Muhammediyye – Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi – 31

Endonezya’da yenilikçi bir dinî teşkilât. 18 Kasım 1912 tarihinde Orta Cava’nın Yogyakarta şehrinde Kiai Hacı Ahmed Dahlân tarafından kuruldu. Kuruluşunda Hollanda sömürge yönetimiyle gelen Batılı kültürel ve sosyal değerlerin, hıristiyan misyonerlik faaliyetlerinin ve bölgedeki eski din ve kültürlerin müslüman halk üzerinde yaptığı tesirlerle İslâm dünyasında çeşitli dinî uyanış hareketlerinin ortaya çıkması önemli rol oynamıştır. Günümüze kadar etkin bir şekilde faaliyet gösteren teşkilâtın temel hedefi Endonezya’da İslâmiyet’i hıristiyan, Hindu, Budist ve animist inançların tesirinden kurtarmaktır. İslâm’ı dış hücumlara karşı savunmak, temel kaynakları olan Kur’an ve Sünnet’in esaslarına dönerek İslâm akîdesini modern düşüncenin ışığında yeniden yorumlamak ve müslüman toplumunun ahlâkî ve dinî sorumluluklarını geliştirmek diğer hedeflerinin başında yer alır. Kuruluş tüzüğünde belirtilen ve 22 Ağustos 1914 tarihinde hükümet tarafından onaylanan esaslara göre bu hedefleri gerçekleştirmek için teşkilâtın okullar açmasına veya mevcut okullarda İslâm dininin esasları dahilinde ders vermesine, İslâmiyet’e ait meselelerle ilgili toplantılar düzenlemesine, dinî hizmetlerin yürütüleceği cami ve vakıf binaları inşa etmesine, İslâm dini ve inançları hakkında kitap, broşür ve gazete çıkarmasına izin verilecekti. Bu vaadlere ve Muhammediyye’nin (Muhammadiyah) siyasî faaliyetlerden uzak duracağını taahhüt etmesine rağmen sömürge idaresi başlangıçta şüpheci davranarak kuruluşun faaliyet alanını Yogyakarta civarıyla sınırladı ve ancak 1920’li yılların başında barışçı bir yol takip edildiği kanaatine varması üzerine bütün Endonezya adalarında faaliyet göstermesine izin verdi. Bu izinle birlikte teşkilât kısa süre içinde millî bir hüviyet kazandı ve açtığı Batı tipinde çok sayıdaki okul, yetimhane, hastahane, sağlık ocağı ve diğer kurumlarla Endonezya toplumuna önemli hizmetleri dokunan bir cemiyete dönüştü. 1938’de yarısı Cava’da olmak üzere bütün adalardaki toplam şube sayısı 852’ye ve üye sayısı 250.000’e ulaşmıştı; 834 cami ve mescidi, otuz bir halk kütüphanesi ve çeşitli seviyelerde 1774 okulu vardı. Farklı etnik gruplara mensup üyelerin çoğunluğunu tüccar ve iş verenler oluşturmaktaydı; bu durum hareketin şehir kökenli olduğunu gösteriyordu. Malî kaynakları daha çok üye aidatları, hibe ve yardımlar, zekât ve fitre gelirleri, okul ücretleri ve teşkilâtın kendi yatırımlarından elde edilen gelirler oluşturuyordu; eğitim ve sosyal içerikli faaliyetler için devletten de belli bir yardım alınıyordu.