Yunus Nadi – Ali Galip Hadisesi

Atatürk Kütüphanesinin bu clldinl bizzat Atatürk’ün (Mücadele Ta[ihi.mlzde mühim bır vak’a) olarak vasınandırdığı, Ali lialip lıiullsesine tahsis ediyoruz. Bu hidise, padişahın, Balııiıliniıı ‘”e Ecnebiluin müşterek bir teşebbüsü idi kı, gayesi Sıvas Kongresini iinlemek, Mustafa Kemal’I ele geçır. mel( ve ııijylece Milli Hareketı daha başlangıcında boğmaktan ibarettı. Hatıralar Yunus Nadi merhumundur. Fakat lıidisenin bütün sarııalarını bir arada toplamak maksadı Ile, bu hatıraların yazılışmdan sonra, bu hidise ile alakalı olarak öğrenilen_ ler, Sel Yayınları yazı heyeti tarafında.n hatıraların bqına ye sonuna ilave edilmiştir. Yunus Nadi’nin hatıralarından evvel, batıralara giriş olarak takdim edilen kısımda vak’a kahranıanı Ali Galib’in Elaziz’e giderken Sıvas’tan geçişine, ora_ da Vali Heşid Paşa ve bilahare bizzat !\fustara KemaI’le gö. rüşmelerine alt malümat vardır. Hatıraların sonuna yapıla.n i1avede Ise bizzat Mustafa Kemal’in b_ı açıklamaları ve bu I’,çıklamalara kadar gizli kalmış vesikaların suretleri görülecektir. Bu batıraları okuyacak karılere hadiseleri kolaylık!a takip (odebilmeleri için şu tarihleri sıralamak faydalı olacaktır: 19 Mayıs 1919 – Mustafa Kemal’in Samsun’a ayak bas. tığı gün. 23 Hazlı’an 1919 – Dabıali Mustafa Kemal Paşa’nın azl,,­ ımdiğinı vllayetlere bildiriyor. (Paşa Amasya’dacbr.

) 26 Haziran 1919 – Mustafa Kemal Paşa Amasya’dan Sıyasa lıarekd ediyor. (Ele geçen müsveddelere nazara.n Dabıali daha o zaman Paşanın tevklfi kararını veriyorsa da teb. lIğe cesaret edemiyor.) 27 Hazıraıı 1919 – PaIJa SIVU’a vasıl oluyor. (Elizlz Va- lis! Ali (lıılip memuriyet mahallin. gitmek üzere o sırada Sı vastan geçmektedir.) 28 lIazlran 1919 – Mustafa Kemal Erzurum Kongresine yetlşmek üzere Sıvastan ayrıhyor. 3 Temınuz 1919 – Mustafa Kemal Erzurumda. 20 Temmuz 1919 – Babıali Mustafa Kemal ve Rauf beylerln tevt.ifi emrini veriyor. 23 Temmuz 1919 – Erzurum Kongresi açılıyor. 3ı1 Temmuz 1919 – Harbiye Nazuı Erzurum kumandan. hğıııa MIl�tafa Kemal’ilI hemen tevklflyle tstanbula gönderilmesini (,mrediyor. “i Ağustos 1919 – Erzurum Kongresi bitiyor.

29 ı\ğU9tos 1919 – Mustafa Kemal Sıvas’a hareket ediyor. 311 Ağui<tos 1919 – Babıall Elaziz Valisi Ali Galibi Sıvas üzerine lUftimeye ve Mustafa Kemal’I yakalamaya memur ediyor. 2 Eylül 1919 – Sıvasa vasll olan Mustafa Kemal halkın tezahürlerl ile karşllanıyor. Hatıraların kolaylıkla ve rahatlıkla okunabilmesi için eski tl’l’kipler çözülmüş ve bugün kullanılmayan kelimeler sa. dell’ljtirilmi!itil’. Veslkalar ise tamamlyle bugünkü dile çevrllmiştlr. HATIRALARA GİRİŞ AU Gaılp 1919 Haziranında Elaziz’e gitmek üzere. Sıvas’tan geı;erkrn Vali Reşit Paşa’ya aziedilmiş olan Mustafa Kemal’In tevkifini tavsiye ediyor! Mustafa Kemalle l’üzyüze 1919 Haziranının ikinci yarısı içinde ve Sıvasta’yız. Sıvas’a yeni gelmiş ve Haziranın onbirinde işe başlamış bit vali var: Reşit Paşa. Reşii Paş2 Sıvas’a, vakıa, yeni gelmiştir; fakat eski ve tecrübeli bir devlet adamıdıt. Bir çok valiliklerde bulunmuş, nanıuskftrlığı, vatanperverliği ile tanınmıştır. Reşit Paşa o günlerde hir yandan Dahiliye Nazırı Ali Kemal’den Mustafa Kemal’in rziedildiğine dair telgra:f almış, öteyandan bil.i8t Mustafa Kr,mal’den Sıvas Kongresinin hazırlıklarına başla_ ml’\k �mrini telakki etmiştit. İstanbul Paşanın azledildiğini, hiç bir �:ı{at ve selahiyeti kalmadığını bildirirken, Mustafa Kemal’ın üçüncü ordu müfettişi sıfat ve seı{ıhiyetlerile emir-. ler vermekte olması Reşit Paşayı hakikaten şaşırtmış ve derin derin ciüşündürmüş bulunuyordu.

O tarihteil itibaren Milli Hareketin teessü&’ ve inkişafı yol:ıncta ı�l{ çok hizmetler yapmış ve Mustafa KemBl’in takdir VI’ !;evgisini kazanmış bulunan Reşit Paşa doğru yolt1n intahabıncta yanılmamış ve Mustafa Kemal’in emrine gir. m�lde tl’n-üöüt etmemiştir. Re:ıit Paşa Babıalinin ve Mustafa Kemal’in yekdiğerinr zıt eın irlel’i karşısında idraki ile vicdanı arasında muhakl’­ mele!’ y:ı�tığı böyle bit sırada idi ki Babıalinin Elaziz VrıliIiğin!’ tnyin ettiği Ali Galip Sıvas’a gelmiş bulunuyordu. Ali GaliL,’in daha İstanbul’dan ayrılmadan Milli HarE’ki’li bııstırm<ık üzere talimat aldığı, Sıvastan geçişi sırasındaki hareketleri ve Mustala Kemal’i tevkif etmesi için Reşit P;ı�a – 10 – üıerinde yaptığı baskıdan anlaşılmaktadır. Ali Galibin haina. ne t(‘şebbüsüne tekaddüm eden bu Sıvas günlerini Yunus Nadi’nin hatıralannı okumadan evvel öğrenmek. hatıraları takip edeceklef için pek faydalı olacaktır. O günleri bizzat yaşamış olan Vı;li Reşit Paşa hatıralarında Ali Galib’in Sıvas tcmasıarı ve kendisi ile görüşmeleri hakkında bol bol malumat ,vermiştir. Reşit Paşa. Ali Galib’in kendisini ziyaretini şöyle :ınlatmışhr : c- S,vasa Ali Galip Bey isminde bit zat geldi. Ayağının tozile hükümet kanalında beni görmek nezaketini veya tehaliiküaü gösteren bu yolcu. Elfıziz vilayet valisi olup. 1stanbuldan henüz geliyordu. yanında bir kaç da memur bulunrluTllyordu, Ali Gaiip Bey mülkiyeli değildi. askerdi, erkanıharp mL ralaylığından mütekaitti.

Kendini bana takdim eder etmez, ismini hatırladım. Çünkü Balkan Harbine tekaddüm eden günler.de yapıları mebus intihabında bu zat -İttihat ve Terakki kuvvetine galebe ederek, ve o kuvvetin vücude getirdiği’ bir çok engelleri yenerek- Kayseriden kendini seçtirmek imkanını bulmuştu. Ömrü pek kısa süren o mecliste, gerçi Hürri. yet ve ltilAfa mensup olduğunu açıkça itiraf etmeyip: müstakil bir mebus vaziyeti takınmala yeltendi. Lakin Hürriyet Y�,: t�nlıfç.� bir ruh taşıdığıru hissettirmekten geri kalmadı. : ,I llP.’l�. �af:Pr: iYJHflrında onun nerede bulunduğunu ve ne­ �\Iıl’,,)’ap,�ımı l�ıııi�9.ımn’IM”,sanl işitilmez olmuşıu, O se. �ple.Clv�:,SJv:�ıı”,,�qWşu ım-1″y,iı1!.ıye,tJn,y,�isi sıfatile yüz yüze gelince, bir hayret dakikası geçir,ıp� ,,�lim9.en gelmedi .

Ayn!:, ,zaı:ı;ıanı;l.a i �i?�linip.ı ,Qö”yle, ,siYiilııet”, M�; ;en�ika : düşkünü k�l!,:re ,e,1. i �ııtrrımıımlı ,Jl1apalı, Ab.uJ4um, , , ,. ,,’,’ O; ‘�tı ,kaıııbalııt bU ,adamdı.’,Çok’ konuşuyor. lakin : bir ııey; i 6Öylenı.i.(yordU. rrSenletinin, YÜI!l�j }altn’u�ı;,övünmekten. yUı� de:! 1Dturu ,iıliuıhat,,!ver r:’l18»;lk1d ; iSleymoe i küJlürdeıi i i.bal’eUit; tl st tBalmaaa. iae,,”mü.ıtıet;’/bh’ mbıiııl· ‘Ye .

,maJIsahçıkarmak ‘lm� -11:– 13″n -Biraz mütehayyir, biraz da muztarip- bu yaveleri dinleı k(.n 0, tavrını değiştirdi: – Aman Paşam, dedi, ben tstanbuldayken Mustafa Kema! Paşanın azli derdestti. Hatta Divanıharbe sevki de düşünülüyor, konuşuluyordu. Resmi bir işar var mı? Dahiliye Nazırmm telgrafını kendisine gösterdim. Dik_ �atıe okudu, garip bir bakışla beni tepeden tırnağa kadar süzdü, sonra sordu: – Ne yapmak fikrindesiniz? ııltiya�sl7 dudaklarımdan bir kelime düştü: – Hiç! Ve bu cevabın ‘bir çOk şüpheler uyandıracağını, komşu vilayet va1isinl jurnalcılığa sevkedeceğini düşünerek hemen ila ve etti Tn : – Nezaret bize sadece o zatın azledildiğini ve kendisile temastan içtinap etmekliğimizi bildiriyor. Hatta İstanbula celbinin Harbiye Nezaretine ait olduğunu da tasrih ediyor. O haldE’ ne bizce, ne sizce yapılacak bir muamele olmasa gerek. Ali Galip Bey, kopmuş bir zenberek hızıyla yerinden fır_ ladı, sol elinin paş parmağını yeleğinin koltuk kesimine geçirdi: – Ml1hterem Paşa Hazretleri, dedi, her vazife mafevk I1lnkamdan tebliğ edilmez. Çok kere hAdiselel’in gidişinden vazifel�r vücude gelir. Mustafa Kemal Paşa meselesi de, o kabildendir. Çünkü, bu zat, her idare memurunu kendi şahsile aıakalandll’ . cak ve· devlet menfaatı noktai nazarmdan halü kalini şüpheli gösterecek takımdandır. Nitekim Dahiliye Ne. zareti de onun bu vaziyetini tesbit edip, size bildirmiştir. ZatıaHniı IlJIsıl olur da, masIahatın icabını ifade müsamaha edersiniz? Onun telaşına, heyecanına, feveranına iştirak etmeyerek sükün içinde sordwn: MasIahatın icabı ne olabilir? Devlet aleyhine kıyam etmeği tasarladığı sabit olan.

i2 :ıvı ıstaf.a Kemal Paşayı hemen yakalatmak, mahfuzen ±st . n. bula yollamak. Masıahat bunu icap ettiriyor. _ . Ne hakla? Herif gazaba gelir gibi oldu, enikonu köpürdü. Lakin yaş_ tCl ve yolda kendinden büyük bir adama karşı sert dil kullanamayacağını, zeminin ve zamanın da böyle bir taarruza mü’ sait olmadığını hatırlamış olacak ki gazabını çabuk yendi, se· sini mül.iyimleştirdi: – Ga�.:ba, dedi latife buyuruyorsunuz. Çünkü bir vali, he. le sizİ’:! gibi bir çok vilayetler idare etmiş tecrübeli bir vali, şahsi şakavetler gibi, siyasi şakavetIerin de hemen gideriı. mesi Hiz;un olduğunu biz mevkide naciz çömez’erden duyma· ya ve ö!�renmeğe muhtaç değildir . Fikrinize hiç bir sutetle “iştirak etmiyorum. Fakat miL nalc:ı:;.

arrm.ı mantıki bil’ surette bitirmiş olmak için, iştirak eder gör ünerek, anlamak istiyorum: Mustafa Kemal Paşayı sb: benim yerimde olsanız tevkife te�ebbüs eder misiniz? Tereddütsüz! – Hangi kuvvetle? – por;s, jandarma ve icabında asker kuvvetlerile!

.