Aldous Huxley – Kalıcı Felsefe

Philosophia perennis (ezelî hikmet) ; BU TABİR, Leibniz tarafından ortaya çıkarıldı; fakat içeriği —nesneler, canlılar ve zihinler dünyası için vazgeçilmez bir ilâhî gerçekliği tanıyan metafizik, ruhta ilâhî gerçekliğe benzer ve hatta onunla özdeş birşey bulan psikoloji, insanın nihaî hedefini bütün varlık aleminin içkin ve aşkın kaynağının bilgisi olarak gören ahlâk— zamanı bilinmeyecek kadar eski ve evrenseldir. Dünyanın her bölgesindeki ilkel insanların geleneksel ilimlerinde Ezelî Hikmetin temelleri bulunabileceği gibi gelişmiş dinlerin her birinde de tam olarak gelişmiş biçimleri mevcuttur. Bütün bu İlahiyat sistemlerindeki bu Yüce Ortak Faktörün bir versiyonu ilk olarak yirmibeş asır öncesinden itibaren yazıya dökülmüş ve o zamandan beri de bu tema her dinî geleneğin bakış açısından ve Asya ve Avrupa’nın belli başlı dillerinde tekrar tekrar işlenmiştir. Kitabımda —Ezelî Hikmetin kimi özgül noktalarını etkili olarak göstermesi nedeniyle taşıdıkları öneme ve ayrıca güzelliklerine ve unutulmazlıklarına binaen— bu yazılardan seçilmiş parçaları bir araya getirdim. Bu seçme yazılar çeşitli başlıklar altında toplanmış ve bunlara deyim yerindeyse —açıklama ve ilişkilendirme, geliştirme ve gerekli olduğu zaman aydınlatma amacıyla— kendime ait şerhler eklenmiştir. Bilgi bir varlık işlevidir. Bilenin varlığında bir değişme olduğunda bilmenin mahiyetinde ve miktarında da mütekabil bir değişiklik olur. Meselâ, bir çocuğun varlığı büyüme ve eğitimle bir adamınkine dönüşür; bu dönüşümün sonuçları arasında bilme şeklinde ve bilinen şeylerin miktarı ve niteliğinde devrimsel bir değişiklik vardır. Birey büyüdükçe bilgisi daha kavramsal ve biçim açısından sistematik hâle gelir; olgusal ve faydacı içeriği muazzam derecede artar. Fakat bu kazançların önü dolaysız kavrayışın niteliğindeki bozulma ve sezgisel gücün körelmesi ve kaybıyla kapatılır. Veya bir bilim adamını varlığında aletleri vasıtasıyla mekanik olarak meydana gelebilecek değişikliği düşünün. Bir spektroskop ve altmış inçlik bir aynayla donanmış bir astronom gözün görüş alanı itibarıyle insanüstü bir varlık hâlini alır; doğal olarak beklenebileceği gibi bu insanüstü varlık tarafından elde edilen bilgi yıldızlara çıplak gözle bakan birinin elde edebileceği bilgiden hem nitelik hem de nicelik açısından çok farklı olacaktır. Bilenin bilgisini etkileyen sadece fizyolojik veya zihnî varlığındaki değişiklikler değildir. Bildiklerimiz ayrıca ahlakî varlıklar olmamız hasebiyle kendimizi şekillendirme tercihimize de bağlıdır. William James’in deyimiyle.

“Pratik, teorik ufkumuzu değiştirebilir; bu da iki şekilde olur: Yeni dünyalara sevkedip yeni güçler sağlayabilir. Olduğumuz gibi kalarak hiçbir zaman ulaşamayacağımız bilgiye ahlakî olarak sağlayabileceğimiz yüce güçler ve yüce bir hayat neticesi ulaşabiliriz.”

.