Ort a Oyunu , perde arkasında oynanan Karagöz’e karşılık , canlı oyuncularla oynanmas ı bakımından ondan çok ayrı olmakla beraber, ruh, kişiler, oyunlar, güldürücülük , çatı bakımından öyle büyük benzerlikler gösterirlerki ikis i aynı zamanda çıkamıyacagma göre, birinin ötekinden çıktığına inanma k zorunda kalırız , a m a hangisinin önce geldiğine kara r verme k güçtür. Türkleri n karagöz, kukl a gibi cansız , meddah gibi tek anlatıcılı sözlü seyir lik oyunları yanında , canl ı oyuncularla oynanan en belli başlı geleneksel tiyatroları olan orta oyunu üzerine pek çok inceleme yayınlandığı halde, gene de bu tiyatro üzerine karanlık , kalmı ş cevabı verilememi ş pek çok nokta buluyoruz . B u sorunların en başında Ort a Oyununun eskiliği geliyor, incelemeciler arasında belgelerde oyunun kendisinden çok , orta oyunu terimine İlk rasladıkları tarihi önemli tutarak bu tarihi çok yakınlara , diyelim 19 ncu yüzyılın ortalarına , 1833 , 1836 yıllarına getirenler olduğu gibi, orta oyunu adından yola çıkmayıp, yal nız ort a oyunu ve benzeri gösterileri göz önünde tutanlar da türlü zorluk , İsteksizlikle bu tarihi ancak 18 nci yüzyıl başlarına kada r götürebiliyorlar. Hattâ ort a oyununun çıkı ş tarihini kesin ola rak , fakat belli bir gerekçe, bir kanıt ileri sürmeden belli bir tarihe koyanlar da olmuştur. Yazarı belirtilmemi ş bir yazıda Ort a Oyununun i 79 0 yılınc!:i Karagöz’den kopup çıktığı ileri sürülüyor. 1 Birçok kaynaklarda sokaklarda , evlerin önlerinde veri len güldürüleri çok geçmiş çağlarda da buluyoruz. – Hele bu tür lü doğmaca oyunları çıkarmada , çene yarışında Türkleri n doğuştan yetenekli olduklarını , eski İstanbul sokaklarında bunun sık sık raslanılan bir olay olduğunu bir yabancı tanıktan öğreniyoruz 1 1 . attâ Karagöz , Ort a Oyunu üzerine inceleme yapmı ş bazı yazarların bu oyunlarda Devlet örgütünün, hükümet ileri gelenlerinin oyun konusu yapılmadıklarını söylemelerinin tam tersine İstanbul Efendisi , Yeniçeri Ağası gibi oyunlar oynanıyor, bu oyunlarda gerçek İstanbul Efendisi , kendini taklit eden oyuncu İstanbul Efendisiyle karşılaşıyor, y a da gerçek Yeniçeri Ağasının adamları’oyunc u Yeniçeri Ağasına sanki gerçekmi ş gibi saygı gösterisinde bulunuyorlardı 1 . Anca k eski fetvalarda kadılı k öğretmenlik , din adamlığı gibi saygınlığı olan kişilerin taklit edilmes i sınırlanmıştı , bu bakımdan bunların da cyun konusu edildiği fakat her durumda din adamlarının sert tepkisiyle karşılaştığı üzerine elimizde pek çok fetva örneği bulunuyor”‘. Hattö eski şenlik kitaplarından, aslı Tcpkapı Sarayında bulunan I. Abdülhamit’in kız ı Hatice Sultan’ın 177 5 yılının Aralı k ayında doğumu için yapılan şenlikleri anlatan şenlik kitabında dinsel kurallar a aykırı, MyirtHc c/u n cynonmıyaca.jı üzerine şu cümleyi buluyoruz : “Vel.ıdct- i Hümayunda hilâf-ı şer-i münir suver ve lemasil- i zevil-ervah lasvir olunmaya…” Duraya 1720 yılındak i sünnet düğünündeki c/unlardan alınmı ş iki minyatür ayrıntıs ı da bu ilk ert a cyun u çeşitleri üzerine bizi aydınlatabiliyor. Dundan başka geno ini şenlikle ilgili Topkapı Sarayı Arşiv i No. D. 333 0 da bulunan oyunlar için sağlanmı ş giysi ve gereçleri, araçları gösteren bolçc-de1 ‘ sayılanların bu iki resimde görülenlerle karşılaştırılmas ı ilginç bir senuç verecektir. Gerçekten de orta oyunu adı daha yakın tarihlerde Tasladığımız bir terim olduğu halde cyunu r kendis i çok eskidir. Bun u benzeri Karcgöz ile yaşıt, hatta ondan daha eski görmemek için hiç bir engel yoktur. Tersine belgeler biz i çok eskilere götürebilir. Nitekim Bizans İmparatoru II . Manuel Palaiolcgos’un, 1407 yılından daha enc e olmas ı gereken bir yılda , Beyazıt’ın sarayında gördüğü çalgıcılar, kadın erkek şarkıc ı takımları yanında mi – tnus oyuncusu – ki buna taklitçiler diyebiliri z – takımlarını kardeşine yazdığı bir kitapçıkda anlatıyor 7 . Pek çek belge bu oyunların konularını , nasıl oynandıklarını belirtmemekle beraber, gene do bunların varlıklarını bize bildiriyor. Aslında bu eskiliği seyirlik oyunlar arasında Tasladığımız bir takım ortak özellikler yolundan da bulabiliri z :
Metin And – Kavuklu Hamdi den Üç Ortaoyunu
PDF Kitap İndir |