Italo Svevo – Zeno’nun Bilinci

İtalo Svevo’nun Avrupa yazınındaki yerini belirtmek için adının Proust ve Joyce ile birlikte anıldığını söylemeliyiz. Gerçekten de, anıların yitik zamanının peşisıra gidişi, yitik zamanı yeniden yaratma çabası — kendi deyişiyle “Aralık ayında Mayıs güllerini isteyişi”—, kendine özgü bir zaman ve uzamın boyutları içinde benliğinin ve bilincinin derinlerine inişi bu yazarları anımsatır; ama yakından bakıldığında, benzerlikleri kadar ayrılıkları da bulunduğu ortaya çıkar. Benzerliklerin temeli, Proust ve Joyce gibi Svevo’nun da içinde yetiştiği geçen yüzyıl sonlarındaki ve yüzyılımızın başlarındaki kültür ortamında aranmalıdır. O dönemde bir kültür taşrası olmaktan çıkış, Avrupa’ya açılış çabaları İtalyan aydınlarının önemli bir sorunu olmuştur. Bugün de İtalya’nın kuzeydoğu ucunda, uzun bir süre ülkenin siyasal sınırları dışında kalan Trieste’de doğup büyüyen Svevo, İtalyan eleştirmenlerince konuları ve sorunları ile İtalyan yazınını Avrupa boyutuna ulaştıran iki büyük yazardan biri olarak değerlendirilir. Öteki, herhalde yaklaşılması daha kolay bir yazar olduğunda değişik yönlerden ardarda ele alınarak dağılır gider, elde yalnız ruhsal veriler kalır. Üç romanının başkişileri aynı hamurdandır, yaşama uğraşında yaya kalmış kişilerdir: yazar bir ömür boyu hep aynı insan tipini —kendi kendisinde tanıdığı kişiliği— kovalamış, Zeno’nun Bilinci’nde onu köşeye kıstırmıştır desek yanlış olmaz. Bu uzun irdeleyiş başyapıtının son sözünde endüstri devrimini yapmış kapitalist toplumun kısa yargılanmasıyla noktalanır. Svevo’nun yazar kişiliğinin olgunlaşmasında nice klâsik ve çağdaş yazar kadar, Avrupa kültür tarihinin bir dönemine damgasını basan büyük ruhbilimci Sigmund Freud’un payı vardır. Onun düşler üzerindeki çalışmalarının doğrudan etkisi önümüzdeki sayfalarda açık seçik görülecektir. Yazarın, çağının Avrupa kültürü ile en verimli karşılaşması ise 1904- 1915 yıllarını Trieste’de geçiren Joyce ile arkadaşlığı olmuştur. Svevo’nun İtalyan yazınındaki özel konumunda kişisel kökenleri ile, doğup büyüdüğü kentinin etkisi de büyüktür. Asıl adı Ettore Schmitz’dir. İtalo Svevo 1 adını yazarlığa başladığında damarlarındaki Alman ve İtalyan kanlarını uzlaştırmak ister gibi, bir tür kültür bireşiminin simgesi olarak almıştır), 1861’de Trieste’de doğmuştur. Baba tarafı Ren bölgesinden göçmen olarak gelmiş Yahudilerdendi, büyükannesi ailedeki ilk İtalyan olmuştu.

Avusturya ile İtalya arasında çekişme konusu olan bu bölgede Svevo her zaman kendini kesinlikle ikincisinden yana duymuştur. Trieste o zamanlar İtalyan kültür özelliklerini korumakla birlikte, 1870’lerde tamamlanan İtalyan birliğinin dışında, Avusturya İmparatorluğu’nun sınırları içinde kalmış, Slav, Orta-Avrupa ve Latin düşünce biçimlerinin, kültür etkilerinin kaynaştığı çok canlı bir kenttir. Bu değişik etmenlere bir de yazarın ilk gençliğindeki eğitimi eklenmiştir. Svevo’nun babası piyasada tutunmuş bir tüccardı, çocuklarını rahatça okutabilecek olanaklardan yoksun değildi, oğullarının kendi uğraşını devralmalarını diliyordu, bu amaçla Ettore’yi erkek kardeşlerinden ikisi ile birlikte Würzburg yakınlarındaki bir ticaret okuluna gönderdi, birer işadamı olmalarına gereken ilk eğitimi orada edineceklerdi. Almanya’da geçen yıllar yazarımıza yepyeni bir kültür ufku açtı. Almancayı birkaç ayda öğrendi, ilkin Alman klâsiklerine, ardından Shakespeare’den Turgenyev’e kadar çeşitli büyük yazarlara merak sardı, hocalarının da özendirmeleriyle arkadaşları arasında bir kültür kulübü kurdu. Yatılı okuldaki uzun ve yoğun çalışma dönemleri zaman zaman Trieste güneşinde, deniz kıyısında kısa, neşeli tatillerle kesiliyordu.

.