Stephen Jay Gould – Yaşamın Tüm Çeşitliliği – İlerleme Mitosu

sa�nın savurgan ogul meselinden tutun da Tennesse Williams’ın Kızgın Damdahi Kedi’sine dek uzanan eski bir ya�ınsal temada, en çok sevilen çocuğumuz çoğu kez, yavrulanmızın arasında en sorunlu ve yanlış anlaşılmış olanıdır. Çok ama çok sevdiğim dik başlı oğlum Yaşamın Tüm Çeşicliliğf1 için kaygılanıyorum. Birbirinden farklı uç kök (ve rota) aracılığıyla on beş yıl boyunca bu kısa kitabı besleyip büyüttüm: ( l) yaşam tarihi hakkındaki kişisel düşüncemi gözden geçirirken bir gün birdenbire farkına vardığım ve l 988’de Paleontoloji .Derneği toplantısının açılış konuşması sırasında teknik bir form halinde sunduğum, evrimsel. eğilimlerin dogasına dair bir kavrayış; (2) yaşamımı tehdit eden bir hastalık . l·Kitabm lngilizce başlığı full House’dur� pokerde eldeki k�ğıtlann belirli bir dtziJ.işine «full housc” ya da “full” deniJiyor. Aynca ıiyaıro, sinema, konferans gibi toplantılarda yerlerin tamamen dolu olması anlamını da taşıyor. Fakat y�iar birkaç yer dışında kitap boyunca bu �özcüğO, tam varyasyonlarıyla, farklılaşmalarıyla, çcşitlenmcleriyle bir bOtün olarak belirli bir sistemi anlatmak Qzere kullanıyor. Bu nedenle kitabın başhğım Türkçeleştirirken Yaşamm Tılm Çtşiıliligi’ni yeğledik. (ç.n . ) 2 yaş:rnıın ıüm çc�iılili[;i sırasında bana fazlasıyla um ut ve teselli veren istatistiksel bir buluş (bkz.

4. bölüm); ve (3) Amerikan popüler kültürüne ait büyük bir meseleye; beyzboldaki 0,400 ortalamanın2 kayboluşuna dair, bir kez kavramlaşurıhnca apaçıklığı ve zorunlu doğruluğuyla beni sarsan, ancak tüm geleneksel açıklamalara tamamen karşıl bir açıklama. Tüm bu üç kök, entelektüellere kişisel olarak çok heyecan veren, yaygın bir kavrayıştan ortaya çıktı – eski bir görme tarzını tersine çevirip, önceden bulanık, şekilsiz ve formüle edilmemiş olan bir şeyi belirgin ve düzenli hale getiren evraka (buldum) ya da işte bu! anı. (Burada, mutlaklara yönelik kibirli bir iddiadan değil, tamamen kişisel bir deneyimden söz ediyorum. Ancak bu tür keyifli buluş anları, kişinin gözlerindeki örtüyü kaldırıp kişisel mizaca özgü engelleri par�mparça edebiliyor. Dünyanın geri kalanının sizin keşfettiğiniz şeyi daha önceden bilmesi her zaman mümkün. Fakat bazı buluşlar genellikle yenidir.) Bu kavrayışım, eğilimleri tamamen farklı bir şekilde görmeme yol açtı: “yukarı ya da aşağı doğru hareket eden bir şey” olarak değil, bütün bir sistem içindeki varyasyon değişimleri olarak eğilimler. Bu kavrayışla birlikte -iki nedenden dolayı- ko�kmaya başladım. Birincisi, bu tema ilk anda küçük ve olagandışı gibi gelebilir. Eğilimlere yönelik farklı bir açıklama neden genel ilgiyi uyandıracak bir konuya dönüşsün ki? Üstelik ve ikincisi, bu can alıcı yeniden formülleştirme çabası (genişleyen ya da küçülen tüm sistemlere dair düşünme) temelde istatistikseldir ve grafik olarak sunulması geı’ekir. Anlaşılmaz olmaktan korkmadım. Anafikir olabildiğince basit (gizli kapaklı bir ma2- Beyzbolda sopa sallayan oyuncunun puan alacak şekilde topa isabet ettirme ortalaması� isabet ettirilen top sayısının sopa sallama pozisyonu sayısına bolünmesiyle elde edilen ortalama; sopa sallama becerisini gösteren bir ortalama. (ç.n.) stcphc n jıy gou!J 3 lematik ifadesi değil, kavramsal bir tersine çevirme); argümanı (cebirsel yollardan değil) tamamen tablolar halinde sunabile· ceğimi biliyordum. Ayrıca, ilkönce genel amacı anlatıp, ardından iki ana konüya -0, 400 ortalamanın ve yaşam tarihindeki ilerleme probleminin çözümüne- geçmeden önce, birtakım basit ve hazırlayıcı örnekler geliştirip argümanı özenle tasarlamak zorunda kalacağımı da biliyordum.

Gel gelelim insanlar bu kitabı okuyacaklar mıydı? Okurlar önemli yeniden formülleştirmelere ulaşmak için zaruri ön hazırlıklara katlanacaklar mıydı? Matematik üslubu kokan herhangi bir şeye yönelik kültürel isteksizliğimiz göz önünde tutulduğunda, okurlar, grafiklerle sürdürülen gelişim boyunca ilgilerini sürdürecekler miydi? Yine de bu kitabın geniş bir uygulama alanına sahip yeni bir tartışma sunduğuna -ve ısrarcı okurların tatmin olabileceklerine ve savurgan oğlunu bağışlayan (ve ısrarla söz dinleyen diğer çocuğuna merhamet gösteren) babayla mutabık kalacaklarına- ikna oldum: “Eğleneceğimiz ve memnun kalacağımız doğruydu. n Öyleyse sizinle bir anlaşma yapalım. Poker oynarken. zenginleştirici olmasa da aydınlatıcı pek çok saat geçirmiş biri olarak bir bahis önermek istiyorum size. Bu kitabı sonuna kadar okuduğunuz takdirde ödül kazanacağınıza dair bahse giriyorum (muhtemelen benim full house’umu3 bile alt edecek bir royal flush4 ile). Karşılığında bu kitabı (diğer yazılarımdaki kontrol edemediğim düşüncelerimle kıyaslandığında, dikkate değer ölçüde) kısalttım, {iki ana örneğe dogru yöntemli şekilde geliştirerek) açık ve eğlendirici hale getirdiğimi u muyorum� büsbütün şaşlrtıcı, önemli ve görünüşe bakılırsa ilişkisiz iki fenomenin burada geliştirilen kavramsal aygıt sayesinde açıklanabileceği vaadinde bulunuyorum. 3- Pokerde dördunco en iyi el. ( ç. n.) 4- Pokerde mumkon olan en Ostün el. (ç.n.) Kirabı başından sonuna dek okumanın ödülleri iki katlı olacak. Birincisi, bi\tüncül sistemlerde varyasyonun araştırılmasına yönelik kendi yaklaşımımın çok sözü edilen iki mesele için hakiki çözümler önerdiğini sanıyorum. Bu meseleler, tek bir öz ya da örnek yardımıyla bütün bir sistemi temsil eden -ve ardından bu varlığın zaman içerisinde nasıl hareket ettiğini araştıran- geleneksel Platoncu tarzda araştırılmış olsalardı, kafa kanştıncı ve tutarsız olarak kalacaklardı.

Her iki çözümü de özellikle tatmin edici buluyorum� çünkü bunlar çok radikal çözümler değil, kolayhkla anlaşılabileceklerini düşünüyorum. Daha doğrusu her iki çözüm de çok anlamh duruyor ve gözden geçirilmiş, varyasyona dayalı perspektifi özümsediğiniz anda, bu çözümler geleneksel görüşün gerçek paradokslarını ortadan kaldırıyorlar. Hemen hemen her atletik faaliyette rekor performanslar geliştirilirken, geleneksel yaklaşımın ileri sürdüğü gibi. fırlatılan topu bcyzbol sopasıyla karşılayanların kötüleşmesi yüzünden 0,400 ortalamanın kaybolmuş olduğuna nasıl inanabiliriz? Benim yaklaşımıma göre, 0,400 ortalamanın kaybolması ashnda beyzboldaki artan oyun mükemmelliğini gösteriyor – ve bu durum (probleme yönelik geleneksel düşünme tarzlarıyla tutarh şekilde kavranamayacak} tatmin edici bir anlam taşıyor. Aynı şekilde, ilerlemenin bir bütün olarak yaşam tarihinin karakterisciği olduğunu, hatta evrimdeki yönlendirici bir kuvveti temsil ettiğini reddecmek için hem kuramsal (Darwinci mekanizmaların doğası) hem de olgusal (canlılar arasındaki ba lnfingent): Gerçekleşmesi olası ancak zorunlu olmayan. (ç.n.) sccphcn jay ftOUld 7 organik çeşillilik tarihini tüm çeşitliliğiyle barındıran harika bir yaşamdır. lşte benim size alçak gönüllü önerim. Lütfen bu kitabı okuyun. Sonra, en derininden her çeşit şey -lahanalar ve krallar- hakkında konuşup, bunlara yönelik müthiş bir argümana sahip olalım.

.