Ferhunde Özbay – Dünden Bugüne Aile, Kent ve Nüfus

Bu kitaba aldıgım makalelerim, otuz yıllık bir dönem içinde yazıldı ve çogu çeşidi yerlerde basıldı. Bence aralannda bir bag var. 1980-90’larda aile ve Istanbul’daki nüfus hareketleri üzerine yazdım. Bunların bazılan demografi, bazılan ise sosyoloji agırlıklı ama hepsinde hem demografiden hem sosyolojiden yararlandım. Son yıllarda ise iktidar ve nüfus ilişkilerine yöneldim. Ben bu makalelerin tümünü “nüfus sosyolojisi” diye adlandınyorum. 2 Kitaptaki yazılarıının her birinin bir hikayesi var. Ömegin 1984 yılında basılan, “Kırsal Kesimde Toplumsal ve Ekonomik Yapı Degişmelerinin Aile Işlevlerine Yansıması” başlıklı, buraya aldı�ım en eski makalemin hikayesi şöyle: 1980 Darbesi’nden sonra sıkıyönetim ilan edilmişti. O sıralar 1926 Medeni Kanunu’nun yenilenmesi gündemdeydi. Etrafta birkaç taslak yasa dolaşıyordu. Bu çerçevede Türk Sosyal Bilimler Dernegi, aile konusunda geniş katılıruh bir konferans yapmaya karar verdi. Sunumlar, sosyal bilimlerle kısıtlı kalmayacak, sanat ve hukuk alanlanndaki aile çalışmalanna da bakılacaku. Hazırlıklar bitip konferans zamarn ve yeri kararlaştınlırken, sıkıyÖnetim gerekçe göstermeden bu toplantıyı iptal etti. Medeni Kanun’un degiştirilmesi ile ilgili çalışmalar da bir şekilde durdu. Bunun üzerine Sosyal Bilimler Deme�i konferans sunumlanm kitap haline dönüştürme karan aldı.

Deine�in genel sekreteri Türköz Erder’in olaganüstü fedakar ve yo�un çalışmasıyla üç ciltlik Türkçe yayına ek olarak seçme yazılardan oluşan bir de Ingilizce kitap yayımlandı. 3 Ataerkil özelliklerinin törpülenip kadın-erkek arasında daha eşitlikçi ilişkileri özendiren bir aile yasasının çıkanlması için feministler bundan sonra yıllarca ugraştı. Avrupa Birligi’ne girebilmek için yasalardaki cinsiyet ayınmcılıgına ilişkin maddelerin kaldmiması koşulu nedeniyle 2002’de nihayet Medeni Kanun yenilendi ve cinsiyetçi maddelerin önemli bir kısmı degiştirildi. Bu hikayeyi iktidariann aile ve cinsiyet ayınmcılıgı konusundaki dirençli hassasiyetini göstermesi açısından önemsiyorum. Bu yazıının verileri 1976’da gerçekleştirdiğim ve kırsal Türkiye’de 24 köyü içeren bir alan araştırmasına dayamr.4 Kırk yıl önceki kırsal Türkiye’deki aileler! Makalenin temel amacı tek bir aile kavramı çerçevesinde ailenin degişiminin tartışılamayacagım ve sanayileşme, kapitalistleşme sürecinin henüz başlan.ndaki Türkiye’de toplumsal yapıdaki çeşitlenmelerin farklı yörelerdeki ailelerin yaşam biçimlerini farklı biçimlerde ve ölçülerde etkiledigini göstermekti. Iktidariann tek bir aile modeli çerçevesinde konuya yaklaşınalarma bir tepki yazısı olarak da okunabilir. Makalenin tarihsel niteliginin dışında bir baş ka özelligi de Türkiye çapında kırsal ailelerin degişimini ve çeşidiligini gösteren benzer bir araştırmanın daha sonra yapılmamış olmasıdır. Buna karşın, farklı bölgelerde gerçekleştirilmiş önemli etnografik çalışmalar var. Nüfusun çogunlugunun kenılerde yaşamaya başlamasıyla kırsal kesimde yapılan araşurmalarda önemli bir azalma oldu. Bu tarihsel yazı belki genç araştırmacılara kırsalı ve tannu yeniden gündeme getirmeleri için ilham verir. 1982’de Mübeccel Kıray ile birlikte Karadeniz Ereglisi’nde bir saha araştırması yaptım. Kıray, ilk Eregli araştırmasını 1962’de yapmıştı. Yirmi yıl sonra Eregli’yi tekrar yazmayı planlıyordu.

Ben kadın ve aile konulannı incelemek üzere projeye kauldım. kitaba aldıgrm ikinci aile makalesi bu araşunnaya dayanmaktadır. Aile ile ilgili araştırma bulgulannın yayımlanınası neredeyse on yıl sürdü. 1980’ler sosyal bilimcilerin çeşiıli biçimlerde cezalandırıldığı, küstürüldügü yıllardı. Bir sürü engellerin, meşgalelerin ve aksiliklerio sonunda “Aile ve Hane Yapısı: Dün, Bugün, Yarın” başlıklı makalenin 1991’de Mannara Üniversitesi Dergisfnin özel sayı olarak hazırladığı Mübeccel B. Kıray’a Annağan kitabında yayımlanması için verdim. Aynı yazı, 1998’de Ayşe Berktay Hacımirzaoglu’nun derledigi 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler- Bilanço 98’de de basıldı. 5 Bu makalenin de temel amacı ailenin degişimini göstermektL Ama burada özellikle üzerinde durdugum aile yapısındaki değişmelerdi. Yazıyı kaleme alırken iki yazann ortaya attığı düşüncelerden ve onlann bulgulanndan hareket ettim. Bunlardan ilki Serim Timur’un, 1968’de Hacettepe Nüfus Etüderi’nin gerçekleştirdigiTürkiye çapındaki Aile ve Nüfus Sorunlan Araştırması’nın verilerini kullanarak hazırladığı doktora tezidir. Tez 1972 yılında Türkiye’de Aile Yapısı başlıgı ile yayımlandı.6 Timur’un çalışması bugüne kadar yapılan tum aile çalışmalannı bir biçimde etkileyen, Türkiye’de bu konudaki önemli bir çalışma özelligini hala korumaktadır.

.