından birkaç ilave sayfayı da ayırarak yeni ders notlarına ekledi. Daktilo edilmiş sayfalarda kullanmayacağı kısımları silerek, bu sayfaları son el yazması met11 ne işledi. Galibiyetler ve Mağlubiyetler üzerine olan altıncı bölüm, yeni bir formüle uygun olarak baştan yazılmıştı. Şimdi ilk Anlatı-Yorum notlarının beşte biri denebilecek kırk küsur sayfa ayrı bir klasörde durmaktadır; ne taslakta ne de son haliyle derslerde kullanılmıştır. Anlatı-Yorum’un ilk halini yeniden oluşturmak için, daktilo edilmiş sayfalar (atılmış sayfa numaralarından anlaşılabilir) Galibiyetler ve Mağlubiyetler taslağının terk edilmiş el yazmasından çıkarılmış; metnin elle yazılmış yerleri de uygun olduğunda derslerin kendisine veya Anlatı-Yorum bölümüne eklenmiştir. Nabokov, bu sayfalardan istediklerini altı derslik son metne ekledikten sonra silinmiş olan daktilo edilmiş içeriği kurtarmak adına, özgün müsveddeden diğer sayfalara da başvurulmuştur. Anlatı-Yorum’un dağılmış olan sayfaları böylelikle derlenmiş ve sonra iptal edilmiş olan ilk taslağın kullanılmamış kırk kadar sayfasına eklenmiştir; içinden yalnızca birkaç sayfa eksiktir. Bu kısmın baştaki haline getirilme sürecinde, altı derste kullanılması için ayrılan yorumlar ve alıntılarda birtakım tekrarlar meydana gelmiştir: Anlatı-Yorum bölümünde aynı konuların derste işlenenlere bir genişleme veya eklenti niteliğinde olması amacıyla bu tekrarlar metinden çıkarılmıştır. Metinde yapılan bu zaruri düzenleme, editörün Nabokov için ileride genişletilebilecek anlamlı notlar barındıran alıntıların bulunduğu pasajlar eklemesini zorunlu kılmıştır; bununla birlikte, metinle olan alakası nedeniyle bazı alıntılar genişletilmiş, okuyucunun keyif alacağı yeni alıntılar eklenmiştir. Kaybedilmiş birkaç sayfanın yerine, metnin devamlılığını sağlamak adına çok nadir bazı özetler girilmiştir. Muhafaza edilen metin Nabokov’un altı klasöründen oluşmaktadır: her klasör bir dersi kapsamakta, ayrıca arka plan denebilecek bazı notları da içermektedir. (Bu notlar mümkün mertebe dersin metnine katılmıştır.) Derslerin süresi büyük ölçüde farklılık göstermektedir; bu biraz da Nabokov’un meşum parantezlerini kullanarak metinden çıkardıklarından kaynaklanır (Nabokov derslerin süresi konusunda çok titizdi) .

Fakat her dersin verilmesi aynı zamanı aldığından, sayfa sayılarında12 ki açık fark, derslere son halini veriyorken daha önce hazırladığı materyalden sınırlı bir şekilde faydalanmasıyla (bazen bir sayfadan yalnızca birkaç cümle) alakalıdır. tık Galibiyetler ve Mağlubiyetler taslağından araya eklenmiş daktilo sayfaları dışında derslerin nihai hali tamamen Nabokov’un el yazısından alınmıştır. Bu taslak sayfalarının çoğu, romanı sistemli olarak incelemeye başladığında tuttuğu özetin daktilo edilmiş metninden çıkmıştır. llk ders yaklaşık yirmi sayfadır; ikincisi otuz beştir; üçüncü ders yetmiş bire fırlar; dördüncü yirmi dokuza iner; beşinci otuz birdir; altıncı dersin son hali de, kapanış bölümüyle birlikte, yaklaşık elli sayfadır. Dersleri verildiği haliyle temsil eden klasörler dışında, aynı zamanda 1 75 kullanılmamış özet sayfası, serbest notlar, bir de Avellaneda’nın gayri meşru Don Quijote’nin lhinci Cildi için tuttuğu on beş sayfa kadar kabataslak notu barındıran bir dosya bulunur. Yaşanan editöryal sorun, Nabokov’un bağlı olduğu altı dersi rastgele sınırlarından kurtararak ve yorumlarını da ekleyerek, Don Q.uijote fikrini en geniş haliyle sunmakla çözülmüştür. Nabokov dersler sırasında beğenmediği malzemeleri karalayıp okunmayacak hale getirirdi. Diğer taraf tan süreye bağlı olarak okuduğu veya okumadığı kısımlan parantez içine alma alışkanlığı da vardı; ne kadar süre geçtiğini de genelde kenar notu olarak eklerdi. Anlatı-Yorum taslağından sayfalara başvurduğunda da, ya zaman sınırlı olduğundan ya da o sırada anlatmakla meşgul olduğu konuyla alakası olmadığı için belli kısımların üzerine çapraz bir çizgi çekerdi. Editör parantez içine alınmış olan pasajları metnin orijinal halinin bir kısmını oluşturduğu, genellikle konuyla alakalı olduğu ve süre yetse mutlaka anlatılacağı için tutarlı bir şekilde metne geri eklemiştir. Daktilo edilmiş serbest sayfalarda silinmiş olan kısımlar konunun geçtiği yerlerde araya eklenmiştir, özellikle Don Quijote’den bir alıntı faydalı olacağı zaman; ancak silinen pasajların çoğu, başta içinde olduğu Anlatı-Yorum kısmına geri eklenmiştir. Nabokov okumaya niyetli olduğu alıntıları genelde kağıda geçirirdi; bazen de Putnam çevirisindeki sayfa numarasını ya13 zıp bırakırdı. İkinci durumda, süresi müsaade ettiğinde, kitabı açıp sınıfa mı okurdu, yoksa öğrencileri daha sonra okumaları için pasaja yönlendirip bırakır mıydı, emin değiliz (metne hepsi eksiksiz eklenmiştir). Editör bu ayrıntılara biraz serbestçe yaklaşmış, uygun olduğu yerlerde Nabokov’un daha kısa alıntılarını genişletmiş veya Nabokov’un derste söylediklerini daha iyi örneklendirmek için metinde veya dipnotlarda ilgili alıntıları eklemiştir.

Genelde dersler, ayrıntılandırılan bazı genişletmeler dışında, Nabokov’un hazırladığı son halinin yapısı ve düzenine uygun ilerlemektedir; bunlarda da yazarın eklemiş olduğu parantezlerden cesaret alınmıştır. Ancak ilk bölüm, mevcut haliyle hiç de yapay denemeyecek bir durumda olsa da, diğerlerinden daha serbest bir yapıya sahiptir; yalnız orijinal metin değil, klasörler içinde içerikle tam bir bütünlüğü olmayan notlar ve yorumlar da bir araya getirilerek hazırlanmıştır. Sonuçta hazırladığımız dersler farklı konuları işleseler ve dolayısıyla olayları sabit bir kronolojik sıraya göre izlemeseler de, Anlatı-Yorum kısmının romanı Cervantes’in yazdığı haliyle, Nabokov’un araya eklediği, derste yer almayan açıklamaları ve analizleriyle tutarlı bir şekilde birleştirdiği söylenebilir. Bu nedenle yalnız Nabokov’un Don Quijotc’ye dair genel fikrini anlamamız açısından değil, eskiden okumuş olanlara da Nabokov’un derslerinde yalnız üzerinden geçtiği olayları hatırlatmak gibi sıradan bir sebepten de bu kısım, kitabın esas bir parçası olarak düşünülmelidir. Umarız bu özet, derslerden heveslenerek ilk defa okuyacakları uzaklaştırmaz, dünyanın en büyük edebi eserlerinden birine başlayacak olanlar bu tecrübeden çekinmezler. Son olarak, Le Mortc d’Arthur ve Galyalı Amadis’ten alıntıların olduğu kısa ek bölüm de, Nabokov’un öğrencilerine Don Quijote’nin okuduğu ve öykündüğü şövalyelik romanslarından tipik sahneleri göstermek için dağıttığı teksir metnini içermektedir.

.