Rafael Nogales Mendez – Yeni Bilgiler Işığında

Rafael de Nogales Mendez is a Venezuelan Cİtizen who served in the Ottoman Army as a foreign expert during the First World War. Rafael de Nogales Mendez who was bom in San Cristobal, the capitalaf the Venezuelan State of Tachira, had come to İstanbul in January 1915 and had served in the Gttoman Armay, first as captain and as a major later. Nogales compiled information and his memoirs and reflected them into his books titled “Four Years Beneath The Crescent” and “Mernairs” edited later. In the context of this study first of all, same basic information on Nogales’ life and his activities in our country is provided, and later same considerably important newarchive documents about this mysterious soldier-author are presented. Same new considerations on this person are alsa expressed in the light of these new documents. The documents that figure in the annex of this study have been obtained from the General Military Archive of Spain and theyare being edited for the first time in the context of this study. Rafael de Nogales Mendez, ülkemizde yaşadığı dönem ve o dönemi yansıttığı eserleri, bu çalışma sahibinin yüksek lisans tezi olmasına ve kitap olarak da yayımlanmasına karşın ı, adı geçen çalışmanın üzerinden geçen yedi seneyi aşkın süre ve bu süre zarfında elde edilen bazı yeni belgeler konunun yeniden ele alınmasına imkan vermiştir. Bu çalışma çerçevesinde yeni edinilen bilgi ve belgeler çerçevesinde Nogales’in yaşamı yeniden ele alınmış ve bu tartışmalı kişinin yaşamında doğru olarak kabul edilen bazı yanlışlar, ilk kez bu makale ekinde yayımlanan belgeler ışığında yeniden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Rafael Ramon Indxauspe Mendez 14 Ekim 1S77’de Venezuela’nın batısında yer alan Tachira eyaletinin başkenti olan San Cristobal şehrinde doğmuştur. Gerek annesi Marfa Josefa Mendez Bdto gerek babası Pedro Felipe Indxauspe Cordero tarafından soylu ailelere mensup olan Nogales’in atalarından, Yüzbaşı Diego Mendez’in, Kristof Kolomb’a dördüncü Amerika yolculuğunda eşlik eden subaylardan biri olduğu bilinmektedir. Henüz reşit olduğu gençlik yıllarında Baskça (Euskera) olan soyadını İspanyolcaya tercüme ederek Nogales olarak değiştiren yazar, ilk gençlik çağlarından itibaren savaş sanatı üzerine özel dersler almış ve ailesi tarafından klasik batı Avrupa tarzı bir eğitim görmesi için Almanya’ya gönderilmiştir. Bir süre sonra Barcelona (İspanya) ve Louvain (Belçika) üniversitelerinde, felsefe, edebiyat ve fen bilimleri okumuş, askeri eğitimini ise Belçika Kraliyet Harp Okulu’nda almıştır. On yedi yaşında, asteğmen rütbesiyle İspanyol ordusuna katılmış, İspanya’nın son denizaşırı sömürgelerini yitirdiği 1898 savaşında Küba’da Amerika Birleşik Devletleri kuvvetlerine karşı savaşmıştır. Bu savaşta yaralanan Rafael de Nogales gösterdiği yararlıklardan ötürü kendisine “Askeri Liyakat” madalyasının yanısıra İspanya’nın en önemli nişanlarından olan “Isabel La Catolica” (Katolik İsabel) nişanının verilmesinin teklif edildiğini ifade etmiştir. 1898 savaşı sonrasında bir süre Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşadığı ve geçimini hayvancılık yaparak sağladığını anılarında kaydeden yazar, kumar masasında çıkan bir tartışma esnasında, kendini korumak durumunda kalarak, bir cinayete karışması sonrasında bu ülkeden ayrılmıştır.

ı Yine kendi anılarından, 1903 yılında Çin’e gittiği anlaşılan Nogales, Macao ve Hong-Kong’da ve Kore’de, Port Arthur’da İngiliz casusları hesabına çalışarak Japonya yararına istihbarat ve karşı istihbarat faaliyetlerinde bulunmuştur? 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı çıktığında, öncelikle ırk ve dil açısından yakınlığı bulunan Belçika ve Fransa’ya hizmet etmek istemişse de, bu iki ülke yetkililerinin, Nogales’in milliyetini değiştirmesini ya da yabancı lejyonunda görev yapmasını şart koşmaları üzerine, o ülkeler saflarında savaşmayı reddetmiştir. Bu dönemde Bulgaristan’da Alman Ataşemiliteri olarak görev yapan Binbaşı Von Der Goltz ile aynı ülke nezdindeki Türk Ortaelçisi Fethi Bey’le (Okyar) tanışan maceraperest subay, onların tavsiyeleri üzerine Osmanlı İmparatorluğuna gönderilen Alman askeri uzmanlarıyla birlikte yabancı askeri uzman olarak, İstanbul’a gelmiş ve kendi deyişiyle, “İtilaf Devletlerinin kapılarında boş yere aradığı konukseverliği, bir anda cömertçe, hiç beklemediği taraftan görmüştür. ,,4 O dönemde Sofya sefaretimizde Askeri Ataşe olarak bulunan Mustafa Kemal bey (Atatürk) ile hemen hemen aynı günlerde, 1915 yılının Ocak ayında İstanbul’a gelen Nogales, dönemin en önemli askeri şahsiyetlerinden, Liman Von Sanders, Von Bronsart ve Damad-ı Hazreti Şehriyari Enver Paşa tarafından çok iyi karşılanmıştır. Bu ilk gelişinde üç hafta kadar bir süre başkentte kalan yazar aynı yılın Şubat ayı başında III. Ordu emrine atanmış ve 12 Şubat 1915 günü Haydarpaşa garından hareketle ülkemizde ilk görev yeri olacak olan Doğu cephesine doğru yola çıkmıştır. Rafael de Nogales Mendez, geldiği tarihten 1919 yılına kadar Osmanlı Ordusunda önce Yüzbaşı, daha sonra Binbaşı olarak görev yapmıştır. Nogales ve kitabı hakkında 1931 yılında Hakkı adlı bir subayın yaptığı incelemede, Venezuela’lı subayın rütbesi konusunda aşağıdaki yorum yapılmıştır: “Yalnız harp madalyasını Goltz Paşa’nın ve kılıçlı beşinci Mecidi Nişanını da Müşir Abdullah Paşa’nın, umumi mütareke senesinde Harbiye Nazırı iken verdiğini ve misafirliğine hürmeten kendisinin Türk Erkanıharp Kaymakamlığına terfi ettirildiğini, fakat buna ait buyrultuyu henüz almadığını hatime-i kelam olarak yazıyor. Binbaşılığa terfii hakkında da hiçbir malumat yok. Bütün bu hayali rütbe ve nişanlar muharririn şahsı hakkında kafi bir derecede birfikir verebilir zannındayım. ,,5 1931 yılında yayımlanan ve “Hilal Altında Dört Yıl” adlı eserin küçük bir bölümünün tercümesine eklenen bu çalışmadaki görüşler, bu çalışmamızın sonunda, “ekler” kısmında yer alan terhis belgesiyle geçerliliğini ve tutarlılığını yitirmektedir. Nogales’e Türkiye’den ayrılırken verilen, Harbiye Nazırı Abdullah Paşa imzalı bu belgede, yazarın rütbesinin binbaşılığa yükseltildiği açık ifadelerle belirtilmektedir (Bkz. Ekler Bölümü). Rafael de Nogales Mendez’in rütbesi konusunda bu çerçevede ele alınması gereken bir diğer husus ise kullandığı General unvanıdır. Başta Venezuela’lı araştırmacı Luis Hernandez Contreras olmak üzere birçok yabancı yazar ve akademisyenin düştükleri bu yanılgının nedeninin Osmanlı İmparatorluğu ‘nun o dönemde içinde bulunduğu şartları ve Türk ordu yapısını iyi bilmemeleri olması muhtemeldir. Venezuela’daki Rafael de Nogales Mendez Vakfı’nın Başkan Yardımcılığını da yürüten Hernandez Contreras 2003 yılında Venezuela’da yayımlanan “Rafael de Nogales Mendez (1877-1937): Cronologfa” başlıklı makalesinde bu konuda şunları kaydetmiştir: ” … (Nogales) İstanbul’ a gider ve burada Enver Paşa ile görüşür, bundan sonra Osmanlı İmparatorluğu bayrağı altında savaşmaya başlar.

Binbaşı üniforması giyer, daha sonra Tuğgeneralliğe terfi eder ve kendisine “bey” ünvanı verilir.”6 Daha önce de atıfta bulunduğumuz terhis belgesi Nogales’in ülkemizdeki son rütbesinin Kurmay Binbaşı olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu’nda olağanüstü günler yaşanan bu dönemde birçok subayın rütbesiyle mütenasip büyüklükte birliklerden çok daha fazlasına kumanda ettikleri bilinmektedir. Buna örnek olarak 1916 yılından itibaren kolordu komutanlığı yapan ve Nogales’in ülkemizden ayrıldığı 1919 yılında Doğu Cephesi ve 15. Kolordu komutanlığı görevini yürüten ancak Tuğgeneral rütbesinde bulunan Kazım Paşa’nın (Karabekir) durumu gösterilebilir7 • Aynı şekilde Sofya’dan dönen ve henüz Paşa olmayan Mustafa Kemal Bey’in ilk kumanda ettiği birlik de 19.Tümen Komutanlığıdır.8 “

.