İskender Pala – Ayine

İskender Pala Osmanlı, gel tanışalım! 1999 yılındayız. Yeni yıl, herkes için yeni umutlarla başladı şüphesiz. Ekonomik, siyasal, toplumsal pek çok beklentilerimiz bu yıla ertelenmiş durumda. Ama bizi daha ziyade 999 kültürü ilgilendiriyor. Ertelenmeyen, ertelenmesi mümkün olmayan ama beklenen bir kültür yılı olması gerekiyor bu yılın. 1999, tarihimize bakışımızı yeniden formatlayacak ve bizi kendimizle barıştıracak diye umuyorum ben. 1999, Osmanlı Devleti’nin kuruluşunun 700. yılı. Şüphesiz devlet, üniversiteler, tüzel ve özel kişiler tarafından yurt içi ve yurt dışında muhtelif faaliyetlerde bulunulacak, tanıtımlar yapılacak, toplantılar düzenlenecek. Bütçeden bazı paralar bir yerlere (umarız birilerinin cebine olmaz) akacak ve karşılığında biz atalarımızla yüz yüze geleceğiz. Doğrusu ben 75. yılda olduğu gibi Osmanlı yılına da hazırlıksız yakalandığımızı vehmediyorum. Çünkü bugüne kadar haberim olan faaliyetlerin hepsi küçük imkanların değerlendirilmesiyle başlatılacak. Üniversiteler sempozyumlar düzenleyecekler, resmi kurumlar kutlamalar yapacaklar. Ama korkuyorum ki bir noktadan sonra bunlar ‘yasak savma’ kabilinden olmaya başlayacak.

Devlet bu konuda yeterince hassas değil gibi sanki. Kültür Bakanlığı’ndan henüz elle tutulur bir proje çıkmadı söz gelimi . Henüz bir sinema filmine başlandığını duymadık, bir televizyon dizisi senaryosu yazılmadı, çocuklar için paket programlar ve çizgi filmler yapılmadı. Dış ülkelerle bağlantılar kurulup tanıtım kuşaklarının takvim ve programlarının tespit edildiğini de duymadık. Bir “Osmanlı tarihi” yazımı için henüz bir ekip kurulup eser siparişleri verilmiş değil. Velhasıl 1999 başladı; ama henüz ortada bir plan ve program mevcut değil. Kültür Bakanlığı, Türk Tarih Kurumu, üniversiteler, tüzel kuruluşlar, televizyonlar, devlet sanatçıları, tarihçiler ve tarihini sevenler!. Unutmayın, Osmanlının başka 700. yılı olmayacak!. ««« 1973 yılıydı. Unesco o yılı, 700. ölüm yıldönümü vesilesiyle “Mevlana Yılı” ilan etmişti. Hatırlıyorum, bütün dünya Mevlana’dan bahsetmişti. Bugün Amerika’dan Japonya’ya kadar mevcut olan Mevlevilik kültürünü biz sanırız, 1973’teki 700. yıl anma faaliyetlerine borçluyuz.

O sene lise öğrencisi idim ve bu etkinlikler vesilesiyle Mevlana’yı okuyordum. Mesnevi’nin bir yerinde, beni önce dondurup sonra titreten bir beyit karşıma çıktı. Diyordu ki Mevlana: -Satrancı öyle oyna ki 700 sene sonra mat diyebilesin! Hazret keramet göstermiş, 700 sene sonra mat demişti. Osmanlının mat demesi ise bizim elimizde. Yoksa hemen arkasından milenyum geliyor ki 2000 yılında Hıristiyan kültürünün bombardımanı altında kalacağımız aşika, “Kahve ile tütün, keyifler bütün” sözünü yahut, “Kahvenin yüzü karadır; ama yüz ağartır” darb –ı meselini, kahveyi nes ile ( nes– cafe) içen nesil asla bilmeyecektir sanırız. Onlar, kahve fincanlarının zarflarının ne zarif şeyler olduğunu, kahvenin asaleti dolayısıyla, içilmeden önce mutlaka bir şeyler vermek gerektiğini (kahve altı>kahvaltı) “kahve parası”nın bahşiş demeye geldiğini, kahve renginin gönül yanıklığını ifade ettiğini, velhasıl Türk kahvesinin töresini asla hatırlamayacaktır. Oysa eskiden “bir acı kahvenin kırk yıl hatırı” var imiş. Eskiler burada “acı kahvenin” demişler, çünki kahve, sade içilmelidir. İhtimal şekerin bulunmadığı yahut karaborsa olduğu zamanların göreneğidir bu. Onlara göre sade kahve içilemiyorsa orta şekerliye cevaz vardır; ancak şekerli kahve içmek doğrusu pek hafif– meşreplik gibi görülür. Kahveyle birlikte getirilen su, mutlaka kahveden evvel ve ancak birkaç yudum içilerek kahvenin geçeceği yollar silinip süpürülmeli, cilalanmalı, sıvanmalıdır. Kahve bittikten sonra su içilmesi, yahut hemen ardından çay içilmesi (yahut ikramı) görgüsüzlük kabul edilir. (Gelinlik kızlara bir hatırlatma: Aman müstakbel damadın ailesine kahveden sonra hemen çay ikram etmeyin. Kim bilir belki bu geleneği unutmayan ailelerden biridirler.) Biz son İstanbul efendilerinden olan değerli hocamız Orhan Okay Beyefendi’den dinlemiştik.

Evvel zamanda gençlerden birinin bir kasabaya yolu düşmüş. Kasabanın kahvehanesinden içeri girince kar ve tipiyi dışarıda bırakmanın sevinciyle canlı bir selam vermiş: – Esselamü aleyküm ! Kahvenin peykelerinde oturanlardan ancak birkaçı başlarını dama yahut satranç tablalarından kaldırmadan şöyle yan gözlerle gelene bakıp kendi hallerinde oyuna devam etmişler. Delikanlı selamının itibarsızlığına biraz alınmışsa da şu sıcağın keyfini çıkartmak lazım diye eşiğe yakın bir yerde paltosunu çıkarmış, bir iskemle çekmiş ve oturup ocağa seslenmiş: – Bana bir sade kahve! Bu söz üzerine kahvehanedeki adamlardan, hatta ihtiyarlardan birkaçı başlarını çevirip, – Ve aleyküm selaaaam delikanlı! – Dışarısı çok soğuk galiba! – Bir sade kahve içini ısıtır, gibi sözlerle selam alıp mukabelede bulunmuşlar. Delikanlı kahvesini bitirdikten sonra çevresine bakmış, yine kimsenin onunla ilgilendiği yok. Canı sıkılmaya, saatler ilerlemeye ve gözlerini uyku bastırmaya başlayınca belki uykusunu açar diye yeniden kahve istemeye karar vermiş: – Efendi! Bana bir sade kahve daha! Bu söz kahvehanede müthiş bir kıpırdanmaya sebep olmuş ve evvelce selamını alanlar bu sefer iskemlelerini alıp delikanlının çevresine sokulmuşlar: Eee! Hoşgeldin . Anlat bakalım yiğidim. Kimsin, kimlerdensin, nereden gelirsin, nereye gidersin yollu sorular ve ardından hemen koyulaşıveren sohbet. O sırada delikanlı halinden ve gördüğü ilgiden gayet memnun herkese bir ikramda bulunmak istemiş: – Garson, herkese benden birer çay! Tabii olan olmuş ve iskemlesini kapan eski yerine!. Bize göre acı kahvenin hatırı işte bu olsa gerek.

.