Halil İnalcık – Devleti Aliyye | Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar – 1

Bu üç ciltte Osmanlı tarihi alanında altmış yılı aşan bir sürede yapmış olduğum araştırmalarımı, belli bir bakış ve kronoloji çerçevesinde toplayıp okuyucularıma sunmayı düşündüm. Esere Devlet-i ’Aliyye adını koyduk, zira Osmanlılar kendi devletlerini Devlet-i ’Aliyye-i Osmâniyye diye adlandırmıştır. Seçmeler için bu üç cildi plânlarken Osmanlı Devleti’nin bir beylikten Orta-Doğu ve Balkanlar’ı hükmü altına alan güçlü ve köklü bir imparatorluk haline gelişi ve altı yüzyıl dayanışı sürecini açıklamayı tasarladık. Bu süreci anlamak için yalnız politik olayları incelemek yeterli değildir. Bugün tarihçiden siyasî olaylar altında toplumsal–ekonomik altyapı gelişimlerinin incelenmesi istenmektedir. Alt-yapı koşullarına gelince, nüfus hareketleri, göçler, kitlelerin temel ihtiyaçları, tarım ve ticaretin bu ihtiyaçları karşılama şekilleri, şehirleşme ve herşeyden önce sorunları açıklamada tarihî geçmişten gelen geleneksel zihniyet ve kurumlar çerçevesinin tespiti, tarihçiden beklenen gerçek tarihsel analizdir. Bu üç ciltte bu konuları, çeşitli zamanlarda çıkmış araştırmalarımı bir araya getirerek, olabildiği kadar genel bir tablo halinde sunmayı denemekteyim. Bu nedenle, okuyucunun boşluklar görmesi kaçınılmaz. I. ciltte Klasik Dönem’e (1300-1600) ait yazılar, II. ciltte 19. yüzyıl sonlarına kadar gelen yeni dönem üzerindeki yazılar bir araya getirilmiştir. Okuyucu III. ciltte İngilizce bazı araştırmalarımı bulacaktır. Önemli gördüğüm bu makaleleri, şimdiye dek güvendiğim bir çevirmen bulamadığımdan aynen yayınlamak zorunda kaldım.

Yarım yüzyıldır araştırmalarımızda Osmanlı tarihini bu çerçevede anlamak ve anlatmak için ana kaynaklara, ziyadesiyle bürokratik bir devletin bize bırakmış olduğu muazzam devlet arşivine yönelmek gerekiyordu; arşiv çalışmalarım yanında minnet ve saygıyla anmalıyım ki, Hocam Fuat Köprülü, İsmail Hakkı Uzunçarşılı ve özellikle Ömer Lütfi Barkan’ın bu alanda araştırmaları bize yol açmıştır; eserin dipnotlarında okuyucu bunu bol bol görecektir. Bu kitabın ilk bölümü, 2003’te editörlüğünü yaptığımız Osmanlı Uygarlığı (Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı yayını, cilt I, 2003, s. 31-227) eserinde okuyuculara sunulmuştur. Orada “Osmanlı Tarihinde Dönemler, Devlet–Toplum–Ekonomi” başlığı altında çıkan bölüm, burada ilâveler ve düzeltmelerle ayrı bir bölüm halinde yayınlanmaktadır.

.