Refet Yinanç – Dulkadir Beyliği

Dulkadi r Beyliği bugünkü Kah ramanma raş ili ve ilçele rini içine alan bölgede kuruldu. Bu bölge, ı o85 yılında Tü rk kumandanlanndan Emi r Buldacı ta rafından fethedildi. 1 Haçlıla rın gelişi ile Tü rkle rin elinden çıkan M araş ve Elbistan havalisi ıog8 yılında Bizans’a teslim edildi. Bu ta rihten itiba ren Ermeni asıllı Bizans valile ri ida resinde Ma raş’a ye rleşen Ermenile r bir sü re son ra Rumkale ve Hısn-ı Mansu r (Adıyaman) şehi rle rini de ele geçi rdile r. 2 Elbistan, Efsus (Afşin) ve Göksun şehi rle ri ise kısa bi r Tü rk hakimiyetini müteakip 1 103 yılında yeniden Haçlıla r’ın eline düştü; fakat 1 105’de Selçuklu Sultanı Kılıç Arslan ta ra fından ge ri alına rak vezi r Ziyaeddin Muhammed’e ikta edildi. Kılıç Arslan’ın 1 107 yılında ölümü üzeri ­ ne Elbistan’ı ele geçi ren Antakya Haçlı p rensi Tank red ı ı ı 7’de bu şehi r ve civa rını Malatya’da otu ran Selçuklu Meliki Tuğrul Arslan’ın atabeyi İl Arslan’a teslim etmek zorunda kaldı. 3 Tü rkle rin kesin ola rak Elbistan’a yerleşmeleri üzerine Ma raş’ta tutunamayacaklannı anlayan Ermenile r şehri U rfa Haçlı kontuna teslim ede rek Haçlıla r’ın himayesine gi rdile r. 4 Bu sı rada me rkezi Sivas’ta bulunan Danişmendlile r güçlene rek Selçuklula r ile rekabet edecek du ruma gelmişle rdi.Selçuklu hükümda rı Sultan Mesud ile mücadeleye girişen Danişmendli Emi r Gazi ı ı 24 yılında Elbistan ve civannı ele geçi rdi. 5 Güneyde Haçlıla r ile Ermenile r a rasında başlayan mücadeleden de faydalanan Danişmendlile r 1 136’da Göksun’u , 1 1 39 yılında da Feke ve Geben kalelerini zaptettile r. 6 Ma raş’a kada r gi ren Danişmendli hükümdarı Muha mmed Bizans İmpa rato runun Haçlıla ra ya rdıma gelmesi üzerine ele geçi rdiği ye rle ri te rkede rek ge ri çekildi. Muhammed’in ölümünden son ra (1 143) üstünlüğü sağlayan Sultan Mesud 1144’de Danişmendlile r’den Elbistan’ı, 1 149- 11 50 yılla rında da Ma raş, Göksun, Bes ­ ni, Ayıntab ve Dülük şehi rle rini alıp, Selçuklu top rakla rına kata rak bu ra !arı Maraş merkez olmak üzere oğlu Kılıç Arslan’ın idaresine verdi. il. Kılıç Arslan’ın ı 1 55’de tahta çıkışından sonra merkezi Elbistan olan Yukarı Ceyhan havalisi Selçuklular ile Danişmendliler arasında mücadele sahası haline geldi. Selçuklu Sultanı Kılıç Arslan ı ı 6o’da Bizans İmparatoru ile ittifak yapan Danişmendli hükümdarı Yağıbasan’a yenilince Elbistan ve civarını ona terk etti. Fakat Yağıbasan’ın ölümünü müteakip, 1 165’de Elbistan’ı geri aldığı gibi aynı yıl içinde Darende’yi de ele geçirdi. Bundan sonra , ı ı 6g ve 1 1 78 yıllan a rasında Kayseri , Zamantı , Sivas ve Malatya şehirlerini zaptederek Danişmendli hakimiyetine son veren Kılıç Arslan Elbistan ve havalisinin idaresini oğlu Mugisüddin Tu ğrul’a verdi ği gibi Maraş’a da Emir Hüsameddin Hasan’ı vali tayin etti. 7 1 201 yılında Saltuklular’a son ve rildikten sonra Mugisüddin Tuğrul E rzurum’a tayin edilince Elbistan merkeze bağlı bir vilayet haline getiril di. Maraş ise XIII. yüzyılın ikinci yansına kadar Emir Hüsameddin Hasan soyundan gelen valiler tarafından idare edildi. 8 Maraş ve havalisindeki g öçebe Türkmen cemaatleri ı 240 yılında çıkan Babai isyanına katıldılar. İsyanın elebaşısı Baba İshak, Samsat yakınla rındaki Kefersud nahiyesinden idi. Sivas, Tokat ve Amasya’ya sıçraya n ve Kırşehir’in Malya ovasında kanlı bir şekilde bastırılan isyan Selçuklu Devleti’ni bir hayli sarstı. Sınırda fı rsat kollayan Moğollar Anadolu’ya girdile r. 1 243 yılında Sivas’ın Zara ilçesi yakınla rında K ösedağ’da Moğolları ka •şılayan Selçuklu ordusu büyük bir mağlubiyete uğradı. Devlet oto ritesinin zaafa uğ raması üzerine Maraş ve Malatya ‘nın ormanlık b ölgelerinde yaşayan ve daha önce Babai ayaklanmasına katılmış olan Ağaçeri Türkmenle ri şehirle ri basmaya, k öyle ri soymaya ve kervanları vurmaya başladılar. Çukurova ve Suriye’den gelip Maraş üze rinden Anadolu içlerine giden ticaret yollan üze rinde emniyet ve asayiş kalmadığı gibi , halkın canı ve malı tehlikeye düştü.Nihayet Maraş valisi Emir İmadeddin’in saltanat merkezi Konya’ya yaptığı devamlı müracaat üzerine devlet erk anı Ağaçeriler’in tedibine ka rar verdi. Vezir Kadı İzzeddin’in Kayseri’den Elbistan ta rafla rındaki Ağaçeriler üze rine sevkettiği kuvvetler , Moğollar’ın Baycu Noyan komutasında tekrar Anadolu ya ‘ gelmekte olduğu haberi üzerine , bir harekata girişmeden ge ri d önmek zo runda kaldılar. 1 256 yılında Konya Aksaray arasındaki Sultan Hanı yakınında Moğolla rı karşılayan Selçuklu ordusu yine büyük bir bozguna uğradı. Sultan il. İzzeddin Keykavus Moğollar’ın önünden kaçıp tahtı kardeşi Kılıç Arslan’a terkederek Bizans ‘a sığındı. Bu olaydan sonra, Maraş ve Elbistan’daki Ağaçeriler eşkıyalıklarını büsbütün a rtırdılar. Moğol kumandanı Baycu, 1 257 yılında Hülagu’nun Bağdat üzerine yapacağı sefere katılmak üzere hareket edince Keykavus Malatya’ya kadar Anadolu’nun büyük bir kısmına yeniden hakim oldu. Veziri Ali Bahadır’ı Maraş yöresinde soygunlarını artırarak asayişi bozan Ağaçeriler üzerine gönderdi. Ali Bahadır asileri mağlup edip reisleri Cuti Bey’i esir alarak yağmalarına son verdi. Maraş ve Elbistan havalisinde emniyet ve asayiş yeniden tesis edildi. Ancak Hülagu’nun Bağdat seferinden sonra, Mengü Kağan’dan gelen yarlığ üzerine Anadolu iki kardeş arasında taksim edildi. Kızılırmak sınır kabul edilerek bat ısı il. İzzeddin Keykavus’a, doğusu da iV. Kılıç Arslan’a verildi. 9 Selçuklu Devleti ‘nin bölündüğünü gören Kilikya (Çukurova) Ermenileri fı rsattan istifade s ınırda Türkler elinde bulunan yerleri ele geçirmek için harekete geçtiler. Hülagu’nun Suriye seferine katılan Ermeni Prensi Hetum, Ağaçeriler’in çıkardığ ı kanşıklıktan faydalanarak 1 259 ‘da Maraş’ı işgal etti. Elbistan ve Malatya taraflarında olay çıkarmaya devam eden Ağaçeriler, Hülagu’nun gönderdiği Moğol kuvvetleri taraf ndan ı katledilerek faaliyetle rine son verildi. Güneyde Moğollar’ın eline geçen Rasas, Me rziban, Raban, Derbısak , Besni şehir ve kaleleri sefere katılmalarına karşılık Ermenilere teslim edildi. ıo Şam’a kadar Suriye’yi istila eden Hülagu orada bir Moğol kuvveti bırakarak geri döndü. 1 250 yılında Mısır’da Eyyubi hakimiyetine son vermiş olan Memluklar bu sırada Yakın-Doğu nun ‘ en güçlü devleti olma yolunda idiler. Memluklar Moğollar’ı 1 2 6cı’da Filistin toprağında Ayn-Calut’da büyük bir yenilgiye uğrattılar. Bu zaferden sonra Memluklar Suriye’yi aşıp, Anadolu içlerine doğru sınırlannı genişletirken , Selçuklu Devleti aksine gittikçe artan Moğol baskısı altında çökmeye başladı. Anadolu ve lrak’dan kalabalık sayıda giden Türkmenler Memluklara sığınarak onların güçlerine güç kattılar.Memluk Sultanı Baybars devrinde (12 6o-1 277) sadece Anadolu’dan g öç ederek Antakya ile Filistin’de Gazze arasında yerleşen Türkmenler’in sayısı kırkbin haneyi geçiyordu. 11 Sultan Baybars Türkmenler’in yardımı ile 1 2 66’da Ermeniler üzerine bir sefer yaparak Derbısak, Me rziban, Raban ve Şeyhü’ I Hadid şehirlerini geri aldığı gibi, 1 268 yılında da Antakya’daki Haçlı Kontluğuna son verdi. Ermenileri himaye eden Moğollar’ ın 1 271 yılında Antep, Antakya ve Harim şehirlerinde meskun Türkmenlere baskın yaparak mallarını yağma etmeleri üzerine Halep’e gelen Baybars, mütecavizlerin c cza ­ landınlmasını emretti. Maraş ‘a kadar giren Memluk kuvvetleri Moğollara ve Ermenilere kayıplar verdirerek geri döndüler. Buna rağmen Ma raş ‘ın güneyinde Göynük kalesinde üslenen Ermeniler tüccar ka litelerini vurarak geçişlerine mani oluyorlardı. ı 273 yılında Göynük kalesi Türkmenler ta rafından muhasara ve zaptedilerek Memluk top raklanna katıldı. Ertesi yıl bir Memluk kumandanı, emrindeki kuvvetlerle Maraş’a kadar gelerek şehrin kapılarını zorladı ise de, ele geçiremeden geri döndü.