William Shakespeare – III. Richard

Shakespeare’in ilk tarihsel oyunları olan VI. Henry’nin üç bölümü (lc III. Richard, olaylar dizisi açısından bağlantılı bir dörtlü oluşturuyor. Aııcak, III. Richard aynı zamanda büyük ölçüde kendi içinde konu bülünlüğüne sahip, bağımsız bir oyun ve VI. Henry’ye kıyasla kurgu tekniği ve dil özellikleriyle daha ileri düzeyde. Yine de, III. Richard’daki olaylar örgüsünü ve kişiler arasındaki akrabalık ve yakınlık derecelerini ince ııyrıntılarıyla anlamak isteyenlerle, fazlaca sayıdaki isimler kargaşasının içinden çıkmakta zorlananlarm VI. Henry oyunlarını okumaları veya bu oyunlarda olup bitenler hakkında bir fikir edinmeleri önerilir. Shakespeare, III. Richard oyununda, öteki tarihsel oyunlarının çoğunda olduğu gibi, kaynak olarak tarihçi (“vakanüvis”) Raphael Holinshed’in Vakayiname sinin büyük ihtimalle genişletilmiş 1587 basımını kullanmış. Holinshed’in ise, III. Richard’la ilgili bölümde kaynak olarak Edward H alle’m, Soylu ve Şanlı Lancaster ve York Ailelerinin Birleşmesi (1548) adlı eserini kullandığı biliniyor. Halle’m kaynakları da Sir Thomas More’un III. Richard’ın Yaşamı (1513) ve Polydore Vergil’in Historia Anglica (1534) (İngiltere Tarihi) adlı eserleri imiş.

Kötü ruhlu, çolak, topal ve kambur Kral Richard efsanesinin, York hanedanına karşı Tudor ve Lancaster hanedanlarına daha yakın olan Sir Thomas More’dan veya More’un da başvurduğu başka kaynaklardan çıktığı düşünülüyor. III. Richard, muhtemelen 1592 veya 1593 yılında yazılmış ve 1597’de basılmış. İlk oynanış tarihiyle ilgili elimizde bilgi yok. Oyunun, 1623 yılında basılan “First Fo/i’o”da (Shakespeare’in oyunlarının ilk toplubasımı) yer almasından önce beş defa ayrı basımının yapılmış olması, yazıldıktan hemen sonra Londra sahnesinde ne kadar popüler olduğu­ 8 Giriş nu gösteriyor. Ayrıca, Shakespeare’in de mensubu olduğu tiyatro kumpanyasının başaktörü Richard Burbage’ın Kral Richard rolünde büyük başarı kazandığı, dönemin yazılı kaynaklarındaki değimlerden anlaşılıyor. Shakespeare’in çağdaşı, avukat ve yazar John Manningham, güncesine Burbage ile Shakespeare arasında geçtiği rivayet edilen eğlenceli bir olay kaydetmiş. Rivayete göre, bir gün Burbage’ı III. Richard rolünde seyreden bir kadın seyirci aktöre o kadar hayran olmuş ki, oyun bittikten sonra Burbage’a haber göndererek o gece evine gelmesini ve kapıyı çaldıktan sonra kendini III. Richard olarak tanıtmasını istemiş. Ancak, William Shakespeare bu daveti duymuş ve Burbage’dan önce kadının evine gitmiş, iyi de ağırlanmış. Shakespeare kadının yanmdayken Burbage gelerek kapıyı vurmuş ve “Ben III. Richard,” diye kendini tanıtmış. Kapıyı duyan Shakespeare içerden seslenmiş, “Çok geç, Fatih William senden önce geldi.” (11.

yüzyılda yaşamış olan Ingiltere Kralı I. William, “Fatih” unvanıyla anılıyordu.) Oyunun sahneleniş tarihçesine bakıldığında, III. Richard rolünün pek çok ünlü aktör tarafından oynandığı görülür. Hamlet’ten sonra Shakespeare’in en kapsamlı başkişi rolü olan III. Richard rolünde Ingiltere’de büyük başarı kazanan aktörlerden birkaçı şunlar: 1741-76 yıllarında, alaycı, rahat ve ürkütücü bir kişilik sergileyen David Garrick, 1815-20’lerde, oyunun son çatışma sahnesinde aldığı yaralardan sarhoş olmuşçasına, “trans” halinde dövüşen Edmund Kean ve 1945-50 arasında, “klasik”leşen bir performansla, dıştan topal bir panteri andıran, zihni sapasağlam, öfkelendiğinde karşısındakini dehşete düşüren Laurence Olivier. O yunun özeti: III. Richard’m 1597 yılındaki ilk “Quarto” (tek bir oyunun, “Folio’ ya kıyasla daha küçük boy, ayrı basımına verilen ad) basımı, oyunu şöyle tanıtıyor: Kral Üçüncü Richard’m trajedisi; ağabeyi Clarence a karşı çevirdiği haince entrikalar, masum yeğenlerini acımasızca katledişi, krallık tahtını zorbaca gasp edi§i, baştan sona iğrenç yaşamı ve fazlasıyla hak ettiği ölümü. Günümüz tarihçi ve araştırmacılarından bir bölümü Shakespeare’in, dönemin hükümdarı Kraliçe Elizabeth’e yaranmak için, III. Richard’ı Giriş 9 gerçekte olduğundan çok daha sevimsiz ve kötü ruhlu olarak gösterdiği görüşünde. H atta İngiltere’de bir “Kral Richard’ı aklama derneği” bile kurulmuş. Shakespeare’in çizdiği Richard karakteri ve oyunda geçen olaylar, eleştirmenlerin bu görüşünü doğrular nitelikte. III. Richard’m son sahnesinde Kral Richard, Tudor hanedanından Richmond Kontu Henry tarafından yenilgiye uğratılıyor ve öldürülüyor. Kraliçe Elizabeth de, Richard’ı öldürdükten sonra VII.

Henry olarak tahta geçen Richmond’m torunu. Günümüz tarihçi ve araştırmacıları gerçek yaşamdaki Richard’ın belki biraz soğuk ve resmi tavırlı, ama duyarlı ve bilgili biri olduğu, fiziki açıdan ise, nispeten ufak yapılı ve bir omuzu hafif düşük olmakla birlikte, kambur, çolak ya da topal olmadığı görüşünde. Bununla birlikte, tarihçiler Richard’ın tahtı ele geçirmek için zalimce yollara ve şiddete başvurmaktan kaçınmadığına ve bu yönünün, kötü şöhretinin abartılmasında katkısı olabileceğine işaret ediyorlar.

.