John Robert Fowles – Fransiz Tegmenin Kadini

Lyme Körfezi*ode -Lyme Körfezi İngiltere’nin güney batıya uzanan bacağının altındaki en büyük gediktir- en sert rüzgâr, doğu rüzgârıdır; 1867 Mart’ının sonlarında, havanın böyle sert olduğu bir sabah, körfeze adını veren küçük ama tarihi Lyme Regis rıhtımında yürüyüşe çıkan çifti gören meraklı biri, onlar hakkında bir sürü isabetli tahminde bulunabilirdi. Cobb mendireği en az yedi yüz yıllık bir alışkanlığın ceremesini çeker; çünkü, Lyme yerlileri ona bakındı pençe şeklinde denize uzanan eski, gri bir duvardan başka bir şey görmezler. Daha doğrusu, Atina’daki Pire limanının küçücük bir kopyası gibi kasabanın epeyce dışında olduğu için kasabalı ona sırt çevirmiştir sanki. Gerçi, yüzyıllardır onu onarmak için bir sürü para döktükleri düşünülürse, ona neden içerledikleri anlaşılır. Ama işin maliyetiyle ilgilenmeyenler ya da daha seçici gözler için Cobb, Güney İngiltere kıyılarının kesinlikle en güzel rıhtımıdır. Hem de sadece, turistik kılavuzlarda yazdığı gibi, İngiltere tarihinin yedi yüz yılının kokusunu üzerinde taşıdığından, İspanya Armada’siy la savaşmaya giden gemiler buradan yola çıktığından, Monmouth buraya demir attığından değil… esas olarak halk sanatının eşsiz bir örneği olduğundan. Hem ilkel hem karmaşık, hem hantal hem zarif; bir Henry Moore ya da Michelangelo heykeli gibi ustalıklı kıvrım ve oylumlarla dolu; saf, pürüzsüz, mükemmel, bir yontu şaheseri. Abartıyor muyum? Belki, ama söylediklerimin doğruluğunu ölçebilirsiniz; çünkü, anlattığım tarihten bu yana Cobb pek az değişti; oysa Lyme kasabasındaki değişiklikler pek de az değil, bu yüzden karadan tarafa bakarsanız bana haksızlık etmiş olursunuz. Ama, 1867″ de o adamın da yaptığı gibi, kuzeye, yani karaya dön-şeydiniz, gördüğünüz manzara uyumlu olacaktı. Bir düzine kadar evden oluşan pitoresk bir yığın ve küçük bir kayıkhane -kızağında bir balıkçı teknesinin sandığa benzer kaburgası- Cobb’un karayla birleştiği yerde üst üste yığılmış. Yarım mil doğuda, meyilli otlakların ötesinde, Lyme’ın kendisinin kamış ve arduvaz kaplı damlan; en parlak günlerini Orta Çağ’da yaşamış olan ve o zamandan beri gerilemekte olan bir kasaba. Halk arasında Ware Commons diye bilinen, kasvetli, kurşuni tepeler batıda, Monmouth’un bir gaflet anında girdiği çakıllı kumsaldan başlayarak dimdik yükseliyordu. Onların üzerinde ve gerisinde, karanın epeyce içlerinde yoğun ağaçlarla kaplı başka tepeler yükseliyordu. Bu açıdan bakıldığında Cobb, son istihkam gibi duruyor -batının o vahşi, aşındırıcı sahil şeridinin önüne dikilmiş. Bu konuda da söylediklerimin doğruluğu ölçülebilir.

O zamanlar o tarafta hiç ev yoktu, şimdi de birkaç rüküş plaj kabini dışında durum aynı. O meraklı kişi -ki, böyle biri vardı- bu ikisinin yabancı olduklarını, zevkli insanlar olduklarını ve sadece sert bir rüzgârın onları Cobb’un keyfini çıkarmaktan alıkoyamayacağını tahmin edebilirdi. Öte yandan, teleskobu daha iyi ayarlayınca, onları buraya deniz mimarisinden çok, ortak bir yalnızlığın çektiğini ve dış görünüşlerine bakarak da çok ince bir zevkleri olduğunu anlayabilirdi. Genç hanım son modaya göre giyinmişti; çünkü, 1867’de başka bir rüzgâr daha esmekteydi: Kadınlar kabarık etek ve geniş kenarlı şapkalara başkaldırmaya başlamışlardı. Teleskopta göze çarpan erguvan rengi etek neredeyse cüretkâr denebilecek kadar dardı. Eteğin boyu için de cüretkâr denebilirdi; çünkü, zengin yeşil palto ile yere nazlı nazlı basan siyah botların arasından iki beyaz bilek rahatça görünüyordu; fildi topuzun üzerine, kenarına bir tutam beyaz tüy iliştirilmiş o münasebetsiz küçücük, yassı şapkalardan oturtulmuş – Lyme’ daki yerli hanımların en azından bir yıl daha giymeye cesaret edemeyecekleri bir şapka modeli; daha uzun boylu olan adam ise, kusursuz, açık gri bir kostüm giymiş, şapkası elinde, favorilerini İngiliz erkeği modası konusunda ahkâm kesenlerin bir iki yıl önce hafif kaba -yani gülünç- ilan ettiği tarzda fena halde kırpmış. Genç hanımın giysisinin renkleri bugün bize biraz fazlaca cafcaflı gelebilir; ama o zamanlar dünya, anilin boyalarının icadının ilk tatlı sancılarım çekmekteydi Hem zaten kadın dünyası da, davranışlarında katlanması beklenen kısıtlamaları telafi edercesine, kullandığı renklerde ağırbaşlılık değil, parlaklık arıyordu. Ama kara, kıvrımlı dalgakıranın üzerinde duran diğer kişi bizim teleskopçuyu bile şaşkına çevirirdi Tam en uçta duruyor, iskele babası gibi kullanılan, ters yüz edilmiş bir topa yaslanıyordu. Karalara bürünmüştü. Rüzgâr giysilerini savuruyordu, ama o hiç kıpırdamadan, denize bakıyor, bakıyordu; taşrada sıradan bir günün olağan bir parçasından çok, efsanevi bir şeye, boğulanlar anısına dikilmiş canlı bir anıta benziyordu. O sene (1851) İngiltere’de yapılan nüfus sayımına göre, on yaşını aşmış 8.155.000 kadın, buna karşılık 7.600.000 erkek vardı.

Bu da açıkça göstermektedir ki, Viktorya çağında yaşayan bir kızın kaçınılmaz yazgısı bir eş ve anne olmaksa da erkeklerin sayısı buna el vermiyordu. E ROYSTON Pt KE. Vikforya Altın Çağından İnsan Belgeleri Açacağım gümüş yelken kaçacağım buradan Açacağım gümüş yelken kaçacağım buradan Vefasız yarim ağlayacak, vefasız yarim ağlayacak Vefasız yarim ağlayacak ardımdan. BATI YÖRESİNDEN HALK ŞARKISI: “Sy I vie Yolda Giderken” Tina hayatım, Neptün’e sadakatimizi gösterdik. Artık ona sırtımızı dönsek bizi bağışlar herhalde.” “Sende de hiç şövalye ruhu yok.” “Bu da ne demek şimdi kuzum?” “Hazır etrafta kimse yokken, kolumu biraz daha tutmak isteyeceğini sanırdım.” “Ne kadar da hassasız.” “Londra’da değiliz artık.” “Yanılmıyorsam Kuzey Kutbu’ndayız.” “Uca kadar yürümek istiyorum.” Bunun üzerine adam yüzünde yapmacık bir umutsuzluk ifadesiyle dönüp sanki son kez görüyormuş gibi karadan yana baktı; sonra çif timiz Cobb üzerindeki yürüyüşlerini sürdürdü. “Geçen perşembe babamla aranızda ne geçtiğini bilmek is* tiyorum.” “Teyzen o tatlı akşamın en ufak ayrıntılarını bile ağzımdan kerpetenle aldı zaten.” Kız durup adamın gözlerinin içine baktı.

“Charles! Bak Charles, benden başka herkese istediğin komikliği yapabilirsin. Ama bana o yapış yapış esprilerinden yapma.” “Ama hayatım, böyle yapmazsam kutsal evlilik bağı bizi bâr* birimize nasıl yapıştıracak?” “Şu berbat espri anlayışını kulüpteki arkadaşlarına sakla.” Soğuk bir tavırla yürümeyi sürdürüp Charles’ı da yürümeye zorladı. “Bir mektup aldım.” “Ben de bundan korkuyordum. Annenden mi?” “Bir şeyler olduğunu inliyorum… tam şarap içerken.” Charles cevap verene kadar birkaç adım yürüdüler, bir an için cid-dileşecek gibi oldu, ama sonra vazgeçti “îtiraf etmeüyim ki saygıdeğer babanla aramızda ufak bir felsefi anlaşmazlık çıktı.” “Çok ayıp etmişsin.” “Ben sadece dürüst davranmaya çalışmıştım.” “Peki tartışmanın konusu neydi?*9 “Baban Bay Darwin’in hayvanat bahçesinde bir kafes içinde sergilenmesi gerektiğini söyledi Maymunlar bölümünde. Bense Darwin’in savunduğu görüşlerin arkasındaki bazı bilimsel tezleri açıklamaya çalıştım. Başaramadım. Et voilâ taut. “* “Bunu nasıl yaparsın, hem de babamın bu konudaki fikirlerini bildiğin halde!”i jT l^BîH^^^” ? “En saygılı hallerimi takınmıştım.

” “Yani en kötü hallerindeydin.” “Dedelerinin maymun olduğunu düşünen bir adamla kızının evlenmesine izin vermeyeceğim söyledi Sanırım bir süre düşündükten sonra dedemin en azından soyluluk unvanı olan bir maymun olduğunu hatırlayacaktır.” Kız ona bakıp başını sitemle öte yâna çevirdi; endişelendiğini göstermek isteyince hep böyle yapardı – şimdi de izdivaçlarının önündeki en büyük engelin bu durum olduğunu düşündüğü için en- (Fr.) Hepsi bu kadar, (ç.n.) dişeleniyordu. Babası çok zengin bir adamdı; ama dedesi manifaturacıydı, Charles9 m dedesiyse bir baronetti. Charles gülümsedi ve sol koluna hafifçe tutunan eldivenli eli sıkta. “Bir tanem, meseleyi kendi aramızda hallettik ya, yeter. Babandan çekinmen çok yerinde bir davranış. Ama ben onunla evlenmiyorum. Hem benim bilim adamı olduğumu unutuyorsun. Bir monografi yazdığıma göre öyle olmalıyım. Eğer böyle gülersen ben de bütün zamanımı fosillere adar, seninle hiç ilgilenmem.99 “Fosilleri kıskanmaya hiç niyetim yok.

99 Hınzırca sustu. “Çünkü en azından bir dakikadır fosillerin üzerinde yürüdüğün halde bakmaya bile tenezzül etmedin.99 Charles birden yere bakıp hemen çömeldi. Cobb’un bazı bölümleri, üzerinde fosil olan taşlarla döşelidir. “Vay canına, şuna bak. Certhidium porîlandicum Bu taş Portland’daki kireçtaşı ocaklarından gelmiş olmalı.” “Seni ömrün boyunca o taş ocaklarında çalışmaya mahkûm edeceğim – eğer hemen ayağa kalkmazsan tabii.” Charles gülümseyerek boyun eğdi. “Ne dersin, seni buraya getirmekle iyi etmemiş miyim? Şuraya bak.” Duvara yanlamasına sokulmuş yassı taşların aşağı inen kaba saba bir merdiven oluşturduğu yere götürdü Charles9!. “Jane Austen’in İkna romanında Louisa Musgrove’u düşürttüğü basamaklar bunlar işte.” “Ne romantik.” “Erkekler de romantikmiş… o zamanlar.” “Şimdiki erkekler de bilimsel, öyle mi? Bu belalı yerden inecek miyiz?” “Dönüşte.” Yeniden yürümeye başladılar.

Ancak o zaman Charles yolun sonunda duran kişinin cinsiyetini anladı, daha doğrusu fark etti. “Şu işe bak, ben de onu balıkçı sanmıştım, ama kadınmış değil mi?” Ernestina gözlerini kıstı – o pek güzel gri gözleri miyop olduğundan, gördüğü kara bir şekilden ibaretti. “Genç miT9 “Bu kadar uzaktan anlaşılmıyor.” “Ama ben kim olduğunu tahmin ettim. Zavallı Trajedi olmalı.” “Trajedi mir “Takma isim. Ona takılan isimlerden biri.” “Diğerleri neler?” “Balıkçılar ona çok kaba bir ad takmışlar.” “Tina hayatım, lütfen çekinme.” “Ona, Fransız Teğmenin… Kadım diyorlar.” “Anladım. Toplumdan dışlandığı için günlerini burada geçiriyor yani, hır “Biraz… deli. Hadi dönelim. Yanına gitmek istemiyorum.” Durdular.

Charles gözlerini karaltıya dikmişti. “Ama meraklandım. Kimmiş bu Fransız Teğmenr “Deniyor ki o adama…” “Âşık mı olmuş?” “Daha kötüsü.” “Adam onu terk mi etmiş? Çocuk filan var mı?** “Yok. Galiba çocuk yok. Hepsi dedikodu.” “Peki orada ne yapıya?” “Onun dönmesini bekliyormuş, öyle diyorlar.” “Ama… ona bakan kimse yok mu?” “Yaşlı Bayan Poulteney’in yanında çalışıyor. Biz ziyarete gittiğimizde hiç görünmez. Ama orada oturuyor. Hadi dönelim. Onu görmedim.” Ama Charles gülümsüyordu. “Eğer üstüne atlarsa seni savunarak ne kadar şövalye ruhlu olduğumu kanıtlarım. Gel.

” Toptan bozma iskele babasına yaslanmış duran kadına biraz daha yaklaştılar. Bonesini çıkarmış, elinde tutuyordu; saçlarım siyah mantosunun içine sımsıkı sokmuştu -mantosu sem kırk yıl içinde moda olmuş olan herhangi bir kadın mantosundan çok bir binici ceketini andırıyordu. O da kasnaktı etek giymemişti; ama bunun, en sem Londra modasını izlediğinden değil de, unutkanlıktan kaynaklandığı aşikârdı. Artık yalnız olmadığını anlasın dîye Charles yüksek sesle, basmakalıp bir şeyler söyledi, ama kadın dönüp bakmadı bile. Charles9 la Ernestina, profilden kadının yüzünü ve bakışlarının nasıl bir tüfek gibi ufka doğrultulduğunu görebilecekleri bir yerde durdular. Aniden rüzgâr sertleşince, Charles, Ernestina’yı tutmak için beline sarılmak, kadm da iskele babasma daha sıkı tutunmak zorunda kaldı. Neden olduğunu kendisi de bilmeden, belki de Ernestina’nın yüreğini ağzına getirmek için rüzgâr hafifler hafiflemez ileri atıldı Charles. “Bakın bayan, sizi burada görüp de güvenliğiniz için endişelenmemek mümkün değil. Daha güçlü bir esinti…” Kadın dönüp ona baktı; daha doğrusu bakışı onu delip geçmiş gibi geldi Charles’a. O ilk karşılaşmadan sonra o yüzden aklında kalan, gerçekten de o yüzde olanlar değil, onun o yüzde bulmayı ummadığı şeyler oldu; çünkü, o çağda bir kadından ağır başlı, uysal ve utangaç bîr görüntü sergilemesi beklenirdi. Charles birden yasak bölgeye girmiş gibi hissetti kendini; sanki Cobb, Tarihi Lyme Kasabasına değil de o yüze aitti. Ernestina’nınki gibi güzel bir yüz değildi. Hiçbir devrin ölçülerine ya da zevklerine göre güzel sayılmazdı. Ama unutulmaz bir yüzdü, trajik bir yüz. Bir dağ kaynağından çıkan su gibi saf, doğal ve engel tanımazcasına fışkırıyordu hüzün bu yüzden.

Hiçbir yapaylık, ikiyüzlülük, histeri, maske yoktu orada; hele delilik hiç yoktu. Delilik uçsuz bucaksız denizde, uçsuz bucaksız ufuktaydı, böylesi bîr hüzne yeterli sebep bulunamamasındaydı; kaynağın kendisi doğaldı da sırf bir çölden çıktığı için doğal gibi görünmüyordu sanki Sonraları, tekrar tekrar, Charles bu bakışın bir mızrak olduğunu düşündü: Tabiî böyle düşünmek yalnızca nesneyi değil insanın üzerinde bıraktığı etkiyi de tarif ediyor. Kendini o an zalim bir düşman gün hissetti; mızrak onu delip geçmişti, böylesi küçük düşmeyi hak etmişti o. Kadın hiçbir şey söylemedi. Geriye bakışı en fazla iki üç saniye sürdü; sonra yine gözlerini güneye çevirdi Ernestina, Charles’m kolunu çekti, o da omuz silkip gülümseyerek döndü. Karaya yaklaştıklarında, “İşin içyüzünü anlatmasaydın keşke. Taşra hayatının kötü yanı da bu. Herkes herkesi tanıyınca ne gizem kalıyor, ne de hayaller,*9 dedi. Bunun üzerine Ernestina onunla dalga geçti: Romanian aşağılayan bilim adamına ne olmuştu böyle? /// Ama daha da önemlisi, yaşayan her yaratığın yapısının temeli kalıtıma bağlıdır; sonuçta her ne kadar bütün varlıklar doğadaki yerlerine tam olarak otunıyormuş gibi görünseler de, birçok yapının şimdiki hayat alışkanlıklarıyla doğrudan ilgisi yoktur. DARWIN, Türlerin Kökeni (1859) Akıllı bir adam bütün tarihimizi gözden geçirse, genç olmak içki 1850’leri seçerdi G. M YOUNG, Bir Çağın Portresi Öğle yemeğinden sonra Beyaz Aslan Ham’ndaki odasına çekildiğinde Charles aynada yüzüne bakü. Düşünceleri anlatılamayacak kadar belirsizdi Ama esrarlı öğeler içeriyordu; Cobb’daki olaydan ziyade, Tranter Teyze’nin verdiği yemekte söylediği önemsiz şeyler yüzünden, paleontolojinin doğal yeteneklerine uygun olup olmadığı, Er-nestina’nın da onu, onun Ernestina’yı anladığı kadar iyi anlayıp anlayamayacağı yollu sorulara her zamanki gibi kaçamak cevaplar vermiş olması yüzünden ve -sonunda hükmettiği gibi- önünde geçirmesi gereken uzun ve yağışlı bir öğleden sonra olmasından kaynaklanan genel bir amaçsızlık hissi yüzünden, üstü kapalı bir yenilgi duygusu vardı içinde. Ne de olsa henüz yıl 1867’ydi. O da topu topu otuz iki yaşındaydı. Hayata haddinden fazla soru sormuştu hep.

Gerçi Charles kendine genç bir bilim adamı gözüyle bakardı, hattâ ileride uçak, jet motoru, televizyon ve radar gibi icatlar yapılacağım öğrenecek olsa belki şaşırmazdı bile: Ama zamana yönelik tavırdaki değişiklik onu hayrete düşürürdü. Çağımızın sözde en büyük tasası zaman kıtlığıdır: Toplumlanmızdaki zekâ ve paranın son derece büyük bir bölümünü işleri daha hızlı yapmak için harcamamızın nedeni, bilime, ve bilgeliğe karşı duyduğumuz çıkar tanımaz sevgi değil, budur; insanoğlunun nihai amacı mükemmel bir insanlığa değil de şimşek olup çakmaya, ışık hızına ulaşmaktır adeta. Ama Charles ve hemen hemen bütün çağdaşları ve sosyal eşitleri için varoluşun üzerindeki tempo işareti kesinlikle adagio’ydu. Mesele insanın yapmak istediği her şeyi sahip olduğu zamana sığdırması değil, önünde uzanan uçsuz bucaksız boş zaman revaklarını yaptığı işi uzatarak doldurmasıydı. Günümüzde en sık rastlanan zenginlik belirtilerinden biri yıkıcılık nevrozudur; onun çağındaysa dinginliğin getirdiği sıkıntıydı. 1848′ deki devrim dalgasının, artık tümüyle yok olmuş Chartistlerin anısının heybetli bir gölge gibi o dönemin arkasında durduğu doğrudur, ama çoğu kişiye -ve Charles’a- göre o uzak gümbürtünün en kayda değer yam bir patlamaya dönüşememesiydi. Altmışlar su götürmez bir biçimde bolluk dönemiydi; evrim olasılığını, en azından Büyük Britanya’da, neredeyse akıllardan silen bir bolluk gelmişti zanaatkar ve işçi sınıfına. Tesadüf bu ya, aym öğleden sonra British Museum Kütüphanesi’ nde sessizce çalışıp duran ve bu loş duvarlar arasındaki çalışması kıpkırmızı bir meyve verecek olan sakallı Alman Yahudisi hakkında Charles’ın hiçbir şey bilmediğini söylemek yersiz. Bu meyveyi ya da rasgele tüketilmesinin sonradan doğuracağı sonuçlan anlatsaydınız Charles size kesinlikle inanmazdı – hem de 1867 Mart’ından sadece altı ay sonra Kapital in ilk cildinin Hamburg’da çıkacak olmasına rağmen. |P Charles’ın akla yatkın bir ruh hali olan karamsarlığa neden uygun olmadığını açıklayan sayısız kişisel sebep de vardı. Büyükbabası baronet İngiliz taşra asilzadelerinin iki büyük sınıfından ikincisine giriyordu: Şarap düşkünü tilki avcıları ve karşılarına çıkan her şeyi toplayan okumuş koleksiyoncular. Ekseriyetle kitap toplamıştı; ama yaşlandıkça parasının büyük bir bölümünü ve ondan da fazla ailesinin 19. yüzyılda İngiltere’de siyasi reformcuların kurdukları partinin taraftarı (ç.n.) sabrını, üç bin dönümlük Wiltshire arazisini kaplayan zararsız toprak tümseklerini açmaya adamıştı.

Dolmenler ve tek taş anıtlar, taştan yapılma gereçler ye neolitik mezarlar arayıp durdu kararlılıkla; büyük oğluysa, ev miras yoluyla kendi üzerine geçer geçmez bu ganimetlerden taşınabilir olanları aynı kararlılıkla sıpıtıp attı. Ama Tanrı da, hiç evlenmemesini sağlayarak bu oğlu cezalandırdı, yoksa ödüllendirdi mi demeli. Yaşlı adamın küçük oğluna, yani Charles’m babasına bol bol para ve toprak kaldı.

.