Jean Bonamour – Rus Edebiyatı

Büyük Petro öncesi (1700-1725) dönemde Rusya’ da çok zengin bir sözlü edebiyat olmuştur. Kahramanları ve anlatı şemaları sürekli yinelenen birçok masal Avrupa, Asya kaynaklarından ve de ulusal kaynaklardan beslenmiştir. Bu masallardaki olağanüstü maceralarda popüler kahramanlar ve mitoloji kahramanları, insanlar, bildik ya da fantastik hayvanlar birbirine karışır. Büyük ölçüde folklordan da yararlanılmıştır bu masallarda: sözgelimi büyücü Baba-Y aga, ormanlardaki ve evlerdeki cinler, periler. Son derece popüler olan (özellikle çocuk edebiyatı aracılığıyla) masallar çeşitli derlemelerde bir araya getirilmiştir ve bunların en önemlisi xıx. yüzyılda klasikleşmiş olan Afanasyev’in derlemesidir. Bu masallar XX. yüzyılda yenilikçi edebiyat incelemelerine konu olmuştur (yapısalcı Propp’la birlikte). 7 Bilinalar (birkaç yüz dizeden oluşan epik anlatılar) yiğitlerin ve halk kahramanlarının maceralarını yüceltir. Bunlar XX. yüzyıla kadar halk §airleri tarafından okunurdu. Yiğitler ck.stan kahramanlarıdır: sözgelimi dev Sviatogor ya da köylü Mikula; bir efsane kral olan Güzel Güneş Vladimir’in hizmetinde Hıristiyan inancım savunurlar. Bunlardan biri köylü, otuz üç ya§ında, mucizevi bir şekilde felçten kurtulan Muromlu İlya, daha sonra başarılı yaşamını sürdürür: kendisinden genellikle Rus halkının sembolü, zayıf ama yetenekli biri gibi söz edilir. Tüccar Novgorod bilinalar çevriminde yiğit Sadko denizaşırı ülkelere zengin olmaya gider.

Köylülerin yaşamının olaylarında ilahiler eksik olmaz. Düğünler, cenazeler, şenlikler gerçek tiyatrolardır: genellikle pagan geleneklerden (ve kilisenin gadrine uğrayanların) etkilenmiş pantomimler ve ilahiler. Çok sayıda lirik şarkı, güfte arasındaki melodilerde daha fazla hissedilen nostaljik hüzünleriyle dikkat çekerler. Bu türlere tarihsel konulu şarkıları (özellikle xvı. yüzyıldan başlayarak), dinsel şiirleri (gezgin hacıların okudukları), genellikle köy düğünlerini ve varlıklı insanların konaklarını şenlendiren ve din adamları tarafından rahatsız edilen “skomorohi”ler tarafından yan doğaçlama olarak icra edilen satirik şiirleri eklemek gerekir. Çok zengin, biçimsel (sentaks yapısı, asonanslar) ve içerik (mizah ve alayla karışık “bilgelik”) açısından çok ilginç bir özdeyiş ve atasözü hazinesi köylü yaşamını ve geleneklerini yansıtır. Bilge yazar Dal XIX. yüzyılda sık sık yeniden basılan bir derleme içinde binlercesini bir araya getirmiştir bunların. XVIII. yüzyıldan başlayarak ve xıx. yüzyılın ilk yansında yazıya geçirilen bu edebiyat mo8 dem çağın yazarlarını, sanatçılarını ve müzisyenlerini esinlemiştir. Ama tamamen popüler olduğu o dönemde bile özerk bir yaşamı vardı bu türün, yeni temalarla zenginleşiyordu ve XX. yüzyıl başına kadar yaşamıştır. Köylü toplum yapısı ve okuma yazma bilmeme durumunun yaygınlaşmasına yardımcı olduğu bu zengin sözlü edebiyatın sürekliliği, sözsellikle ilişkisi öteki Avrupa kültürlerine göre çok kısıtlı olan Rus kültürünü etkilemiştir. Masalların yaygınlaşması (bir Epinal resminde yaşlı süt annesinden kendinden geçmiş bir halde masallar dinleyen Puşkin görülür), Ortodoks litürjisinin (dindar halkın çok iyi bildiği) zenginliği, her dönemde iktidarın dinsel ya da siyasal baskılarıyla engellenen ya da tehdit altında olan yazının dışındaki canlı hafızayı güçlendirmiştir.

Yaşlı müminlerin gelenekleri ve popülist propaganda edebiyatı ya da Sovyet döneminde Gulag şiirinin canlılığı, ses kayıt cihazlarının önem kazanması ve “anekdotlar”ın (kısa devrimci öyküler) müthiş başarısı örnek gösterilebilir bu konuda. Ahmatova ve Mandelştam’ın en önemli şiirleri yakınlarının hafızası sayesinde kurtarılabilmiştir. Dolayısıyla, araştırmaları, Griboyedov’dan Gogol’a, Leskov’dan Zoşçenko ve Platonov’a kadar sözlü gelenekle özel ilişkiler içinde olan yazar sayısının fazla olması şaşırtıcı değildir.

.