Nuran Özlük – Türk Edebiyatında Fantastik Roman

Modern zamanların güçlü ve etkili anlatım biçimlerinden olan romanın kendi içinde gösterdiği çeşitlilik, ayrıldığı türler bazen destan, efsane, masal bazen hikâye, mesnevi vb.den etkilenerek gerçeküstü, olağanüstü unsurlarla bezenmiş ve tabiatından uzaklaşmış bazen de tanımı içinde, çizilen sınırlara sadık kalarak yaşanmış ya da yaşanması mümkün unsurlar etrafında şekillenmiştir. Bu çift yönlü tutum özellikle 2000 sonrasında birincinin lehinde gelişim göstermiş ve fantastik roman örnekleri Türk edebiyatında yazılması ve okunması bakımında talep ve tercih edilen bir mecraya girmiştir. Fantastik romana olan ilginin artması yalnız Türk edebiyatında değil, dünya ve özellikle Batı edebiyatında da dikkati çekecek ölçüdedir. Türk ve dünya edebiyatında neredeyse eş zamanlı görülen bu eğilimin sebepleri, fantastik roman çeşitleri, bu türün belli başlı örnekleri, yazarların bu türü tercih etme nedenleri şimdiye kadar yeterince ve kapsamlı şekilde ele alınmamıştır. Bu çalışma ile yukarıda belirttiğimiz konuları açıklığa kavuşturmak, Türk edebiyatında fantastik roman türünün ortaya çıkma ve gelişme aşamalarını örnekleriyle ortaya koymaya çalıştık. Türk edebiyatına XIX. yüzyılın ikinci yarısı içinde dâhil olan roman nevi önceleri acemice sonrasında dil, üslup ve teknik açısından oldukça güçlü örnekleriyle okuyucularına hitap etmiştir. Ancak özellikle mezkûr dönemde ele alınan gerçek yani yaşanmış ya da yaşanması mümkün olay/olay örgüsü, mekân, zaman, şahıs kadrosu gibi konuların okuyucuyu eğlendirmenin yanı sıra bilgi verici, öğretici, eğitici özellik taşıması, söz konusu türde eser veren devrin önde gelen Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Samipaşazade Sezai gibi edebiyatçılarının dikkat ettiği/dikkati çektiği hususlardır. Bu sebepledir ki gerek Tanzimat sonrası dönemde gerekse 2000’li yıllara kadar olağanüstü, doğaüstü olayları bünyesinde barındıran romanlar iltifata mazhar olamamış, “edebî” nitelik taşımadığı iddia edilerek “popüler” tür kabul edilmiştir. Ancak dünya edebiyatında bilhassa J.R.R. Tolkien’in The Lord of the Rings (Yüzüklerin Efendisi) üçlemesinden ilki olan The Fellowship of the Ring (Yüzük Kardeşliği) ve J.K.

Rowling’in Harry Potter serisinin ilki Harry Potter and Sorcerer’s Stone (Harry Potter ve Felsefe Taşı)’un beyaz perdeye aktarılarak 2001 yılında vizyona girmesi ile fantastik roman türü Türk edebiyatında hem yazılma hem de okunma bakımından ciddi bir ivme kazanmıştır. Yaklaşık on yıldır pekçok roman fantastik nitelemesi ile yazılmış ve/veya satışa sunulmuş fakat fantastik romanın ne olduğu, dünya ve Türk edebiyatında nasıl tanımlandığı, hangi özelliklere sahip olması gerektiği konusunda yeterli ya da kuşatıcı bir çalışma yapılmamıştır. Bu yüzden tarihî, polisiye, aşk, bilimkurgu, gotik, ütopik, disütopik gibi türler esas alınarak yazılan birçok roman, taşıdığı fantastik unsurlar sebebiyle söz konusu türe dâhil edilmiş, bu da mezkûr konuda bir tür kargaşasının meydana gelmesine neden olmuştur. Fantastik romanın niteliklerini belirleyecek, onu diğer türlerden ayıracak unsurların neler olduğu mevzusu ile ilgili Türk edebiyatında telif ve tercüme eserlerin sayısı oldukça kısıtlıdır. Dünya edebiyatında fantastik kavramı ya da fantastik kurgu mefhumu üzerine kafa yoran, konuyu ayrıntılarıyla işleyen ve/veya örnekleyen teori esaslı deneme, makale ya da kitapların dilimize kazandırılmaması da fantastik roman ile ilgili tespitlerin yapılmasını, hükümlerin verilmesini, dünya literatürü ile eş zamanlı ilerlemeyi güçleştirmiştir. Yukarıda bahsettiğimiz eksikliklerin giderilmesi amacıyla hazırladığımız “Türk Edebiyatında Fantastik Roman” başlıklı çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. “Fantastik Kavramı ve Fantastik Roman” başlıklı birinci bölümde önce tarih boyunca “fantastik” kelimesinin ne anlama/anlamlara geldiğini, nasıl kullanıldığını araştıran yerli ve yabancı edebiyaçıların, edebiyat teorisyenlerinin ve edebiyat tarihçilerinin görüşlerine yer vererek ortak ve farklı fikirleri belirledik. Buradan hareketle bir senteze ulaşarak fantastiğin ne olduğu ve bir edebî türe ad olması aşamalarını analiz ettik. Sonrasında fantastik romanı kapsamlı şekilde tanımlayarak iki türe ayırdık. 1. Birinci Tür Fantastik Romanlar: Okuyucuya gerçek olanın, bilinenin dışında coğrafyalar, ırklar, hayatlar vb. sunmayı amaçlayan romanlar. 2. İkinci Tür Fantastik Romanlar: Romanın genelinde gerçek dünyanın içinde gerçeküstü unsurlara yer vererek okuyucuyu şaşırtmayı, tedirgin etmeyi, tereddütte bırakmayı, kararsız kılmayı, kafasını karıştırmayı hatta eğlendirmeyi amaçlayan romanlar. Yine aynı bölümde fantastik romanla karıştırılan bilimkurgu, gotik, ütopik, disütopik romanların ana hatlarıyla tanımlarını yaparak incelememize esas olan fantastik roman ile bu türler arasındaki benzerlik ve ayrılıkları tespit ettik.

Birinci bölümde son olarak önemli çıkış gösteren fantastik romanın yazılma, okunma nedenleri ve meydana getirdiği kültürel etkileri ortaya koymaya çalıştık.

.