M. Halistin Kukul – Şeyh Şamil ve Çeçenistan

Şeyh Şâmil’in şanlı ve mübârek mücâdelesini ele almadan önce, Kafkaslar’dakl direnişin başlangıcına dön* mek, bu direnişin sebeplerini ve bilhassa Osmanlı İmpa* ratorluğu’nun içte ve dışta maruz kaldığı hâdiseleri iyi tahlil etmek gerekir. Bunun için; 1783 tarihinde İmam Mansur’la başlayan mücâdeleye kadar olan safhayı; ikinci olarak. İmam Mansur’dan Şeyh Şâmil’e uzanan çizgiyi, ardından, Şeyh Şâmil’in mücâdelesini tedklk etmek ve bunlara bağlı olarak bugünkü Çeçenlstan meselesine ışık tutmak gerekir. 1783 yılında İmam Mansur’la başlatılan Kafkas direniş hareketi. Şeyh Şâmil’in teslim oluş tarihi olan 1859 tarihine kadar geçen yetmiş altı yıllık süre içerisinde hangi safhalardan geçmiştir iyice bilinmelidir. Hadiselerin kendi boyutları içerisindeki durumlarıyla, Osmanlı İmparatorluğu, Rusya ve Avrupa devletleri arasındaki münasebetlerin de hadiseler üzerindeki tesirleri vuzuha kavuşturulmalıdır. “Ruslar’ın Kafkasya ile temasları çok eskidir. Tâ Suyatoslav zamanında (954-971) bu bölgeye sarkan Ruslarla Adigeler arasında birçok muhârebeler cereyan etmiştir.”1 1 General İsmail Berkok, Tarihte Kafkasya. İstanbul 1958. s. 334. 1 “1557 yılında Rus Çarı Müthiş (Korkunç) İvan, Çerkeş Prenseslerinden Marl (Meryem) ile evlenerek Kafkaslarla ilk alâkayı tesis etti.”2 Rusya. “1699 yılında imzalanan Karlofça Muâhedesi ile Osıııaıılı Devletl’nin elinden Azak Kalesi’ni almaya muvaffak olmuştu.

Burasını almakla Kafkasya’ya hücum edebilmek için stratejik bakımdan daha kuvvetli bir hâle gelmişti. Azak’tan Güney’e doğru hareketle Kafkasya’ya biraz daha yaklaşmak için gayret sarfediyordu. Fakat 1711 Prııt mağlûbiyeti sonunda Azak Kalesi’ni Osmanlılar’a terketmeye mecbur olunca bu hareket bir duraklama geçirdi. Nilıâyet 1721 yılında İran’a yardım etmek bahânesi ile hareket eden yiizotuz bin kişilik bir Moskof ordusu. başlarında bizzat Dell Petro olduğu hâlde Dağıstan’a saldırdı. 271 parçadan ibâret Rus donanması da denizden harekete geçirilerek bu tecâvüze İltihak ettirildi. Önüne çıkan zayıf Kafkas kuvvetlerini ezerek Derbent’e giren Moskof kuvvetleri, buraya kadar işgal ettikleri köy ve kasabalarda akıl ve hayâle gelmedik zulüm, yağma ve katliam yaptılar. On beş binden ziyâde hayvanın yağmalanmasından maada esir edilen sivil halkın çocuk ve kadınlara kadar büyük bir kısmı kılıçtan geçirildi.”3 “Âdeta bir kan ve vahşet heyülâsı hâlinde Derbent’e ulaşmaları Petersburg’da bile büyük şenliklerle kutlandı. Petro: “Bu şehri Büyük İskender kurdu, Büyük Petro işgal etti” diyerek kendisini İskender’e benzetmek sûretiyle böbürlendi. Fakat O’nun sevinci uzun sürmedi. Rus ordusunun ileri harekâtı sırasında mukavemet edemeyerek dağlara çekilen KafkasyalIlar bilâhare toparlanarak Petro’nun kuvvetlerine arkadan hücûma geçtiler. Bu sûretle 2 Şerafettln Crel. Dağıstan ve Dağıstanlılar, İstanbul. 1961, s.

98. 3 Şerafettin Erel. Dağıstan ve Dağıstanlılar, İstanbul 1961, s. 102. 2 iki cephede birden vuruşmaya mecbur olan Ruslar büyük zâyiat verdiler. Bir taraftan da bu harekât için getirilen gemilerin büyük bir kısmı, azgın bir fırtınaya yakalanarak battı. Osmanlı Devleti de tam bu sırada Petro’ya Dağıstan’dan çekilmesi için kat’i bir ihtarda bulundu. Ordu ve donanması büyük kayıplara uğramış bulunan ve iâşe zorlukları İle karşılaşan Petro, Derbent’de üçbin kişilik bir kuvvet bırakarak gizlice kaçmaya mecbur oldu. Fakat kaçarken de “Derbent’in anahtarı”nı almayı ihmâl etmedi. Petersburg’da istikbaline gelenlere bu anahtarı göstererek Kafkasya’nın istilâsını vasiyet etti.”4 “Günümüzde meydana gelen olayların ekonomik, siyâsî ve dinî sebepleri olduğu kadar Ruslar’ın 260 yıllık sömürüsüne karşı Çeçen halkının Ruslar’a karşı beslediği kin de önemli bir sebeptir. En zengin topraklara sahip Çeçenler’in kendi öz topraklarında Ruslar tarafından açlığa ve yokluğa mahkûm edimesi eski tarihlere dayanan mücâdele ile birlikte süregelmiştir. 1556’da Rus orduları tarafından işgal edilen Astrahan’da Ruslar, Çeçenler’ karşılarında bulur ve bu buluşma asırları alacak bir hesaplaşmanın, bir mücâdelenin başlangıcı olur. Ruslar sürekli olarak Kafkaslar’a doğru ilerleyerek 1587’de Terek Nehri’ne ulaşırlar. 1590’da Sunj Nehri üzerinde kontrol altında tutmak için ilk Rus kalesi kurulur.

Ruslar, Kafkaslar’a iştahlanmaya başladığı bu tarihlerde Çeçenistan’a girememişlerdir. Ruslar, Kafkaslar’ı askerî ve ticarî merkez yapmak için, hakimiyetlerini daha güçlendirmek için Çeçenistan’ı ele geçirmeye kalkışırlar. 4 Pşimaho Kosok, Yeşil Mayıs Birleşik Kafkasya Dergisi. Sayı: 4 İstanbul 1965. 3 Çok önemli stratejik konuma sahip Çeçerıistanın, Kafkaslaı’ı elde tutmak içtıı çok önemli olduğunu bilen Rusların saldırılarına karşılık Çeçcııler’in karşı direnişiyle, 1783- 1793 yılları arasında çok şiddetli çatışmalar oldu. Şeyh Mansur’un öncülüğündeki Çeçen ordusu Ruslara geçit vermedi.”5 KAFKASLAR’DA İSLÂMİYET Kültürlerine, örf ve âdetlerine sıkı sıkıya bağlı olan Çcçcıılcr’in 17. asırdan itibâren Müslümanlığı kabul etmeleri de, stratejik, ekonomik ve siyasî sebeplere bir de dînî faktörü ekleyince Ruslar’ın daha da hücumuna muhatap olmaya başlamışlardır. Kaldı ki Rusya için güneye inmenin bir kapısı da Kafkasya’dır. Bu sebeple, buradaki kavimler! tesirsiz hâle getirmek, Kafkasya’yı ve buradan da Türkiye’yi ve İran’ı tehdit etmek vazgeçemediği tarihî bir misyonudur. Artık bu dönemden İtibâren Kafkasya’da “İmamlar Dönemi” diye adlandırılan “Müridizm Hareketi” başlayacaktır. “Asırlar boyu hür yaşamış Kafkas dağlarının zirveleri kara bulutlarla kaplanmış. Yiğit Kafkas halkı, dînîne, vatanına, namusuna kasteden Rus kâfirlerinin tehdidi altında. Çar Nikola emretmiş: “Kafkasya benim olacak. Oralarda artık Müslümanlara yer yoktur.

Dağ-taş, Rus askeri kaynıyor. Dağıstan’ın çeşitli köylerinde Ruslara karşı yer yer ayaklanmalar var. Ancak bölük pörçük bir güçle Ruslar’a karşı koymak mümkün değil. Bütün Kafkas Müslümanlarını bir arada toplayarak organize bir direniş gücü kurmak gerektiğinde herkes hemfikir. Bunun gerçekleşmesi için imamın liderliğine ihtiyaç var. 5 Mehmet Koçak, Şeyh Şâmil’den Dudayev’e Çeçen Destanı. Zaman Gzt. 30 Ocak 1995. s. 17. 4 Rus Çarı 11 Ntkola orduların gucıınr güvenerek vola çıkmıştı Ama aradan geçen yıllar ona yanıldığını çok arı bir şekilde gösterecekti Çar ın topu tüfeği, yüzblnlerce kişilik orduları olabl lirdi, ama. Kafkaslar da sahipsiz değildi. Kbıı Muslini adında büyük bir veli sayesinde İslâm’ı tuıuyun Dağıstanlılar. İmam Mansur, İmam Gazi Muhammed, İmanı Haınzat ve Mevlâna Mâlld-1 Bağdadi Hazretleri gibi hlı bııyuk Allah dostunun talebesi olan imam Şâmilin orduları dağları saran Rus askerlerine kan kıısturacaktı Her biri birer büyük veli olan bu İmamlar, yetiştirdikleri müritleri He koca Rus ordularına karşı kahramanca savaşacak, tarihe şanlı destanlar yazdıracaklardı. Mürldizın olarak nitelenen bu hareket yıllar boyu sürecek.

Karkaslarda. İslâmın şerefini hiçbir gün ayak altına aldırmayacaktı.”0 MÜRİDIZM HAREKETİ NEDİR? Söz “İmamlar Dönemi”ne yâni “Müridler Dönemine” gelmişken Müridtzm hakkında da bazı bilgiler sunmakta fayda vardır: “İslâm’ı benimseyerek bütün hayatlarına hâkim kılan KafkasyalIlar ve özellikle Dağıstanlılar, 19. yüzyıl başlarına doğru ülkelerine yayılmaya başlayan Çarlık Rusyası’na karşı yürütecekleri mücâdelenin moral desteklerini ve fikrî temelini de yine İslâmiyet’te bulmuşlardır. İslâm’ın clhad anlayışı, Kafkasya’nın yurt sevgisi geleneğiyle birleşince yüz yıla yakın bir süre, fizik güç yönünden karşılaştırılamayacak Rus ordularına karşı ortaya konan bir destan yaşanmıştır.

.