Farhad Daftary – Alamut Efsâneleri

Nizarì İsmâilîlerini, gizemli Dağın Şeyhi tarafından yönetilen şeytani Haşaşiler örgütü olarak gösteren bu resim, Ortaçağ Avrupa’sına ait az bilinen bir efsane tasviridir. Avrupalıların, İsmâilî Müslümanları üzerine kurdukları efsaneler ve hayali kurguların kökü Haçlılar dönemine dayanmaktadır ve Dağın Şeyhi ile temsil edilen İsmâilî lideri etrafında örülmüştür. Bu hayal ürünü masallar, zamanla uyuşturucu güdümlü vahşet efsanelerine dönüşmüş ve haşhaş kullanan manasına gelen “assassin” kelimesinin, Avrupa dillerinde katil anlamında kullanılmaya başlanması yüzünden günümüze kadar gelmiştir. “Dağın Şeyhi ve O’nun cenneti”ni gösteren yukarıdaki tasvir, Paris Halk Kütüphanesinde bulunan, Odoric of Pordenone nin (öl. 1331) seyahatlerini anlattığı el yazması Livre des Merveilles isimli eserden alınmıştır. Eser 15. yüzyılın başlarında, Burgonya Dükü Korkusuz John için hazırlanmıştır. Önemli bir Müslüman Şiî topluluğu olan Nizari İsmâilîleri, Ortaçağ Avrupa’sında Haşaşiler ismiyle nam salmışlardır. Çirkin bir şekilde haşhaş kelimesinden türetilen bu yanlış isim, 12. yüzyılın başlarında Ortadoğu’daki bu gizemli tarikatın üyeleriyle ilk olarak temasa geçen Haçlılar ve yanlarında gelen batılı yazarlar sayesinde geniş bir kitleye yayılmıştır. İslâm inancına ve yaşayışına karşı tamamen ilgisiz olan Ortaçağ Avrupa halkları da bunun sonucu olarak, Haşaşilerin gizli faaliyetleri ve onların gizemli liderleri Dağın Şeyhi ile ilgili bir dizi hikâyeyi kulaktan kulağa aktarmışlardır. Zaman içinde, Marco Polo’nun kalemiyle zirveye ulaşan Haşaşi efsaneleri hiçbir temele dayanmadan oraya buraya çekilmişler ve “Haşaşi”nin karşılığı olan “Assasin” kelimesi, ihmalkâr bir etimoloji ile Avrupa dillerine “katil, suikastçı” anlamına gelen bir kavram olarak girmiştir. Avrupalıların yaydıkları bu efsaneler ve Ortaçağ dönemindeki Müslüman yazarların düşmanca kaleme almış oldukları eserler, Nizariler konusunda çalışan ve değerlendirmelerde bulunan Silvestre de Sacy ve 19. yüzyılın diğer önde gelen doğu bilimcilerinin yaptıkları çalışmaların temelini oluşturmuştur. Nizariler hakkında edinilen eksik bilgilerle dolu ve saptırılmış bu imaj, çok yakın zamana kadar Batı’daki akademik çevrelerce kabul görmüştür.

Ama güvenilir İsmâilî kaynaklarına erişilmesiyle birlikte İsmâilîler konusundaki çalışmalarda yapılan modern atılımlar, geç de olsa Nizari toplumunun tarihinde gerçekle masalın birbirinden ayrılmasını sağlamıştır. İsmâilîler konusundaki modern bulgular ışığında hazırlanan bu kitap, bir dizi Haşaşi efsanesinin köklerinin ve ilk ortaya çıkışlarının izini sürme, aynı zamanda da bu efsanelerin saptırılarak dilden dile aktarıldıkları dönemin tarihsel koşullarını inceleme amacını gütmektedir.

.