Nikiforos Vrettakos – Boranla Gelen

Bu kitabın ilk baskısı 1945’te yapıldı. Kitap, 1942-1943 Alman işgali sırasında tutulan notlara dayanılarak yazıldı. Kitapta anlatılan tüm olaylar gerçektir, yaşanmıştır, ilk biçimiyle yapıt, bir çöküş dönemini yansıtan kimi notların kâğıda dökülmesinden ileriye gidemedi. Bu notların bir gün yeniden ele alınıp işlenmesi gerekiyordu. Yaşanmış olaylarla duygulanmalar, zamanla içimizde, doğru bir biçimde bölümlenir ve sanat için yararlı, elverişli duruma gelir. Metnin içerdiği anıların etkisinden bugüne dek kurtulamadığımdan, onu yeniden ele almak zorunda kaldım. Şunu da belirtmek isterim ki, Alman işgali sırasındaki bir yandan korku, bir yandan yiğitlik ortamında geçirmiş olduğum ruhsal bunalım sanata dönüşemezdi. Ve şunu saptadım: Olağanüstü büyük ve derinden etkileyici coşkular, sanatsal yaratıcılığı olumsuz yönde etkilemektedir. O korkunç savaşın bitiminden yirmi yıl geçti. Bu arada yaşam ve sanat üzerine düşünülmesi gereken konu ve sorunlar kuşkusuz büyük ölçüde çoğaldı. Uzun bir mutsuzluk dönemi sezinler gibiyim. En soylu Avrupa uluslarının, yüzyıllar boyu gözyaşı dökecekleri bir tarihle açıyorum bu parantezi. 1941 Yazılarımla, bugün, kendimi öne sürmekten utanç duyuyorum. Ne ki bu elyazılarının ayrı bir önemi yoktur; açıklayacaklarım dışında. Bu davranışım —tüm yazdıklarım— ağlayarak yastığını ıslatan bir çocuğun davranışından farksız.

Sanıyorum, tüm insanların ve özellikle dünya adaletine yürekten inanan çocuklarla ozanların hakkıdır bu. Atina, Komninon sokağı, 27 Aralık. Ortalık daha aydınlanmadı. Kalkıyor, elimle karanlığı yokluyorum. «Yurdumun mutsuz dağları!» Geriye dönüp yatağımın kenarına oturuyorum. Yüzümü avuçlarımın içine alıyor, her yönü açık bir gökyüzünde, erinçle soluk alan bu güzel ve görkemli dağları düşlüyorum. Ve sonra, onlara ışık veren güneşi, onları tepeden tırnağa yıkayıp tasasızlık ve yalnızlıkları içinde pırıl pırıl eden yağmuru düşünüyorum. Ancak, çok kısa sürüyor bu düşler. Zaman darlığı, gerçekler, onları da uzaklaştırıyor. Siliniyor dağların görünümü. Gerçek, kara bir gergi gibi giriyor aramıza. Yeniden kalkıyor, ışığı yakıyorum. Gökyüzü bulutlarla kaplı, karanlık erken bastı bu akşam. Duvarda asılı üniformama bakıyorum ısrarla; bir değişiklik olmamasına karşın. İki adım atıyorum.

Odanın ortasında, ayakta duruyorum. Başımı eğiyor, yere bakıyorum. Bir şeyler sezmek, bir şeyler duymak çabasındayım. Yurdumun kilisesinden sesler geliyor kulağıma. Ve bir kuzu gibi kıyım’a götürdüler seni… Arnavutluk cephesinden getirdiğim bütün notlarımı yaktım bu sabah. Bilinmesinde yarar var; ben de, kendimi savaşın içinde buldum, bunu yadırgıyorum oysa; savaştan ürktüğümden değil, çocukluğumdan beri ondan iğrendiğimden ve içimde, kalbime çevrilmiş korkunç bir silah duyduğumdan: Sorumluluk. Bugün, notlarımı yakmamın nedeni, son savaştan önce buna benzer konuları içeren yapıtları okumam, Romain Rolland, Barbusse, Dorzales, Remarque gibi yazarların kimi olağanüstü sayfalarını. Bunun dışında, aklın silahlarını daha da güçlendirmek gereği üzerinde önemle durmaya başladım; bir olanak bulunması, nasıl olur bilemem, bu silahların daha verimli, daha etkili duruma getirilmesi, gerçek, özentisiz, gür bir sesin, kişinin üzerine doğru gelip içine saplanması gibi örneğin. Algılamak istediğim nedir, neyin derinliğine ermektir amacım, bilemiyorum. Geçen gün bir arkadaşım: «Sen oynatmışsın,» dedi. «Bak,» dedim, «uzun süre önce, kendi kendime söylediklerimi açıklarsam, anlarsın: Savaşların sürdüğü bir dünyada doğdum. Nasıl başa çıkarım?» Kötülük rüzgârının, yüzyıllar boyunca, esmeye başlar başlamaz alıp götürdüğü İncilleri, kitapları, öğretmenleri, örgütleri algılama çabası, oynatmak olmasa gerek… Anlamakta güçlük çektiğim bir şey de, karımın, ocakta yarı yanmış bulduğu birkaç notumu saklaması. Bu küçücük anıyı ya çocuklar için ya da kendisi için saklamış olabilir. «Bilemem,» dedim ona, «tüm yazdıklarım, okuduklarım, önem taşımaktan çok uzak şeyler. Belki de saçma hepsi.

» Ve güldüm. Yadırganacak, acı bir gülüş. «Kişinin içine dek işleyen o gür sesin, çağımızdaki ölçüsüz kötülüklere karşı yükselmesi olası mı, Anna?. Seslerin yükselmesi olası mı bugün? Olası mı?. Çocuksun deme bana Anna. Hayır, Anna, sesler bugün yükselemez.» Şu üç not var şimdi önümde. Nedenini bilemiyorum, yarı yanmış tümceleri okurken, karmaşık kimi duygular doğuyor içime. Notlarda tarih yok. Onulmaz acı dolu yazılar. Yaralarımı sürekli açık tutmak, kendi yakınmalarımla beslenmek, duygularımı okşuyor anlaşılan. İlk yazıyı okuyorum: «D.M.’nin torbasını aldım, içinde karısıyla ilgili bir şeyler vardı. Karda sürünerekten, düşman ateşi altında yok olmasını önlemeye (çalışıyorum).

(Dedi) ki bana…» Bu değil, olay bundan sonraki sayfada: «Ölü iki kez büzülüp kasıldıktan sonra, kendiliğinden sağ yanına döndü kaldı. Boynu gerilmiş, başını arkaya doğru atmıştı. Yanına oturdum, bir direnme içtepisi doldu yüreğime; ondan ayrılmamak. Kendi kendime konuşuyor, nerede bulurum bu denli iyi bir dost, diyordum. Beni hoşgörü ile dinleyen, yanımda güvenle yatan, kimsesi olmayan (…) akıl almaz (…) bilinmedik nedenlerle (yaratılmış) bir gezegende…» Ateşin bozduğu birkaç sözcük daha heceliyor, sonra kendimden geçiyor, tümüyle karla kaplı o görkemli dağları düşünüyorum. Bu karların altında kalan ölüyü kanıtlayan bir noktacık… Gözlerimi yumuyor, anılarımı silinmez kılmak istiyorum. Notlarımı alıyor, parça parça ediyorum ve sonra pencereyi açıp, onları rüzgârın buyruğuna bırakıyorum. Rüzgâr kâğıt parçalarını karanlığın içinde dağıtıyor. Savaşı yeren kitaplar insanların büyük suçunu vurguluyor; kötülüğü, çamuru. Bilmek, duymak istiyorum… «Neyin var?» «Bıçaktan iğreniyorum, bıçağı seviyorum…» «Ne dedin?» «Dışardan, ‘Yetişin! Kurtarın!’ sesleri geliyor.» Evet, neden savaşırlar? Savaşan tüm insanlar, barıştan yanadır oysa. Doğaldır ki, savaşı da benimsemezler. Daha doğrusu, kimse, savaşa atılarak kendisini içinden çıkılmaz durumlara düşürmek istemez. Hiç kimse savaşı, yaşamaya yeğ tutmaz. Ne ki… Gerçekte, kimlerdir savaşanlar? Kuşku yok, savaşanlar ve ölenler, bir buyruğu yerine getirmek zorunda kalanlardır.

Oynadıkları oyun, kendi oyunları değil. Demek, bütün notlarımı yakışım, doğru bir davranıştı. Değişik bir şey yapmamda yarar olabilirdi. Bir kitap? Evet bir kitap, ama olağanın dışında bir şey… Düş mü görüyorsun, diyorum kendi kendime ve başımı geriye çeviriyor aynaya bakıyorum. «Rengin sararmış,» diyor Anna ve yandaki odaya geçiyor. Kalktım, kapıyı kapattım, ağlamaklı. Elim tokmağın üzerinde kaldı. Yürümeye başladım odanın içinde, iki adım attım, Anna kapıyı açtı, başım uzattı.

.