Alev Alatlı – Batıya Yön Veren Metinler – Cilt 3

“Avrupa’nın vicdani buhranı” Fransız tarihçi Paul Hazard, La Crise de la Conscience Européenne adlı kitabında, 1680 ile On Yedinci yüzyıl arasında entelektüel dünyadaki çalkantıyı {1} böyle tanımlar. On Sekizinci yüzyıl aydınlanmasını hızlandıran bu “buhran” elbeƩe bir felaket niteliğinde değildir. Nitekim Aydınlanma, geçmişle ilgili dehşet verici bir kopuş özelliği göstermemiş, Rönesans ve onun manƨki sonucu olan bilimsel devrimden evrilmişƟr. Bu bağlamda, entelektüel sınıķn büyük bir kısmının din ve ilahiyat ağırlıklı düşünce biçimlerinden şikâyetçi olduklarının farkına vardıkları bir dönüm noktasından ibareƫr. Fransa’da XIV. Lous’nin, İngiltere’de Restorasyon dönemlerinin {2} düşüşe geçtiği yıllarda, Orta Çağ Katolik ve Protestanlarının dünya görüşlerinden son derece farklı bir dünya görüşü ortaya çıkar. Bu yeni dünya görüşünün Orta Çağ düşüncesine çok şey borçlu olduğuna haklı olarak dikkat çeken, Carl Becker {3} , daha da ileri gidecek, filozofların “sırf daha modern malzemelerle yeniden inşa etmek için Kutsal AugusƟne kenƟni tahrip eƫklerini” söyleyecekƟ r. Ama onun bu açıklaması “buhran”ın nedenlerini muğlaklaşƨrmakla kalır. Öte yandan, Aydınlanmayı, “Avrupa kültür ve tarihini oluştura gelen dini ve ilahiyatçı yapılanmaya ters düşen modern tanımına uygun dönemin başlangıcı ve temeli” şeklinde yorumlayan Troeltsch, gerçekleri daha iyi temsil etmektedir. {4} On Sekizinci yüzyıl Paris’inin ve Fransız taşrasının salonlarında, Mason localarında ve kahvehanelerinde konuşulan konular, makineler ve toplum mühendisliği, doğa yasaları ve eğiƟm gibi konulardır. Her şeyin filozofların istedikleri gibi gerçekleşmediği muhakkaktır. Eski inançları savunanlar çeƟn artçı muhabereler verirlerken, “RomanƟkler” kısıtlı da olsa Aydınlanma karşıƨ saldırılar düzenlenmeyi başardı. Bunlara rağmen filozoflar geleceği temsil ediyordu ve Batı’nın, Bilim Çağı’na kesin olarak girmesi, onların sayesinde oldu.