Nikolay Çernişevskiy – Ne Yapmalı Cilt 1

Asıl adı Ne Yapmalı? olan ve günümüzden yaklaşık 140 yıl önce yazılan Nasıl Yapmalı?’dan gerek yazıldığı dönemde, gerekse sonraları o kadar çok söz edildi ve bu “roman bile olmayan roman”da fuhuş edebiyatından siyasal propagandaya kadar o kadar çok şey yapıldığı öne sürüldü ki, Çernişevskiy’in hem karşıtları, hem de yandaşları için soru sürekli olarak gündemde kaldı: Ne Yapmalı?’da ne yapılıyor? Çernişevskiy Nasıl Yapmalı?’yı 4 Aralık 1862 ile 4 Nisan 1863 arasını kapsayan dört aylık sürede, Petropavlovsk zindanında yazdı. Ama dört ayda yazılan bu romanın Rus toplum hayatı üzerinde yarattığı sarsıntı öylesine büyük oldu ki, Dostoyevski ve Tolstoy’dan, Kropotkin ve Lenin’e kadar pek çok yazın ve eylem adamı, kimi yerin dibine batırarak, kimi yücelterek, Nasıl Yapmalı?’yı konuştu. Nasıl Yapmalı?’yı tartıştı. Romanın ana temasının “kadın sorunu” olduğu, aşk, evlilik ilişkilerinin romanın başlıca konularını oluşturduğu sıkça öne sürülmüş ve işin garibi bu yanlış görüş, geniş ölçüde benimsenmiştir de. Hiç kuşkusuz kadın sorunu romanda çok önemli bir yer tutmaktadır, ama bu hiçbir zaman romanın “ana tema”sını oluşturacak düzeyde değildir. Genellikle gericiler ve liberallerce benimsenmiştir bu düşünce. Çernişevskiy’i ahlaksızlığın vaizi, Nasıl Yapmalı?’yı ise porno edebiyatı olarak gösterebilmek için onlara gerekli olan da buydu. Tsiteviç adında Odessa’lı bir profesör, 1870 yılında Nasıl Yapmalı? üzerine yazdığı broşürde –bilebildiğimiz kadarıyla 5 baskı yapmış profesörün bu broşürü!– şunları söylüyordu: “Roman ergenlik çağına henüz giren gençlerimizi hedef almakta ve canlandırdığı tablolarıyla, hayal güçleri ve zihinleri zaten perişan olan bu gençleri daha da kızıştırmayı amaçlamaktadır.” Doğaldır ki, ne hayal güçleri ve zihinleri asıl perişan olanlar gençlerdi, ne de romanda “kızıştırıcı sahneler” bulunuyordu. Feodal Rusya’nın Çernişevskiy’i can düşmanı bilen, yazara ve onun düşüncelerine kara çalmak isteyen egemenlerinin olanca güçleriyle sürdürdükleri bu propagandanın etkili olmadığını, hatta tersine işlediğini söylememize gerek yok. Evet, düş güçleri muşambalaşmış feodallerin propagandaları öylesine tersine işledi ki, Kropotkin’in belirttiğine göre Nasıl Yapmalı? dönemin Rus gençliği için bir tür siyasal program niteliğine büründü. Ne Turgenyev’in, ne Tolstoy’un, ne de başka herhangi bir yazarın yapıtı gençlik üzerinde böylesine etkili olabilmişti. 1860 köylü “reform”u hazırlıklarının sürdürüldüğü dönem… Tüm Rus toplumunun toplumsal olaylara karşı duyarlı olduğu bu yıllarda Çernişevskiy’i ilerici demokrat hareketin önderi ve tüm ilerici Rus gençliğinin öğretmeni olarak görüyoruz. Çarlığın korkunç sansürüne karşın Çernişevskiy’in her atılımı egemenlerin maskesini yüzlerinden biraz daha indirmekte, demokrasi ve sosyalizm düşüncesinin yalnız gençlik arasında değil, geniş yığınlarca da benimsenmesine yol açmaktadır. Artık 1860’ların sonudur ve Rusya’da toplumsal savaş iyice tırmanmıştır.

Çernişevskiy ve arkadaşları ilerici durumdaki bu yükselişi değerlendirerek, gericilere, tutuculara ve onların suç ortakları olan liberallere karşı savaş bayrağını iyice yükseltmişlerdir. Çarlığa karşı başlatılan bu geniş boyutlu savaşın her alanında, ama gerçekten her alanında yönetici, yönlendirici olarak görülen kişi Çernişevskiy’dir. Onun katkısının, yönlendirici etkisinin, yönetiminin bulunmadığı hiçbir devrimci girişim yoktur. “Eski bir yazarın anılarında” yer alan şu sözler dikkat çekici: “Tüm Rus İmparatorluğu’na yayılmış olan bütün ilerici örgütler ağı, Petersburg’da Çernişevskiy tarafından yönetiliyordu.” [2] Çernişevskiy yalnızca Ruslar arasında değil, Çarlık Rusyası topraklarında yaşayan öteki halklar arasında da etkiliydi: Ukrayna’dan Şevçenko ve Franko, Polonya’dan Serakovski ve Ogrizko, Ermenistan’dan Nalbandyan, Gürcistan’dan Nikoladze, yazarla sürekli ilişki içindeydi.

.