A. Kadir Özer – İletişim Sizlik Becerisi

Kızgınlıklarımızın, kaygılarımızın, sevinçlerimizin, alınganlıklarımızın, mutsuzluklarımızın, suçlu hissedişlerimizin, sıkkınlıklarınıız:tn, yılgınhklarımızın, çaresizliklerimizin, hıncımızın, intikam . duygularımızın, çökkünlüklerimizin ve daha nice duygunun nedenleri nelerdir? Niçin yaşarız bunca duyguyu? Nasıl oluşur bu duygular? Duygu ve dü§üncelerin karşılıklı gidiş gelişi olan iletişim sürecini anlayabilmek, bu soruların aydınlanmasına bağlıdır. • Psikoloji, insan davranışlarını anlamayı, açıklaınayı ve değiştirmeyi kendine amaç edinmiş bir bilim dalıdır. Duygular, psikolojinin belki de üzerinde en çok durulan, kuranı ve araştırnıa üretilen alanı olarak dikkati çekmektedir. Bu araştırmaların insan duygu ve davranışlarının aniaşılmasına nasıl ışık tuttukları veya ne gibi ilkeler ortaya çıkarttıkları ile ilgili kuşkusuz oldukça net bazı yanıtlar damıtılabilir. Ancak, duyguların nedenlerini açıklaınaya çalı­ §anlar sadece psikologlar olmamı§tır elbette. Tabir uygunsa, “sokaktaki insanın” da hem kendinin, hem de başkalarının duygularına getirdiği nedensel açıklamalar vardır. İnsan ili§kilerinJe tenıci alınanın da bu açıklamalar olduğunu söylemek nıüınkündür. ‘ Kişilerarası ilişki-ler dünyasına, duygu ve davranı�ların nedenleriyle ilgili açıklamaları anlamak üzere, ku� bakışı bir göz atalını: “Sarfettiğin o söz beni çileden çıkarttı!” “Bir gün de beni mutlu edecek bir §ey yapsan … ” “Bu tavırların beni kaygılandırıyor.” “Beni herkesin ortasında aptal gibi hisscttirdin!” “Hala beni mutlu edecek bir i§ bulamadım.” “Beni o kadar çok sevindirdin ki … ” 9 “Bu çocuk hir gün hcni delirtccek.” “Artık hcni üznıeyi bırak … ” “La tlarınla içjmi karartıyorsun.” “Moraliıni bozdun.” vh.

Kiı�kusuz, duyguJan içeren yukardakilerine henzer yüz hi n lerce cünılc duyar ve kuranz ya�amımızda. Bu ifadelerde en hclirg�n özellik, hir duygu hali ilc hir olayın nedcn�sonuç ili§kisi içine sokulmu� olınasıdır. Dikkat ediJecek olursa, bu ifadelerdc, bireyin dı�ında olu�an bir olay (hir ha§kasının yaptığı veya yapmadığı; söylediği veya söylemediği davranı§) söz konusu du�gu duruınunun veya Javranı�ın nedeni olarak gösterilmektedir. Orncğin, birinin latları içinıizi karartınakla ya da bir laf veya davran·ı§ bizi nıutJu ya -da nıutsuz etmektedir. Yukardaki ifadelerin mantığının yanılgılı • ohnadığını varsayarak hareket edecek olursak, öfkelennıek, sevinmek veya üzülmck için bizim dı§ımızda birinin bir §ey yapnıası ya da yapmaması gerekecektir. Bir ha§ka açıdan değerlendirecek olursak, duygularımızın anahtarının veya denetiminin bir ba�kası- •• nın elinde olduğunu kabul etmemiz gerekecektir. Orncğin, ݧ ortamımızın hizi mutsuz ettiği tanımlamasından yola çıkacak olursak, nıutlu oJahilmemiz için i� ortamının deği�mesi veya aynı ortamda çah§tığımız ki§ilerin bizi mutlu edecek davranı§lar üretmesini heklemeıniz ve o zaman da, birlikte çalı§tığımız ki§ilerin bizi mutlu etme gücüne sahip oldukları gibi, mu ts uz etme gücüne sahip olduk-· ları sonucuna varmamız gerekecektir! Davranı§larımızın ve duygularımızın nedenlerini, kendi dı§tmızda oJu�an olaylarda, ba�kalannın davranı�larında araınak, duygu ve davranı§larınıızın kendi kontrolünıüzde olmadığı anlamına gelecektir. Genelde insan ili§kilerinde ve özelde ileti§inı sürecinde kar§ınııza önemli bir engel olarak çıkan_ i§te bu yanılgıdır. Bunun neden bir yan� lgı olduğunu anlayabilirsek, duygularımızın kaynaklannın neler olduğu ile ilgili gerçe�çi bir görüş açısına da geçehili- . – rız. Şöyle bir olay dü§ünelim: Kaldu·ınıda yürürken, karşıntıclan gelen birisi ta1n önünüzde n geçerken yere tükürüyor. · Böyle hir olayla kar§ıJa�an birisinde Jiasıl bir davranı§ veya duygu gözlememiz gerekir? Soruy� _§öyle de sorabiliriz: Bu olay • 10 nasıl bir davranışa neden olur? Ne dersiniz? Bu olay tüküren ki§iye saldırmaınıza mı neden olur? Bağırmamıza nıı:? Üzühnemizc mi? Gülmemize mi? Kaçmamıza mı’? Aldırmazlığa ını’!· M ide bulantısına nı ı’? Heveslenip, tükürmemize n1i? Şimdi buradaki sorumuz, tükürmc olayının bu olası davranış veya duygulardan hangisine -hangilerine değil- neden olduğudur. Bu arada, tahmin ediyorum siz kendinizi böyle bir durun1 içine koyup, bu olayın sizde nasıl bir davranı§a neden olacağını buldunuz bile … Duygunuz öfke mi, aldınnazlık nıı, yoksa korku mu? Bu olayın sizde hu duygulardan birine neden olacağına inanarak, diğ�erleri de nereden çıktı diye nıeraklanıyorsanız, n1crakınızı gidermek için hemen bclirtelinı ki, bu soruyu bir grup insana sorduğumuzda, aldığımız yanıtlar arasında bu üç duygunun da yer aldığını gördük! Yani, bazı ki§iler bu olayın kendilcri�dc herhangi farklı bir davranı§a neden olmayacağını ve yollarına bir şey olmamı§ gihi devam edeceklerini söylerken, bir başka grup. bu olayın kendilerinde öfkeye nl!den olacağını, yine bir ba§ka grup, bu olayın sağlıklarıyla ilgili bir korkuya neden olacağını ifade etn1i�lerdir. Şimdi baştaki sorumuza dönelim: Tükürme olayı, nasıl bir duygu veya davranışa ncd�n olur? Alınan yanıtiara bakılacak olursa, aynı olayın ardına birbirinden oldukça farklı duyguların yaşanabileceği görülmektedir. O zanıan, olayların duygularınuza neden olduğu tezinden şüphe etmemiz gerekmeyecek nıidir? Bir ba§ka olay ele alalım: Bir, konuyu, xrup halinde oturnıuş tarttşiyorsunıtz.

Herkes kendi görüşünü dile geiir�yor. Tant�·nutnln bir noktasuıda, gruptakilerden birisi, savundllKllllliZ görü�·ü dinledikten sonra. alçak, anıa duyabileceğiniz bir sesle, “Ç,ok aptalca” der … Böyle bir olay, hangi duyguya neden olacaktır? Nasıl hissedilir böyle bir olay kar§ısında? Öfke … kaygı … çökkünlük … ağlanıa … gülme: . Hangi duygu ya�anacaktır? Yoksa, bir önceki örnekte olduğu gibi olay sonrasında yaşanan duygular arasınJa farklılık gözleyehilir miyiz? Evet gözleycbiliriz. Böyle bir olayın ardından, kiıni ki§ilcr sigortalarını attırıp nefret ve kinc Jönü�en hir öfke ya§ayahiliyorlar. l(jmilcri, soğukkanlı kalıp, hatta biraz da n1crakla aptallıklarının nerede olduğun u öğrc.!nnıc çabası göstcrc bil iyorlar. Kiınİleri de, korkuyla ağızlarını bir daha açn1ayıp toplantı sonuna ka- . dar oturahiliyorlar. ll Oldukça uç örnekler scçn1enıizc rağnıcn, insan uavr!tnışlannın kaynağının nerede olduğunu anlayahilnıek üzc.re ha§lattığınıız ara�tınna. kafanıızı biraz kan§tırnıaya ha§ladı. Ke�ke. Javraııı§larıınızın nedeni kar�ı kar�rya kaldığınıız olaylardır _tezi geçerli olsaydı. () zan1an işiıniz kolay olurdu.

f)erdik ki o zanıan, insanlarda nıutluluğa veya ınutsuzluğa neucn olan olaylar §Unlardır: veya i�inıizdc hizi ötkelcndircn veya ıncınnun eden olaylar bunlardır; veya insanları çik�dcn çıkarn1anın yollan �unlardan geçer! Böylelikle Jc, nerede ne yapınaınız, ya da ha§kalarının ne yapnıaları gerektiğini açık hir §Ckilde hilchilirdik. Ki�ilcrarası ili§kilcr ne kadar ncth.�§irJi o zanıan … Bunu n yanı sıra, bireysel özerklik ve deneti ın ile ilgili aç.ıklaınalar da hayli hasitlc§irdi. Bir kere, bireyin kendi duygu ve davranı§lan üzerinde hir ucnctiın gücü yok iken, ha§kalarının davranı§­ ları üzerinde denctin1 gücü olduğu ortaya çıkını§ olurdu. SözgeJinli, kendi nıutJuJuğumuzun nedenini bir ha§kasının davranı§ıncla göreceğinıiz için. mutsuzluğumuzun ortadan kalkahilmcsini, kar§tınızdaki ki§inin deği§mcsine ko§ullandırmanıız gerekirdi. Bu da, bireysel özerkliğinlizi ve denetim becerimizi kaybetıni§ olınanııza rağmen, başkalannın davranışlarını denetleme gücüne sahip olduğuınuz anlaınına gelirdi. Yani, kendi ınutsuzluğumuzun denetimini yapamasak hile, bir ba§kasının mutsuzluğuna veya nıutluluğuna neden olma gücüne sahip olahiJirdik … Keşke, dışıınızda oluşan olayların davranı§ ve duygularınııza neden okiuğu teziıniz kar§ıt delillerle kar§ıla§masaydı. Aına kar§ılcı§tı. Görülen o ki, önünıüzde, aynı olaylar kar§ısında� farklı insan davranışlarının söz konusu olduğu bir tablo var. Bu tablo ka�ısında, insan davranı§larının nedenleri nelerdir sorumuz henüz yanıt hulanıaını� olsa da, en azından, “davranı §larin ve duyguların nedeni., ki§inin karşı karşıya kaldığı olaylarda değildir” değerlendirnıesini yapabiliriz. Neyin davranışlarıınızto nedeni olanıadığının altını çizınck, ku�kusuz, ileriye bir adın1dır. Ancak, bizim için teınci soru hftla, duygularıınızın gerçekçi nedenlerini saptayabilınektir.

Bu kitahın yazarının §in1uiye kadar yapmı� olduğu çe§İtli grup çalışnıa1arında, katılııncı1ara çeşitli olaylar sunulduktan sonra, onlardan, hu olayların ardından ne gibi duygular ya§ayacakları sorulınuştur. Sunulan olaylardan biri §öyledir: • 12· • . Son üç yıldan beri, büyük hir firnıada hölünı §efi olarak çaliştığınızı dü§ünün ve hayal edin. Bu finnadaki çalışnıa yaşan11nrzın ilk iki yılında’ücretiniz gayet tatnıinkar bir §ekilde artınlınıştır. Ancak, son y•l o denli hir artış yapılmamı§tır. Bu konuyu patroııunuza, tüm diğer bölüm şeflerinin de katılacağı yıllık rapor toplantısında açınayı düşünüyorsunuz. Patronunuz, genelde hatalar kar§ısında tahamınülsüzlük ‘ gösteren hirisi olarak tanınnıaktadrr. Bunu göz önüne alarak raporunuzu özenle hazrrlarsınız. Raporunuz üzerinde hayli zaman han:ar ve hatalardan anndrrnıaya çahalarsınız. Bu arada. böJünıünüzün daha iyi çalı§abilmesini sağlayacağına inandığınız önerilerinizi de raporunuza eklcrsiniz. Şimdi kendinizi, toplantının olacağı günde, hüyük bir nıasanın köşesine otu rnıuş olarak hayal edin. Diğer hölünı şe tıcriyle birlikte. sessizlik içinde patronun gelmesini hekliyorsunuz. Kl:ndinizi, raporunuza çabucak son hir kez göz atarken hayal edin.

Bekliyorsunuz. Bir ara saatinize bakıyor ve toplantının yanın saat gecikmiş olduğunu fark ediyorsunuz. Diğer hölüın §etleri ile birlikte �essizce patronun gelmesini bekliyorsunuz. Biraz sonra. patran i�cri giriyor. yerini alıyor ve etrafını duygusuz hir yüzle süzdüktcn sonra. si- . ze takılıp. soğuk hir tonla. “Once sen haşla” diyor.

.