Cavit Orhan Tütengil – Prens Lütfullah Dosyası

Batı kaynaklarının «prens» diye adlandırdığı, bizim kaynaklarımızda «sultanzade» diye nitelendirilen Ahmet Lütfuilah’ın yaşam öyküsü, kardeşi «Prens Sabahattin>>inkiyle özdeşlik gösterir. Abdülmecit’in kızı ve Abdülhamit’in kız kardeşi olan Seniha Sultan anneleri, Halil Rifat Paşa’nın oğlu olan ve Asaf takma-adıyle şiirler de yazan Damat Mahmut Celalettin Paşa babalarıdır. Kardeşi Sabahattin’den üç yıl sonra 1880’de İstanbul’da doğan Lütfullah, küçük yaştan itibaren babasının konağında özel dersler alır. Belirtildiğine göre, «Damat Mahmut Celalettin Paşa, henüz pek küçük yaşlarından itibaren oğulları Prens Sabahattin ve Prens Lütfuilah Beylerin tahsillerine fevkalade itina ederek, Fransa’dan liyakatli muallimler getirtmiş, aynı zamanda o tarihlerde Osmanlı, Arap ve Acem edebiyatı sahasındaki en muktedir simaları, İsmail Safa, Abdurrahman Süreyya, Hüseyin Daniş Bey gibi daha birçok kıymetli üstadları genç prensierin tahsil7 TÜTENGİL · GÜNYOL lerini deruhte etmeye davet etmişti ».’ Geniş bilgi ve görgülerinin çevrede hayranlık uyandırdığını bildiğimiz genç prensler arasındaki önemli fark birinin bilime, ötekinin de sanata duyduğu yakın ilgidir: «Musiki ve edebiyat muallimleri Prens LCıtfullah’da şayanı hayret bir sanat istidadı keşfederlerken; müsbet ilimierin tedrisiyle vazifeli olan Fransız profesörleri de Prens Sabahattin’in fizik, kimya, astronomi, biyoloji, fizyoloji sahalarındaki son derece geniş İlıatasına hayran olmakta idiler».” Lutfullalı Bey’in sahneye çıkışı, babası ve kardeşiyle birlikte 14 Aralık 1899’da Fransa’ya kaçmasıyle başlar. İkinci Meşrutiyet’in ilanına kadar kardeşinin yakın bir yardımcısı olarak onun eylemlerine ve çalışmalarına katıldığı görülür. Kardeşiyle birlikte yayımladıkları bir «beyanname>>de istibdada karşı hürriyeti savunmak, bunun için de bir «İttihad>> cephesi kurarak «Üsmanlılığın ihyası>>na çalışmak yolunda karşılaştıkları güçlükterin kendilerini yıldıramayacağı ifade edilir: ((Avrupa’ya vürudumuzdan beri zat-ı şahaneye takdim ettiğimiz birçok hususi layİhalarda millet-i osmaniyenin ihtiyacat-ı hazıra-i medeniyesini halisane ve samimane arzettik. Yazık 8 Bk. N.N. Ege, Büyük Türk Mütefekkiri Prens Sabahattin ve Mesleki lçtimai Programı, Türkiye Nasıl Kurtarılabilir? içinde, istanbul 1950, s. 5/6. Aynı yazı, s. 6.

PRENS L ÜTFULL AH DOSYASI ki padişah beyanat-ı meşrua ve muhıkkamızın hiç birini nazar-ı dikkate almayarak yalnız İstanbul’a avdetimizi temin için tarafımıza memurlar sevketmek, telgraflar ve kağıtlar yağdırmakla meşgul oldu. Tabii bunları reddettik. Fakat her redde karşı taraf-ı şahanelerinden yeni bir tecavüze yahut yeni bir tehdide maruz olduk».3 Prens Sabahattin ile birlikte çeşitli Avrupa ülkelerinde ve Mısır’da çalışmalara katılan ve Birinci Jön-Türk Kongresi’nin toplanmasını sağlayan Lutfullalı Bey/ İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra Türkiye’ye dönünce siyasetle ilgisini kesmiş görünmektedir. Ne var ki, hanedan mensuplarının Türkiye’yi terketmeleri Büyük Millet Meclisi tarafından kararlaştırılınca S Mart 1924′ te o da Türkiye’den ayrılmak zorunda kalır. Lutfullalı Bey’in 1973 yılında Paris’teki ölümü ile sona eren yaşam öyküsünün son bölümünü yani 1924 sonrasını, birinci ve ikinci bölümde sunduğumuz Tütengil’in sorularına yanıtları ile ona yazıp yolladığı mektuplar ve bölümlerin ekleri aydınlığa çıkarmaktadır. Üçüncü bölümde üzerinde durulacak olan kızının mektupları ise, babasının bazı özelliklerini dile getirmektedir. 3 Bk. Vmum Osmanlı Vatandaşlarımıza Beyanname, Kahire (1901), s. 12. Bk. The Memoires of Isınail Kemal Bey, Londra 1920, s. 306 ve devamı; P. Fesch, Constantinople aux demiers jours d’Abdul-Hamid, Paris 1907, s. 367.

9 TÜTENGİL – GÜ NYOL «Prens Lutfullah Dosyası» içinde sunduğumuz bilgiler ve belgeler, Türkiye’deki bir toplumbilim çığırının ve politikacı kişiliği de taşıyan Prens Sabahattin’in bütünleyicisi olduğu, olabildiği oranda amacına ulaşmış sayılabilir. Bu arada, fikir tarihimizin bir boşluğu olan Lutfullalı Bey konusunda da, herhalde küçük bir katkıdır.

.