Ali A. Allawi – Irak Kralı 1. Faysal

Faysal’a borcundan bahsetmiş ve defaatle Faysal’ın henüz biyografi yazarını bulamadığını zikretmişti. Ona Faysal’ın biyografisini yazacağıma söz verdiğimde üzerime aldığım görevin ağırlığını tam olarak takdir edememiştim. Faysal’ın Irak’ın kurulmasında kilit öneme sahip bir yer işgal ettiğini Abdülkerim el-Uzri’yle sayısız sohbetlerim sayesinde zamanla anladım. Kralın kapsamlı bir biyografisinin yazılmasını o da istemekteydi. Minnet borcu duyduğum bu grubun son kişisi uluslararası çapta tanınmış pedagog ve Irak’ın eski başbakanlarından Muhammed Fadıl el-Cemali’dir. 1953 yılında kurduğu ilk kabinesinde Faysal döneminde yetişmiş bir dizi yetenekli Iraklı bulunmaktaydı. Sonraları Tunus’a yerleşmesine rağmen Londra’ya yaptığı sık ziyaretler vesilesiyle ondan Faysal dönemi hatıralarını dinleme fırsatını buldum. Oğlu, yakın dostum Usame, Faysal’ın biyografisinin yazılması ihtiyacını bana sürekli hatırlattı ve çalışmaya başladığımda da nasıl gittiğini hep soruşturarak konu üzerinde kalmamı sağladı. Bu kitabı yazarak tüm bu insanlara ve aziz hatıralarına verdiğim sözü tuttuğumu ümit ediyorum. Böyle bir biyografinin yazılmasını memnuniyetle karşılayan Irak ve Ortadoğu’nun akademik kurumlarının ve bilim insanlarının desteği olmaksızın bu kitap tamamlanamazdı. İngiltere’de teşekkür ve takdirlerimi Oxford Üniversitesi St. Antony Koleji Ortadoğu Merkezi’ne ve direktörü Eugene Rogan’a sunmak isterim. Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Çalışmaları Okulu’ndan Profesör Charles Tripp’e içerik hakkında görüşleri ve kitabın ilk taslağını okumasından ötürü teşekkür ederim. ABD’ de takdir ve teşekkürlerim Harvard Üniversitesi’nden Profesör Roger Owen’a gitmektedir. Desteği ve tavsiyeleri çok değerliydi.

Halen Singapur Milli Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Araştırma Profesörü, Utah Üniversitesi’nden Profesör Peter Sluglett tavsiye ve yorumlarını hiç esirgemedi. Kendisi, Irak ve özellikle bu biyografinin kapsadığı dönem konusunda bihakkın en önde gelen akademik otoritelerden birisidir. Ayrıntılı yorumları ve metni dikkatle okumasından ötürü kendisine ne kadar teşekkür etsem azdır. Massachusetts, Willams Koleji’nden Profesör Magnus Bernhardsson’a minnetlerimi ifade etmek isterim. Kitabın ilk metnini okumayı ve görüşlerini bildirmeyi cömertlikle kabul etti ve Faysal devrinin sosyo-kültürd llCn,:cvcsi üzerine çok değerli yorumlarda bulundu. Teşekkür Xİ 2008-2009 akademik yılı için sağladığı burs nedeniyle Harvard Üniversitesi, Kennedy Kamu Yönetimi Fakültesi bünyesindeki Carr Merkezi’ne teşekkür etmek isterim. Bu sayede biyografi konusunda düşünüp fikir geliştirebildim ve Harvard Widener Kütüphanesi’nin inanılmaz imkanlarından yararlandım. Bu olağanüstü kütüphane ABD’nin milli hazinelerinden biri kabul edilmelidir. Teşekkürlerimi aynı zamanda o dönemde Carr Merkezi direktörü olan günümüz milletvekili Rory Stewart ile Carr Merkezi İcra Direktörü Charlie Clement’e sunuyorum. Irak’ta en derin minnetimi Irak Milli Kütüphanesi Başkanı Dr. Saad Eskander’e duyuyorum. Kütüphane ve ülkenin arşivleri ile Milli Kütüphane’nin eski Irak gazeteleri koleksiyonuna tam erişimime imkan sağlamıştır. Bu kitap için araştırmalarımda farklı kişilerden yardım aldım. İlk araştırma asistanım İbrahim el-Maraşi, Britanya Milli Arşivleri’ni taramama yardım etti. Harvard’daki asistanım Alper Bahadır Harvard ile İstanbul’daki Osmanlı arşiv belgelerinin ortaya çıkartılmasına yardım etti.

Lamia el-Geylani Bağdat’taki Kraliyet Sarayı’ndan kurtarılan dönemin nadir fotoğraflarını temin etti. Tamara el-Dağıstani, fotoğraflara ilave olarak geniş Haşimi ailesi hakkında ayrıntılı bilgi sağladı. Faysal’ın önemli fotoğraflarını temin eden Russell Harris’e de desteği için teşekkür ederim Ann ve Henry Wilks, Sir Henry Dobbs’un yakın zamanda keşfedilen günceleri ve mektuplarını büyük bir cömertlikle benimle paylaştılar. Onlara ve beni Wilks ailesiyle tanıştıran Patrick Cockburn’a özel bir teşekkür borcum var. Son olarak minnet ve teşekkürlerimi Hicaz Kralı Ali’nin torunu Şerif Muhammed bin el-Hüseyin’e sunarım. Biyografinin taslaklarını bıkmadan okuyan Şerif Muhammed, her zaman yapıcı ve yerinde yorumlarda bulundu. Böyle güvenilir bir yorumcuya ve gerçeği gösteren bir aynaya her yazarın ihtiyacı vardır. Önemli Şahsiyetler Şerif Ailesi Faysal bin Hüseyin – Suriye kralı, Irak kralı, Hüseyin bin Ali’nin üçüncü oğlu. Hüseyin bin Ali – Mekke Emiri ve Arap ihtilalinin başlatıcısı. Ali bin Hüseyin – Hüseyin bin Ali’nin en büyük oğlu ve ondan sonraki Hicaz kralı. Faysal’ın sırdaşı ve naibi. Abdullah bin Hüseyin – Hüseyin bin Ali’nin ikinci oğlu, daha sonra Mavera-i Ürdün Emiri. Zeyd bin Hüseyin – Hüseyin bin Ali’nin en küçük oğlu. Faysal’ın üvey kardeşi. Arap ayaklanması ve Suriye’de Arap devletinin kurulmasında Faysal’a yardım etmiştir.

Iraklılar Cafer el-Askeri (Cafer Paşa) – Eski Osmanlı subayı; Sirenayka’da İngilizlere karşı direnişe katılmıştır; Arap ihtilalinde düzenli birliklerin üst düzey komutanı. Faysal döneminde birçok defa bakanlık, başbakanlık ve büyükelçilik yapmıştır. Raşid Ali el-Geylani – en-Nakip ailesinin bir kolundan gelmiştir. İhtiraslı ve şifa bulmaz entrikacı. Faysal’ın başbakanlarının sonuncusu. Yasin el-Haşimi – Osmanlı ordusunda generalliğe yükselmiş, Osmanlı davasına sadık kalmıştır. Şam’da Faysal’ın Arap hükümetine katıldı. Faysal döneminde bakanlık ve başbakanlık yaptı. Gizemli ve ihtiraslı. Büyük Ayetullah Ebul Hasan el-İsfahani – Irak’taki en kıdemli Ayetullah. Kurucu Meclis seçimlerine katılmayı yasaklayan bir fetva verdi. El-Halisi ile birlikte İran’a gönüllü sürgüne gitmeyi tercih etti. Ancak 1924’te ülkeye döndü ve resmi siyasetten uzak durdu. xiv IRAK KRALI 1. FAYSAL Ali Cevdet – Eski Osmanlı subayı.

Arap ihtilaline başlangıcında katılanlardan. Bekaa Vadisi’ndeki Suriye kuvvetlerine komuta etti; daha sonra Faysal döneminde valilik ve bakanlık yaptı. Şeyh Mehdi el-Halisi – Kazimiyeli güçlü Ayetullah. İngiliz karşıtı ve çok zaman Faysal’a hasım. İran’a 1923 yılında es-Sadun tarafından sınırdışı edilmesi kıdemli Şii din adamlarının gönüllü sürgüne gitmelerini tetiklemiştir. Ahdül Muhsin es-Sadun – Güney Irak kökenli gü,çlü bir aşirete mensup, İstanbul’da eğitim görmüş hukukçu. Başbakanlığını yaptığı Faysal’a mesafeli kalmıştır. Şiilerin dini hiyerarşisiyle karşı karşıya gelinmesine yol açanlar arasındadır. İngilizlerce desteklenmekteydi. 1929’da intihar etmiştir. Abdülrahman en-Nakip – Güçlü bir tarikatın lideri, Bağdat’ın ileri gelenlerinden. Irak’ın ilk başbakanı. Faysal’ın krallığına önce muhalefet etmiş, sonraları kabullenmiştir. Nuri es-Said [Nuri Said Paşa] – Devlet adamı, eski Osmanlı subayı. Birinci Balkan Harbi’nde savaşmış, gizli el-Ahd Cemiyeti’ne girmiş.

Arap ihtilaline katılmıştır. Irak ordusunun kurucularındandır. Faysal döneminde bakanlık ve başbakanlık yapmıştır. Naci es-Suveydi – Önde gelen bir Bağdat ailesine mensuptu. Faysal döneminde bakanlık ve başbakanlık yaptı. Cafer Ebu et-Timmen – Bağdat’ın önde gelen bir tüccar ailesine mensuptu. Katı bir milliyetçi ve İngiliz karşıtı. Faysal’la çelişkili ilişkileri vardı. Osmanlılar Sultan Abdülhamid – Osmanlı İmparatorluğu’nun sultan ve halifesi; 1 909′ da tahttan indirildi. Enver Paşa – Osmanlı İmparatorluğu’nu son yıllarında yöneten üçlü liderliğin üyesi. Cemal Paşa – Birinci Dünya Savaşı’nın büyük bölümünde Suriye’deki Osmanlı kuvvetlerine komuta etti. Mustafa Kemal – Savaşın son aşamalarında Suriyc’dcki Osmanlı kuvvetlerinin komutanı. Modern Türkiye’nin kunu.:usu. Önemli Şahsiyetler xv Suriye/Filistin/Lübnanlılar Avni Abdülhadi – Paris’teki Arap heyetinin sekreteri.

Faysal’ın maiyetinden ve danışmanı. Daha sonraları Filistin milli hareketinin önemli bir şahsiyeti. Rüstem Haydar – Faysal’ın dostu ve sırdaşı. Daha sonraları lrak’ta bakanlık yaptı. Tahsin Kadri – Faysal’ın yaveri ve refakatçisi. Ahmed Kadri – Tahsin’in kardeşi. Gizli Arap cemiyeti el-Fatat’ın ilk üyelerinden. Faysal’ın danışmanı. Ali Rıza er-Rikabi – Faysal döneminde Suriye askeri valisi. İngilizler Edmund Allenby – Mısır Seferi Kuvveti ile Suriye ve Filistin’deki İtilaf kuvvetlerinin komutanı. Gertrude Beli – Percy Cox’un doğu işleri sekreteri, Irak Müzesinin kurucusu. Faysal’ın Irak kralı olmasını destekledi. Winston Churchill – Koloniler bakanı, Britanya’nın Ortadoğu siyasetini tespit eden 1921 Kahire Konferansı’na başkanlık etmiştir. Gilbert Clayton – İstihbarat subayı, daha sonra lrak’ta yüksek komiser. Kinahan Cornwallis – Kahire’deki Arap Bürosu’nun Direktörü.

Faysal’ın arkadaşı ve daha sonraları lrak’ta büyükelçi. Percy Cox – Mezopotamya Savaşı sırasında lrak’ta kıdemli siyasi subay ve ilk Irak yüksek komiseri. Lord George Curzon – Dışişleri bakanı; Suriye’nin bağımsızlığına karşı çıkmıştır. Henry Dobbs – lrak’ta en uzun süre görev yapan yüksek komiser. Faysal’la ilişkileri sorunluydu. Francis Humphrys – Bağımsızlıktan önceki son yüksek komiser. David Lloyd George – Birinci Dünya Savaşı sırasında başbakan; Paris Barış Konferansı’ndaki dört büyük liderden birisi. T. E. Lawrence – Faysal’ın danışmanı ve Arap ihtilalinde gerilla güçlerini örgütleyen kişi. Paris Barış Konferansı ve 1921 Kahire Konferansı’nda Faysal’ın çıkarlarının savunuculuğunu yapmıştır. Haim Weizmann – Bilim adamı, Siyonistlerin lideri. XVİ IRAK KRALI 1. FAYSAL Fransızlar Robert de Caix – Levant’taki Fransız siyasetini etkilemiştir. Georges Clemenceau – Başbakan.

Faysal’la Suriye konusunda boşa çıkan bir anlaşmaya varmıştır. Kaddur bin Gabrit – Faslı çevirmen, Paris’te Faysal önderliğindeki Arap heyetinin muhataplarından. Henri Gouraud – Suriye ve Lübnan yüksek komiseri; Suriye’nin bağımsızlığına şiddetle karşı çıkanlardan.

.