Yoksul Tiyatro – Jerzy Grotowski – İhsan ÖZBEK

Bu bölümdeki alıştırmalar 1959-62 yıllarındaki çalışma ve araştırmaların bir sonucudur. Eugenio Barba tarafından Tiyatro Laboratuarında bulunduğu dönemde kaydedilmiş, benim ve rehberliğimde çalışmaları yöneten eğitmenlerimizin yorumlarıyla tamamlanmıştır. Bu dönemde pozitif bir teknik üzerinde veya başka bir deyişle, nesnel olarak oyuncunun kişisel yapısında ve imgeleminde kök salan, ona yaratıcı bir ustalık veren belirli bir eğitim yöntemi üzerinde çalışıyordum. Bir sonraki çalışma döneminde bu alıştırmalardan bazı öğeler elde tutuldu, ancak bunların da amaçlan değiştirildi. “Bu nasıl yapılabilir?” sorusuna sadece bir yanıt oluşturan bütün alıştırmalar elendi. Şimdi alıştırmalar kişisel bir çalışma biçimi oluşturmak için birer vesile oldular. Oyuncu yaratıcı görevinde kendisini engelleyen direnç ve engellerin hepsini keşfetmelidir. Böylece alıştırmalar bu kişisel engellerin üstesinden gelmenin bir aracı olmaktadırlar. Artık oyuncu “Bunu nasıl yapabilirim?” diye sormaz. Onun yerine neyi yapmaması gerektiğini, kendisini neyin engellediğini öğrenmelidir. Kişisel olarak alıştırmalara uyum sağlayarak her oyuncuya göre çeşitlilik gösteren bu engellerin ortadan kaldırılması için bir çözüm bulunmalıdır. Negatif bir yol’dan (via negativa) kastım şudur: Bir eleme süreci. 1959-62 eğitimi ve sonraki evre arasındaki en belirgin ayrım fiziksel ve vokal alıştırmalardadır. Fiziksel alıştırmaların temel öğelerinin çoğu alıkonuldu, ancak bir temas arayışına yönlendirildi: dıştan gelen uyaranları almak ve bunlara reaksiyon göstermek. (Başka bir yerde sözünü ettiğim “ver ve al” yöntemi) Tınlatıcılar vokal çalışmalarda hala kullanılmaktadır, ama şimdi bunlar çeşitli itkilerle harekete başlar ve dışarısıyla temas kurarlar.

Teoride hiçbir soluma alıştırması yoktur. Bunları elemedeki gerekçelerimi “Oyuncunun Tekniği” bölümünde açıkladım. Her bireyin durumuna göre söz konusu zorluklar bulunur, bunların nedenleri belirlenerek bu nedenler yok edilir. Biz soluma ile doğrudan uğraşmayız, ama hemen hemen her zaman psiko- fiziksel bir doğaya sahip bireysel alıştırmalarla dolaylı yoldan onu düzeltiriz. Jerzy Grotowski Eğitimdeki alıştırmalar ya oyuncular tarafından bulunmuş ya da diğer sistemlerden alınmıştır. Hatta oyuncunun kişisel araştırmasının sonucu olmayan alıştırmalar bile yöntemin kesin amaçlarını tatmin etmek için geliştirilmiş ve özenle işlenmiştir. Seçilen alıştırmalara ilişkin terminoloji sonradan değiştirilmiştir. Oyuncular verilen alıştırmaya bir kez uyum sağladıktan sonra, kişisel çağrışımlarına ve düşüncelerine göre alıştırmaya bir isim koyarlar. Kimi oyuncular bilinçli olarak, imgelemi çalıştıracak bir etkisi olduğu için bir çeşit profesyonel jargonu kullanma eğilimindedirler. Aşağıda kabataslak olarak bir günlük çalışmanın ana hatları verilmektedir. A. FİZİKSEL ALIŞTIRMALAR I- Isınma 1) Kolları ve elleri döndürürken ritmik yürüyüş. 2) Parmak uçlarında koşma. Vücut akışkanlık, uçma, hafiflik duygularını taşıyabilmen. Koşma itkisi omuzlardan gelmeli.

3) Eller kalçada dizleri bükerek yürüyün. 4) Dizler bükük, ayak bileğini kavrayarak yürüyün. 5) Dizler hafifçe bükük, ellerle ayağın yanlarını tutarak yürüyün. 6) Dizler hafifçe bükük, ayak parmaklarını tutarak yürüyün. 7) Gergin ve sabit bacakları ellerinizdeki hayali iplerle çekiyormuşçasına yürüyün. (Kollar öne doğru uzatılmıştır.) 8) Çömelme duruşundan başlayarak, öne doğru kısa zıplamalar yapın. Her zaman başlangıçtaki çömelme duruşuna geçerek düşün ve elleriniz ayaklarınızın yanında olsun. Not: Oyuncu, bu ısınma alıştırmalarında bile, bu çalışmanın her ayrıntısını hayali ya da gerçek kesin bir imgeyle haklı çıkarmalıdır. Alıştırma ancak söz konusu imgeyi oluştururken vücut alıştırmaya karşı direnç göstermezse doğru yapılmış dernektir. Bu yüzden vücut ağırlıksız, itkilere karşı plastik kadar yumuşak, dayanıklılık gösterirken çelik kadar sert, hatta yerçekimi yasasını yenebilecek güçte gözükmelidir. II- Kasları ve omurgayı yumuşatma alıştırmaları 1) “Kedi”. Bu alıştırma bir kedinin uyanışı ve gerinmesinin gözlemlenmesi üzerine temellendirilmiştir. Oyuncu bütünüyle gevşemiş durumda yüzüstü yere uzanır. Bacaklar ayrık, avuçlar zemine dönük ve kollar vücutla dik açı yapacak şekilde durur.

“Kedi” uyanır ve ellerini göğsüne doğru çeker, dirsekler tavana yöneliktir, böylece avuçlar bir dayanma noktası oluştururlar. Bacaklar parmak uçlarında ellere doğru “yürürken” kalça yükselir. Sol bacak yana doğru yükseltilir ve gerilir, aynı zamanda baş da yükseltilip gerilmiştir. Ayak parmak uçlarından destek alarak sol bacak eski yerine indirilir. Aynı hareketler sağ bacakla da yapılır, baş bu arada gergin durmaktadır. Omurga gerilir, yerçekimi omurganın merkezine yerleştirilir ve sonra enseye doğru yükseltilir. Sonra sırt üstü düşülür ve gevşenir. 2) Göğsünüzün çevresinde metal bir şerit olduğunu varsayın. Gövdeyi genişletip açarak onu kırın. 3) Duvarın yanında amuda kalkın. Bacaklarınızı, yavaş yavaş, açabildiğiniz kadar açın. 4) Dinlenme duruşu. Çömelip, ellerinizi dizlerinizin arasından bırakın ve başınızı düşürün. 5) Dimdik durun, bacaklar düz ve bitişik olsun. Gövdeyi yere doğru eğin ve başınızı dizlerinize değdirin.

6) Gövdenin belden yukarısını güçlü bir şekilde yuvarlak çizerek döndürün. 7) Bacaklar bitişik bir sandalyenin üstüne sıçrayın. Atlama itkisi bacaklardan değil gövdeden gelmelidir. 8) Bütünsel veya bölgesel esneme. 9) Dik duruştan başlayarak vücudu geriye doğru bir “köprü” oluşturacak şekilde eller yere değene kadar eğin. 10) Sırtüstü yere yatın ve vücudu sağa ve sola yuvarlayın. 11) Diz çöküp, baş yere değip bir “köprü” oluşuncaya kadar vücudu geriye doğru eğin. 12) Kanguruyu taklit ederek yapılan sıçramalar. 13) Bacakları bitiştirip yere oturun ve öne doğru gerin, vücut dik durumda. Elleri ensede bitiştirin, kafayı dizlere değene kadar öne ve aşağı doğru bastırın. 14) Göğüs ve karın tavana bakarken, el ve ayaklarınızın üstünde yürüyün. Not: Bu alıştırmaları cansız bir şekilde yapmak doğru değildir. Alıştırma araştırmaya hizmet eder. Bu, yalnızca otomatik tekrar veya kaslara bir masaj yapma biçimi değildir. Örneğin, alıştırmalar boyunca herhangi bir karmaşık hareketi analiz ederek ve her bir eklem ve kasın kapasitesini inceleyerek bir vücudun ağırlık merkezini, kasların gerilme ve gevşeme mekanizmalarını, çeşitli sert hareketlerde omurganın işlevini bulabilirsiniz.

Bütün bunlar bireysel noktalardır sürekli ve bütünlüklü bir araştırmanın sonucudur. Yalnızca “araştıran” alıştırmalar oyuncunun bütün organizmasını kapsar ve onun gizli kaynaklarını harekete geçirir. “Tekrar eden” alıştırmalar vasat sonuçlar verir.

.