Thomas Stearns Eliot – Çorak Ülke

İngiliz şair T. S. Eliot (1888-1965), şiir anlayışını, 1921 Fizikötesi Şairleri adlı denemesinde şöyle açıklar: “Uygarlığımız büyük bir çeşitlilik ve karmaşıklık sergilemektedir; bu çeşitlilik ve karmaşıklık, katıksız bir duyarlığa yansıyarak, çeşitli ve karmaşık sonuçlar yaratmalıdır. Şair, gittikçe daha kavray ışlı olmak zorundadır, daha imâl ı ve daha dolaylı bir ifade edinmelidir; dili, söylemek istediği şeye uygun kılmak için zorlamalı, gerekirse bozmalıdır.” Eliot, açık ve kesin imgelerin gerekli olduğunu imgecilerden öğrendi. T. E. Hulme ve Ezra Pound ona, romantizmin içtenliğinden korkmak ve şairin kişiliğini değil de şiir ifadesini esas almak gerektiğini öğrettiler. Ama Eliot, nükteye, imâya, ironiye de yer vermek istiyordu şiirlerinde. İmgenin hem kesin, hem imâlı olması konusunda Fransız sembolistlerini örnek edindi. Fransız şair Jules Laforge’un şiirinde kesinliğin, sembolist imânın ve ironinin bileşimi, Eliot’u etkiledi. Şairin kendisini ifade etmesine karşı olan ve disiplini savunan Eliot’ın şiirinde, yine de romantik bir özellik vardır. “Prufrock and Other Observations” (1917), “The Waste Land” (1922), “Four Quartets” (1944). Çorak Ülke (The Waste Land): Bu uzun şiirin izleği, ruhsal çoraklıktır; var olan yaşam türünde, insanların günlük eylemlerine anlam ve değer kazandıracak hiçbir yaratıcı inanç yoktur; cinsellik, hiçbir verimlilik sağlamaz; ölüm, dirilişin habercisi değildir. Eliot, yazd ığı notta, bu şiirin izleği ve kurgusu hakkında önemli ipuçlarından bir tanesini vermektedir: “Bu şiirin yalnız başlığı değil planı da, sembolist özelliklerinin birçoğu da, Bayan Jessie L.

Weston’in Tas söylencesi konusundaki From Ritual to Romance (I920) {1} adlı kitabından esinlenilmiştir.” Eliot, ayr ıc a , S i r James Frazer’ın şu yapıtına genel bir minnettarlık duyduğunu belirtiyor: Golden Bough {2} , özellikle “Adonis, Attis, Osiris konulu iki cildi”; bunlarda Frazer, eski çağların bitki mitlerini, verimlilik törenlerini ele almıştır. Bayan Weston’ın incelemesi, Frazer’deki ve öbür insanbilimcilerdeki verilere dayanarak bu mitler ve ayinlerle hıristiyanlık, özellikle Kutsal Tas {3} söylencesi arasındaki ilişkiyi saptamaya çalışmaktadır. Ona göre verimlilik (doğurganlık) mitlerinin kaynağı, Balıkçı Kral öyküsüdür: Balıkçı Kral’ın ölümü, güçsüzleşmesi ya da acizleşmesi (bunlar mitin çeşitli biçimleridir) ülkeye kuraklık ve yıkım getirir, insanların ve hayvanların üreme gücünü yok eder. Bu çorak ülkenin yeniden yaşam bulmasının koşulu şudur: “Sınanmak için gezen bir şövalye” , Tehlikeli Tap ınak’a girip ortasına yerleşmeli ve bir ayinde, Tas (ya da kupa) ve mızrak hakkında kendisine sorular sorulmasını istemelidir. Tas ve Mızrak sırasıyla dişi ve erkek üretkenliğinin simgesidir. Soruların doğru sorulması, kralı canlandırır, topra ğın üretkenliğini eski gücüne kavuşturur. Birçok uygarlıkta rastladığımız, ölen ve tekrar canlanan tanrı (Tammuz, Adonis, Attis…) öyküsünün ve buna bağlı verimlilik inanç ve ayinlerinin kökeni, bu Tas mitidir. Asl ında bunların hepsi, mevsimlerin devirli hareketinden (bitkilerin kışın ölüp baharda canlanmasından) esinlenmiştir. Bayan Weston’a göre H ıristiyanlık, bu mite kendi damgasını bastı, daha sonra: “Hıristiyanlık, var olan eğitim yöntemini kullanmakta duraksamadı ve Bitki Tanrısı’nı, Yaşa m İlkesi olarak kabul edip Hıristiyanlığın Tanrısı’yla özdeşleştirmekten korkmadı.” Bal ıkçı Kral, Hıristiyanlığın ilk dönemindeki balık simgesinin kökenidir. Bayan Weston’a göre, “Şu kesindir: Balık, tarih öncesi çağlarda, yaşam simgesi oldu. Balıkçı, çok eski çağlardan beri, yaşamın yaratılması ve korunmasıyla ilgili tanrıların bir sıfatıydı.” Eliot, günümüzün Çorak Ülkesi’nin sembolik görüntüsünü resmetmek ve yeniden canlanmış ihtiyacını vurgulamak amacıyla, Bayan Weston’dan yararlanarak, hem Batı’ya hem Doğu’ya ilişkin birçok mitolojik ve dinsel veri kullanmıştır. “Çorak Ülke” , 1922’de ilk kez kitap biçiminde bas ıldığında Eliot, dipnotları ekleyerek, yararlanmış olduğu kaynaklardan bazılarının adlarını verdi, çeşitli imgeler ya da imâlar arasında nasıl ilişki kurulacağı konusunda önerilerde bulundu; bu dipnotlar, şiirin burada sunduğumuz metnine editörün eklediği dipnotların kapsamına alınmıştır.

(The Norton Anthology of English Literature: Volume 2, New York, 1962) YAŞAR GÜNENÇ

.