Yemen’de 1229-1454 yılları arasında hüküm süren muhtemelen Türkmen asıllı bir hânedan. Adını kurucusu el-Melikü’l-Mansûr Nûreddin Ömer’in dedesi olup Abbâsîler’in Eyyûbîler’e gönderdiği elçiler arasında yer aldığı rivayet edilen Muhammed b. Hârûn b. Ebü’l-Feth er-Resûl’den alır. Hânedanın etnik kökeni hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Üçüncü Resûlî sultanı elMelikü’l-Eşref II. Ömer’in Ŧurfetü’l-aśĥâb adlı eserine dayanan muahhar kaynakların büyük […]

Bulgaristan’da eski bir Osmanlı kasabası. Bugün Omurtag adıyla anılmakta olup Bulgaristan’ın kuzeydoğu kesiminde, deniz seviyesinden 525 m. yükseklikte bir plato üzerinde Osmanlılar tarafından kurulmuş küçük bir kasabadır. Burası, 1500 yılından itibaren Osmanlı yönetiminin son dönemine kadar (1878) idarî bir merkez olmanın yanı sıra bölgedeki Türk yerleşme yerlerinin önemli bir pazar yeri özelliği taşımaktaydı. Osmanpazarı ilk […]

Aklâm-ı sittenin çok kullanılan bir çeşidi. Sözlükte “hükmünü ortadan kaldırmak, bir eseri istinsah etmek” gibi anlamlara gelen nesh kelimesi, hat sanatında özellikle kitap istinsahında ve basma eserlerde yaygın biçimde kullanılan bir yazı çeşididir. Aynı kökten gelen nessâh kelimesinin nessâhân-ı hattâtîn (nesih yazanlar) şeklinde kaynaklarda yer aldığı görülmektedir (Âlî, s. 24). Mushaf yazımında kûfî hattının geçerliliğini […]

Luvîs Ma‘lûf el-Yesûî’nin (ö. 1947) hazırladığı Arapça sözlük. Luvîs Ma‘lûf 18 Ekim 1867’de Zahle’de (Lübnan) doğdu. Asıl ismi Dâhir (Zâhir) iken Cizvit rahibi olunca Luvîs (Louis) adını aldı. Beyrut’taki Cizvit okulundan mezun olduktan sonra İngiltere’de felsefe okudu. Ardından on yıl kaldığı Fransa’da ilâhiyat öğrenimi gördü. 1906-1932 yılları arasında haftalık Katolik gazetesi el-Beşîr’in müdürü ve redaktörü […]

Endonezya’da yenilikçi bir dinî teşkilât. 18 Kasım 1912 tarihinde Orta Cava’nın Yogyakarta şehrinde Kiai Hacı Ahmed Dahlân tarafından kuruldu. Kuruluşunda Hollanda sömürge yönetimiyle gelen Batılı kültürel ve sosyal değerlerin, hıristiyan misyonerlik faaliyetlerinin ve bölgedeki eski din ve kültürlerin müslüman halk üzerinde yaptığı tesirlerle İslâm dünyasında çeşitli dinî uyanış hareketlerinin ortaya çıkması önemli rol oynamıştır. Günümüze […]

Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında beyti oluşturan bir satırlık nazım parçası. Sözlükte “yıkıp yere çalmak” mânasına gelen sar‘ / sır‘ kökü “şiirin beytini iki mısralı yani iki kafiyeli, kapıyı iki kanatlı yapmak” anlamlarını da ifade eder (Kāmus Tercümesi, III, 318). Ayrıca “ev” mânasındaki “beyt”in kapısındaki her bir kanada mısra denildiğine işaret edilir (a.g.e., III, 320). […]

İlk döneminde derginin başmuharriri Reşad dil ve inşâ yazıları; Mehmed Hâlid Fransızca’dan çeviriler; Ahmed Râsim, Mehmed Celâl ve Hüseyin Cahid (Yalçın) öğretici hikâyeler; Şerefeddin Mağmûmî sağlık konuları; Sâlih Zeki fennî eğlenceler ve çeşitli sorularla dergiyi öğrencilerin ilgiyle takip edeceği bir yayın haline getirirler. Aynı şekilde “Ahlâk” başlığı altında çocuklara millî ve mânevî değerleri aşılamak amacıyla […]

Saruhanoğlu İshak Bey tarafından XIV. yüzyılın ikinci yarısında kurulan Mevlevî âsitânesi. Saruhan Bey’in torunu İshak Çelebi tarafından Saruhanoğulları’nın başşehri Manisa’nın en eski yerleşim merkezlerinden biri olan Spil dağı eteğinde, Evliya Çelebi’nin kaydettiği, cümle kapısı üzerindeki kitâbeye göre 770’te (1368-69) inşa ettirilmiştir. İshak Çelebi’nin 1366-1379 yılları arasında yaptırdığı Ulucami Külliyesi’ne dahil olmakla birlikte külliyenin uzağında bulunan […]

XIV. yüzyılın sonunda kurulan ve XIX. yüzyılın sonlarında yeniden inşa edilen mevlevîhâne. Kütahya il merkezinde Börekçiler mahallesinde Dönenler (eski Kapanaltı / Tahılpazarı) meydanının güneybatısında yer alan mevlevîhâne, erken dönem mevlevîhâneleri olan Konya ve Afyonkarahisar’dan sonra üçüncü merkezdir. Şecerelere bâni ve ilk postnişin olarak geçmiş bulunan Celâleddin Ergun Çelebi’den (ö. 775/1373) dolayı Erguniyye Dergâhı, Ergun Çelebi […]

Bugün Ukrayna Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan tarihî kale ve şehir. Romence’de Chilia (Kilya) adıyla anılır. Tuna nehrinin denize dökülürken oluşturduğu üç koldan biri olan en kuzeydeki Kili kolunun sol kıyısında bulunmaktadır. Şehrin tarihi XII. yüzyıla kadar iner. Bizans İmparatorluğu döneminde bir ticaret merkezi olarak gelişen şehir bir süre sonra Cenevizliler’in hâkimiyeti altına girdi. Baltık denizinden […]

İspanya’da tarihî bir bölge ve burada kurulan krallık. Kastilya (Kaştâle) İber yarımadasının orta kesiminde, batıdan doğuya doğru uzanan Sierra de Gredos ve Sierra de Guadarrama dağlarının birbirinden ayırdığı iki iç platodan (Kuzey ve Güney Meseta) oluşmuştur. Bu coğrafî bölgeler, aynı zamanda kuzeydeki tarihî Eski Kastilya (Castilla la Vieja) ve güneydeki Yeni Kastilya (Castilla la Nueva) […]

Mîrzâ Habîbullāh b. Mîrzâ Muhammed Alî-yi Gülşen (ö. 1270/1854) İran’da Kaçar hânedanı döneminin en ünlü şairi. 2 Şâban 1223’te (23 Eylül 1808) Şîraz’da doğdu. Gülşen mahlasını kullanan şair Mirza Muhammed Ali’nin oğludur. Babasını on bir yaşında iken kaybetti. Şîraz’da başladığı öğrenimini İsfahan’da tamamladı. Erken yaşta şiir denemesi yapan ve Habîb mahlasını alan Kāânî, Horasan Valisi […]

Sözlükte “kurtuluşa ermek, boyun eğmek, teslim olmak; teslim etmek, vermek; barış yapmak” anlamlarındaki silm (selm) kökünden türemiş olan İslâm’ın etimolojisini yapan ilk âlimlerden İbn Kuteybe kelimeyi “boyun eğmek ve iradî olarak uymak suretiyle barış ortamına girmek”, İbn Manzûr da “boyun eğmek (inkıyâd) ve itaat etmek” şeklinde açıklamıştır. Sonraki kaynaklarda genellikle bu açıklamalar tekrar edilmiş, “sulh […]

Ansiklopedik risâleleriyle tanınan felsefe topluluğu. IV. (X.) yüzyılda Basra’da ortaya çıkmış, dinî, felsefî, siyasî ve ilmî amaçları olan, faaliyetlerini gizli olarak sürdürmüş organize bir topluluğun adıdır. Abbâsî Devleti’nin son zamanlarına rastlayan, dinî, felsefî ve siyasî çekişmelerin yaygın olduğu bir dönemde felsefî ve ilmî çalışmaları, dinî ve ahlâkî gayretleriyle birlik ve beraberlik, kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışmayı […]

Ebû Ca‘fer Ahmed b. İbrâhîm b. Ebî Hâlid el-Cezzâr el-Kayrevânî (ö. 369/979) Hekim, eczacı ve tarihçi. Bir hekim ailesinin çocuğu olarak Kayrevan’da dünyaya geldi; bazı modern kaynaklar onun 285’te (898) doğduğunu söylemektedir (Abdülvehhâb b. Mansûr, II, 321). Batı literatüründe adına Aburafar, Ybnezizar ve Abincali gibi farklı şekillerde rastlanır. İlk tıp eğitimini göz hekimi (kehhâl) olan […]