Ali İbrahim Savaş – Osmanlı Diplomasisi

Osmanlı diplomasi tarihi incelenirken, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren izlediği dış politika ve iç politik gelişmelerin dış politikaya ne derece tesir ettiği hakkında bazı ana noktaların ele ahnıp değerlendirilmesinde yarar vardır. Ara^tırmacımn önündeki en büyük engel ise, Osmanh kültür mirasımn henüz büyük bir kısmının araştırılmamış olmasıdır. Avrupa’da ve Balkan ülkelerinde yapılan Osmaıüı tarihi ile ilgili çalışmalar zamanla büyük bir aşama kaydetmiş ve çalışmaların akışı hususunda öncelikle disipliner çalışmalar yapılmıştır. Bizim tarih çalışmalarmda ülke genelindeki bütün tarihçileri bağlayan metodolojik çalışma eksikliğimiz, bu salıada yapılması gereken çahşmalara da yansımaktadır. Henüz katalog ve arşivlerimizdeki tasnif çalışmaları bitmemiş ve araştırmacıya handapparat hizmeti sunacak olan umûmî ve husûsî O smanh tarihlerinin büyük bir kısmı araştırmacılar için hâlâ terra incognita durumundadır. Bu sebeple Osmanh diplomasisi ve diplomasi tarihi ile alakah çahşmalar da bu istenmeyen durumdan nasibini almaktadır. Bu hususta da yazılacak her şey, söylenecek her söz eksiktir ve tamamlanmaya muhtaçtır. Osmanlı diplomasi tarihi ilgili birinci dereceden alakalı eserlerin başında sefâretnâmelery sınır tahdit raporları, banş müzâkere raporları, umûmî ve husûsî tarihler, yabancı devletlerle yaptlan akitler, yazılmalar v t aynca o dönem ilişkilerini aydınlatan yabancı tarih çahfmalan ve yabancı elçiler tarafından kaleme alınan sefâretnâmeler Bu konuda da, Osmanlı diplomasi tarihine materyal teşkil edecek bu tür eser ve vesikaların mümkün olduğu kadarıyla tamammın çahşılıp değerlendirilmesi neticesinde daha fazla şeyler söylenebilecektir. Biz bu çalışmamızda, şimdiye kadar konu ile alakah olarak değerlendirdiğimiz umûmi ve husûsî tarihler, sefâretnâmeler, sınır tahdit raporları, diplomatik müzâkereler ve yazılmalar ışığı altmda Osmanh diplomasi tarihi hakkında mevcut bilgilerimizi belirli bir sistematik içinde değerlendirmeye çalışacağız. Diplomasi Kelimesi Hakkında Diplomatika ve diplomasi kelimeleri, aynı kökten türetilmiş kelimeler olması sebebiyle genellikle karıştınlmaktadır. Diplomasi kelimesi de diplomatika (vesika ilmi) kelimesi gibi etimolojik olarak diploma kelimesinden türetilmiş bir kelimedir ve bu kelimenin anlamı ise, ^üzerinde imza bulunan ikiye katlanmış kağtty belge^ demektir. Bu bağlamda diplomasi kelimesi, devleti taıafindan kendisine diploma {credential) verilen yüksek dereceli memurun (diplomat) dış işlerinde yapmakla mükellef olduğu vazife, iş manasmdadır ve di ploma kelimesini bugünkü dile itimatname (güven mektubu) olarak çevirebiliriz. Diplomasi bir manada, resmî temsilciler vasıtasıyla devletler arasmdaki ilişkileri yürütme işi ya da sanatıdır^. Geniş manada diplomasi ile dış politika ayrımı yapmak doğru değildir. Dar manada ise, dış politika, bir devletin uluslararası sis- temden beklentileri yani amaçları; diplomasi ise, bu amaçlara varmak için kullanılan araç ve mekanizmalardır^.

Bazı tarihçiler, Osmardı Devleti’nin XVIIL yüzyüın sonlarına kadar öteki devlederle olan ilişkilerini “diplomasi” ya da “dış politika” kavramlarıyla açıklamaya çalışmanın yanılüa olacağını ifade etmektedirler^. Bu yüzden burada bazı noktalarm açıldığa kavuşturulması gerekmektedir; bu da, bir ülkenin belirli bir dış politika ve diplomasi anlayışımn olup olmadığım tespit etmek için, o ülkenin mudaka dış temsilcilikler vasıtasıyla temsil edilmesi mi gerekir, yoksa, bu temsilcilikler olmadan da. o ülkenin belirli bir diplomasi anlayışının olmasından bahsetmek yanlış mı olur, somlarmın cevaplandırılması lazımdır. Fakat göz ardı edemeyeceğimiz nokta ise, bir devletin herhangi bir devlet Ue münasebederi varsa, o ülkelerin öyle veya böyle öteki devletlere karşı dış politikaları, diplomatik tavır ve anlayışlarının olduğu da muhakkaktu”; fakat bu münâsebetlerin niteliğini ve niceliğini tartışmak ise a}’rı bir konudur. İleride de görüleceği gibi, biz Osmanlı Devleti’nin daha uc beyliği statüsünde iken bile dış politik anlayışlar geliştirdiği ve diplomatik tavır ve ilkelerinin olduğuna inanıyoruz.

.