Hasan Basri Efendi – Bir Gemi Katibinin Esaret Hatıraları

Eski yazı ile yazılmış ve de eskimiş, 1965 yılında vefat eden babam İhya Kaptan’a ait, iki sarı defter bana kardeşim Bilon tarafından iki yıl kadar önce verildiğinde, ne olduğunu bilmeden ve anlamadan incelemek için elime almıştım. Dikkatimi çeken defterlerin eskiliğine rağmen yazıların son derece temiz, itinalı, düzgün yazılmış olması bazı yerlerinde Kiril alfabesi ile yazıların bulunması ve 1965 yılında vefat eden ve 1914-1920 tarihleri arasında, gemisi batırılıp, denizden toplanıp, Rus savaş gemisince esir alınıp, Rusya’da, Sibirya’da 6 yıl esir kalan babam İhya Kaptan’a ait olduğunu bilmemdi. Bu defterleri okuyabilecek, ne olduğunu anlayabilecek kimseyi, uzmanları bulabilmem ancak 2008 yılında dostlar yardımı ile mümkün oldu. Yapı Kredi Yayınlarında Yücel Demirel, Ziver Öktem ve Cemile Kesim Moralıoğlu’nun uzunca çalışmaları sonunda bu defterlerin 1914’ten 1920’li yıllar arasında geçen esaret yıllarının, 6 Kasım 1914’te Rus donanmasınca Karadeniz Ereğli açıklarında batırılan gemilerden S/S Mithatpaşa’nın kâtibi Hasan Basri Efendi’ye ait birebir günlükler olduğu anlaşıldı. Enver Paşa’nın atak ve yanlış kararı ile açılan Kafkas cephesinde büyük ikmal sıkıntısı yaşayan, düşman ve soğukla mücadele edip kırılan ordumuza askeri ve destek malzemeleri, hatta 4 uçak, bir uçak bölüğü ve asker götüren Mithatpaşa, Bezmialem ve Bahriahmer gemileri, yine Enver Paşa’nın emri ile korumasız olarak İstanbul Boğazı’ndan çıkmış ve Trabzon’a gitme emri almışlardı. O devirde Sarıkamış cephesine varış en kolay Trabzon üzerinden karayolu ile mümkün oluyordu. Bu gemiler o devrin okyanus aşırı seferler yapmış yolcu ve yük taşıyan büyük ve kıymetli gemileri idi. Bu gemilerin kaybı Birinci Dünya Savaşı’nın sonunu, savaşı kazanan ülkeleri, yani dünya tarihini de muhtemelen değiştirmiştir. Bu sırada Osmanlı donanmasına mensup savaş gemileri doğu Karadeniz ve kuzeyde Rus sahilleri civarında idi ve Sivastopol, Kerç Boğazı, Yalta, Odesa Novorosiski donanma tarafından topa tutulmuştu. Buna misilleme olarak Rusların Rostislav zırhlısı ve diğer savaş gemileri lojistik önemi büyük Zonguldak limanını topa tutmuş, gemileri batırmış, kömür yükleme tesislerine büyük zarar vermişlerdi. O devirde enerji kaynağı kömür, gemiler, trenler, fabrikalar ve süren hayat için büyük öneme sahipti. Zonguldak limanı da en büyük kömür ikmal limanı idi. İşte Rus gemileri bu bombardımandan dönerken bizim ikmal gemilerine rastlayıp batırdılar. Yavuz, Midilli, Hamidiye, Berk, Gayret gibi savaş gemilerimiz yardıma gelemediler. Baltık denizinde Ruslar tarafından batırılan Magdeburg kruvazöründen Ruslarca ele geçirilen şifreler sayesinde Rus donanması kısa sürede Karadeniz’in kontrolünü ele geçirdi.