Nguyen Dinh Thi – Gök Cephesi

Belirsiz zaman aralıklarıyla kesik kesi.k yazılmış, O ve uzun yolculuklar sırasında bir askerin bir yeH; sokuşturabileceği kadrır ufak olan bu kitap çok önemli bir belqe niteliğindedir. Kuzey Vietnam’da askeri bir üste görevli bulunduğu sırada, Vietnam’lı bir yazar tarafından, 1966 y1hnda beş on hafta içinde yazılmıştır. Vietnam, tarihinde ilk defa bir havacılık serüvenine girmiş bulunuyor. Gök Cephesi ‘nin bir özell-iği de binlerce yıllık bir geleneği, olan bir edebiyuta uçak ve makine temalarını getiriyor olmasıdır. Yazar, N guyen Di nh Thi, kırk üç yaşındadır; Vietnam’ın en gözde genç yazarlarından biridir. Vnü bütün ülkeye yayılm�· bir yazar. Hanoy ve Hayfong Üniversitelerinde okudu. Daha üniversite öğrencisiyken ilericilerin safında Vietnam’daki devrim hareketlerine katıldı; el altından halka dağıtılan imzasız şiirler ve şarkılar yazıyordu. Bu arada iki kere tutuklıı.ndı; 1942’de ve daha sonra. 1944’de. Ağustos ihtilalinin zaferinden sonra, Ngnyen Dinh Thi’yi Ulusal Kurtuluş Mücadelesi Kültür Komitesi ‘nde genel ·sekuder olmuş görüyoruz. 1946’da, Bir Hanoy’lunun Türküsü adlı büyük lirik şiirini yazıp bitirmesi bu döneme rastlar; çağdaş Vietnam edebiyatının en kalw?. ürünlerinden biri olarak bakılan ve daha şimdiden kldsikleşmiş olduğu kabul edilen bu eserin sözlerini olduğu gibi müziğini de kendisi yapmıştır. Milli radyonun sinyaZ müziği bu eserden alınmıştır. Bugün 6 ÖN S ÖZ de radyo yayınları başlar ve bi.terken başkentin bütün hoparlörlerinden bu müzik duyulur; her aleinn işaretiyle birlikte, ve Amerikan uçaklarının Hanoy}u her bombalayışlarında da aynı müziği işitirsiniz. N guyen Din h Thi, ilk romam olan Baskında}yı 1951 yılında yayımladı. 1941}den Cenevre anlaşmalarına (1954) kadar, yazmayı ve ormanlarda yayımlanan gazetelerle Ui�kilerini hiç kesmedi; Duru Irmak (1948), Dört Numaralı Sömürge Yolu (1949· ve 1950), Kara Irmak (1952) ve daha sonra Dien ­ Bien- Fu askeri hareketlerine katıldı. Bir ara bağ h olduğu birliğin siyasi komiserliğini yaptı. Barışın sağlanmasından sonra askeri birliğiyle birlikte Hanoy}a döndü. Hayfong milletvekili seçildi, 1955}de Yazarlar Birliği genel sekreteri oldu. YayımZanmış birçok şiir ve hikaye kitabı ııardır. Ama asıl önemli eserinin bir triloji olacağı görülüyor! Ikinci Dünya Savaşı sıralarında Vietnam halkırı.ın yaşantısını türlü yönlerden çarpıcı ve kalıcı. çizgilerle belirleyen bu büyük çalışmanın ilk cildi Engeller Aşılırken adıyla 1962 yılında Hanoy’da yayımlandı. Kuzey Vietnam}daki bütün sanatçılar gibi Nguycn Di nh Thi de Amerikalıların Tırmanma hareketinin ilk sıralarında ülkenin en sıcak bölgelerine çekilmişti. 17. enlem dairesinin pek uzağında olmayan bir uçarsatıar bataryasında hizmet ettiği sıralarda, 1966}da, yeni bir hikaye yazdı : Vao Lua. O yazın sonlarına doğru ben de Hanoy}da bulundum; bu bakımdan N Yılıyen Dinh Tki’nin kuşağından birçok yazar ve sanatçının cepheye gittiklerine tanık oldum. Hepsi de en ufak bir kaygı belirtisi göstermeden üniformayı üstlerine geçiriyorlar, iyimserliklerini ve neşelerini hiç mi hiç yitirmeden ateşin ÖN S ÖZ 7 ortasına atılıyorlardı, hem de edebi tasarılarını düşünmeyi – şiirmiş, hikdyeymiş, denemeymiş- hiç aksatmadcin. N e saklayayı m, bana dehşet vermiş, içime işlemişti bu manzara. Tki’nin torbasında, kıvrılmca kocaman bir tomar meydana getiren bir bölük kağıt vardı: Notlar, müsveddeler. Konakladıkları yerlerde, dinlenme saatlerinde, şöyle bir göz atmak, bazı düzelimeler yapmak için yanında taşıyordu bunları : Yukarda sözünü ettiğimiz trilojinin ikinci cildini o yıl yayımZamak istiyordu. Bu işe hazırlanıyordu bir yandan da. Şimdilerde savaş sürüp gidiyor; acaba yazar şu anda nerde? O ikinci katılmasından hemen birkaç ay sonra, bombardıman altındaki Hanoy’da elinizdeki kitap, Gök Cephesi, yayımlandı. V e okurlar tarafından hemen kapışıldı : Bir hafta içinde tükendi. Gerçi hemen ikinci baskısı yapıldı, ama bugün de bu eseri Kuzey Vietnam’daki kitapçıların vitrinlerinde öyle kolayca bulmak mümkün değil. Köy kitaplıklarından, işyerleri kitaplıklarından alıp okuyabilmesi için de, okurun, en az bir ay önceden kaydını yaptınp sıraya girmesi gerekiyor. Vietnam’da okuma oranının çok yüksek olduğu bilinen bir şeydir. Kuzeyde, ve özellikle F. N. L. (Güney Vietnam’ı kurtarmak için Ulusal Cephe) tarafından kurtarılmış bölgelerde, halk, romanlara, şiirlere, tiyatro oyunlarına, filmZere ve müziğe hayatı bir ihtiyaç olarak sarılmaktadır. Ağır bombardıman uçaklarının gece gündüz demeden tarayıp durduğu o en çok yıkılmış, en çok hasar görmüş bölgelerde bile Vietnamlıların bir sinema ya da tiyatro seansında hazır bulunabilmek için, bardaktan boşanırcasına yağan yağmura aldırış etmeden on beş kilometrelik yolu yürüye yürüye teptikleri sık sık gö- 8 ÖN S ÖZ rülen olaylardandır. Bu gösteriler, çok defa oyuru:ulardan ya da seyircilerden birinin evinde yapılır. Gök Cephesi, bombalar altındaki Vietnam’da elbette best-seller bir kitap olacaktı. Y ıkılm� ocağın ı kaçıncı defadır yeniden onarmaya, yeniden kurmaya r;al�an hangi köylü, yeraltı okullarında okumak zonmda kalan hangi yumıtrcak bu Mig’leri sevmez, 7. fiZonun sabıkalı ve amansız gök korsaniarına sata.şmaya cesaret eden bıt savaş kırlangıçlarına hayran olma.zdı? Havacılık tarihinin yıkıcılık ve ölürncülük yönünden en müthiş darbelerine, giri:iimlerine karşı yaşamasını, üretimini, kavgasını sürdürüp giden o halk için yazıldı Gök Cephesi. Bizde büyük bir ilgi ve tutku uyandırması da bundan ileri geliyor. Yazar burada Kuzey Vietnam’daki günlük ha· yat üstüne, ve bu ülkenin genç hava ordusu üstüne yöneltilebilecek bütün soruları dalaylı bir şekilde ce· vaplandırıyor. Hava savaşının bütün bütüne Vietnam’a özgü yöntemlerini, uzun bir gerilla döneminin deneyleriyle elde edilmiş bir teknik gelişmeyi, ve o şaşmaz isabet gücünü anlatıyor. Bir savaş günlüğüdür Gök Cephesi, romanımsı bir biçim verilmeye çal�ılmış bir savaş günlüğü, aynı zamanda da bir aşk hikayesi. Bugün yüzlerce Luong, yüzlerce Toan vardır Vietnam’da. Ben çağuna rasladım, birçoğuyla tan�­ tım bunların. Yaş ları onsekiz civarındadır. V e henüz bir otomobile binmeden kendilerini bir uçağın kumanda yerinde görmüşlerdir. Yüzlercesini, yüzlercesini gördüm. Nguyen Dinh Thi, Vietnam hava ordusunun ilk kuruluş günlerini anlatıyor; çok kere büyük bir humor’la verilen ve inanılmazmış gibi görünen olayla- ÖN S ÖZ 9 rın hepsi de aslında olmuş şeykrd·ir, gerçektir. IX. bölümdeki büyük savaş da, sanırım, 1966’da sonuçlanan ve Amedkan Hava Kuvvetleri personelinin aslarından birinin, Kumandan James Kassler’in tutsak edildiği çatışmadan csinlenilerek yazılmıştır. Roman sanatı, bir anlatım tarzı olarak Vietnam edebiyatında yeni yeni görünmeye başlayan bir edebiyat türüdür. Ilk romanların bu ülkede belirmeye başlaması Gök Cephesi yazarının doğum tarihi olan 1924’lerden pek geriye gitmemektedir. Bu biraz da şu demek : okuyacağınız eser, sadece çok önemli bir belge olmak niteliğiyle kalmıyor, aynı zamanda Batı dillerine ilk çevrilen, Batı ülkelerinde ilk yayımlanan Vietnam romanı olmak özelliğini de taşıyor. Defalarca yüzyıllanmVJ milli bir edebiyatın tahtı üstünde güçlü bir tomurcuk halinde beliren mensur Vietnam romanının, geriye doğru bakarsanız, çok derin kökleri, çok ünlü ataları vardır. Bununla, klasik manzum romanlardan söz etmek istiyorum. H epsi de iiçer dörder bin mısralık olan bu dev eserlerin ikisinin adını burada analım: Nguyen Du’nün Kiyö’sü (Amerikan tırmanma hareketine rağmen bütün Kuzey Vietnam 1966’da bu büyük sanatçının ölüm yıldönümünü kutlamVJtı), ve Nguyen Dinh Çiö’nün (1822 – 1888) Luc Van Tien adlı eseri. Bu sonuncuya Güney Vietnam Destanı da denilmektedir. Çağdaş Vietnam romanının tekniğini de ana unsurlarını da kök halinde, beş yüz yıldan beri halkın ezbere bilip okuduğu o manzum eserlerde bulabilirsiniz. Pırıl pırıl ve saydam bir dille yazılmıştır bunlar; 6 – 8’lik bölümler halinde çok veciz anlatımlar ve bunlara uygun biçimlere dökülmüştür; hele aradaki müzik parçaları? Yabancı dile aktarılması konusunda lO ÖN S ÖZ ilk bakuşta çevirmenin cesaretini kıracak kadar güçlüklerle doludur. Gerçekten, bir Vietnam’lı yazar, halkının geleneklerinden ne kadar vazgeçemiyor, ulusal dilinin ince ayrıntılarına ne kadar fazla giriyorsa, eserindeki dü�ünceleri ve imajları yabancı dillerde karşılamak imkanı da o kadar azalıyor. Sözgelimi Nguyen Dinh Thi)nin anlatımı böyle bir anlatımdır. Hele çağdaş �airlerin çeıırilmesi hemen hemen imkansız gibidir. Sözgelimi Victnam)ın Puşkin’i diyebileceğimiz ün?ü .şair To Hu)nun şiirlerini çevirmek öylesine güçtür 7:� bu yönden Batı Dünyası için bir meçhul olarak kalıp gidebileceğini söyleyebiliriz. Gök Cephesi, savaşçıların gömlek ceplerinde taşıdıkları ufak defterlerden birine günü gününe alınmı§ kısa notlardan meydana gelmiştir. Nguyen Dinh Thi, eserini tamamlamak için özellikle arada sırada. elde edebildiği boş vakitlerden yararlanıyordu; çünkü böyle zamanlarda çekilecek bir köşe, yalnız kalabilecek bir barınak bulabiliyordu. Sıkışık bir durumda ve savaş içinde yazıldığı halde, bu hikaye duru ve açık bir Vietnamca ile kaleme alınmı.ştır; ayıklanmış bir anlatıma başvurulmuş, isteyerek bazı ölçülere, duraklara yer verilmiştir; ve her satıra bir iç müzik katılmuştır. Bunu aynen, değerini yitirmeden, kendi özellik!erine bağlı kalarak çevirmeye çaluşmak ha deyince yapılacak işlerden değildi, hatta imkdnsızdı. Denebilir ki Nguyen Dinh Thi, Migler üstüne yazdığı bu kitapta daha da karışık ve güç ikinci bir konuda da at oynatmakta, meydan okumaktadır. Bağımsızlığına kavuştuktan sonra Vietnam)ın teknik yönden çok hızlı bir gelişim sürecine, büyük bir aşamaya girdiği görülüyor. Eskiden beri Viet- ÖN S ÖZ ll �namcada bilimsel kelimeler, geometri, fizik, kimya terimleri çok azdı. H ele tepkili uçaklarla ve bu uçakların makine ayrıntılarıyla ilgili kelimeler hemen hemen hiç denecek ktıdardı. Dili, teknik aşamaya uydurmanın üç yolu vardı: ya yabancı kelimeler (Ingilizce, Fransızca, Rusça), okundukları gibi Vietnamcaya alınacak, ya eski Çin Vietnamcasının bilimsel kelimelerinin anlamca genişletilmesine çalışılacak, ya da Vietnamca köklerden yeni kelimeler türetilecel<:ti. Sonuncu yolun bir çözüm şekli olarak kabn?üı.e karar verüdi. Vietnam yöneticileri, son yıllar içinde, Vietnam geleneklerini göz önünde tutar’ak, otuz bin kadar kelime yaratılmasıyla sonuçlanan bir çalışma düzeyine girmiş bulunuyordu. Birinci Dünya Savaşı sıralarında başlayan bu çalışmalar öyle büyük bir gelişim göstermiştir ki 1951, yıllarında üniversitelerde ve yüksek okullardaki öğrenirnin Vietnamca yapılması imkanı doğmuştur. Dil çalışmalarına yöneticilerin nasıl bir önemle eğildiklerini göstermek için Ba.�­ bakanın sözlerini tanık olarak gösterebiliriz; Başbakan Fam Van Dong, korkunç Amerikan hava akınlarının yapıldığı bir sırada, Hanoy’da Vietnam-canın arınmasını ve dil devrimini savunmak için yapılan bir açık oturumda şu sözleri söylemişti :