Arnold Joseph Toynbee – Bir Devletin Yeniden Dogusu

Birinci Dünya Savaşı Avrupa’da dört büyük imparatorluğun sonunu getirmiştir: Osmanlı İmparatorluğu, AvusturyaMacaristan İmparatorluğu, Alman İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu bu ‘büyük kıymet’ in kurbanlarıdır. Yıkılan bu imparatorlukların ‘enkaz’mdan modern Batılı siyasal düşünceye uygun yeni devletler doğmuştur. Türkiye, Almanya, Avusturya ulusal yeknesaklıklar kapsamına girmeyen topraklarım kaybederek birer cumhuriyet olmuşlardır. Rusya ise imparatorluğunu koruyup topraklarım elden kaçırmamak başarısını göstererek bir sosyalist cumhuriyet biçimine girmiştir. Rusya’nm yeni rejiminin çok özel bir durumu olduğu için -buna hiç dokunmadan- öbür üç imparatorluğun aldığı yeni kimliğin dünyada yarattığı tepkiler incelendiğinde en çok sözü edilmeye değer ülkenin Türkiye olduğu görülür. Dünya için Almanya ve Avusturya, ‘Batılı’dır. Batılılar için de kendilerinden olan ülkelerdir. Yüzyıllar boyunca aynı inançları taşımışlar, aynı kültürle yoğrulmuşlar, aynı hareketlere ve benzeri olaylara sahne olmuşlardır. Aralarında çatışmalar meydana gelmişse, bu, inanç ve kültür zıtlaşmasından değil çıkarlar yüzünden olmuştur. Birinde oluşan yenilik -ister teknik, ister ekonomik, ister ideolojik olsun- hemen öbü- rünce öğrenilmiş, benimsenmiş, derhal uygulanmasa bile, zihinlerde yer etmiş ve tabii görülmeye başlanmıştır. Modern çağın ilk ve en büyük siyasal hareketi olan Fransız Devrimi, Batı’da heyecan yaratmıştır; fakat yadırganmamıştır. Fransız Devrimi’ni oluşturan düşünceler öbür Batı ülkelerinde de aynı zamanda gelişmiştir. Birinci Dünya Savaşı sonunda Almanya ve Avusturya imparatorlukları cumhuriyet rejimine geçtikleri zaman kimseyi şaşırtmamışlardır. Yalnız eskinin tantanasını yaşamış olanlar bir “Vah vah!” demekle yetinmişlerdir. Türk ulusu ise Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkıntısından bir cumhuriyetle çıkınca dünyadaki tepkiler çok değişik olmuştur.

Modern dünyanın uyulması gereken ölçülerini tayin etme durumuna gelmiş Batılılar için Türkler, kendilerinden olmayan insanlardı. Dilleri onlannkine hiç benzemiyordu, dinleri ayrıydı; aynı kültür içinden yetişmemişlerdi. Değişik gelenekleri vardı. Batı ölçülerinin dışında kalmış oldukları için ‘barbar’ da sayılabilirlerdi. Doğulu Osmanlı İmparatorluğu’nun içinden Batılı bir cumhuriyetin çıkması, işte bu yüzden dünyada şaşkınlık uyandırmış ve çeşitli tepkilere yol açmıştır. Tepkiler; takdirden şüpheye ve küçümsemeye, kıskançlıktan gıptaya kadar derece derece değişmiştir. Batılıların kimi hayret, kimi takdir, kimi şüphe etmiş; Doğulular ise, kimi kendilerinden olanın öbür tarafa geçmesine kızmış, kimi de aynı şeyi yapamamanın üzüntüsünü duymuştur. Türk Devrimi için gerek Batı’da, gerek Doğu’da çok mürekkep tüketilmiştir. Fakat bu konuda yayınlananların pek azı gerekeni anlatabilmiştir. Bu pek azm arasında burada çevirisini sunduğumuz eser de buluîrmaktadn. Kitabın yazan ünlü İngiliz tarihçisi Arnold J.Toynbee’dir. Eserin üstünlüğü, bir ta8 rihçinin bilimsel metodu ile yazılmış olmasından geliyor. O zaman henüz genç bir adam ve iki üç yıl öncesine kadar Osmanlı Türklüğüne en büyük düşmanlığı gösteren bir ulusa mensup olmasına rağmen, Genç Türkiye Cumhuriyeti hakkındaki bu araştırmasını yazarken -pek çok kişinin aksine- hislerden ve önyargılardan uzak kalmayı, ufak tefek bazı yanlışlar bir yana bırakılacak olursa, gerçekleri bir bilim adamının tarafsız gözleri ile görmeyi bilmiştir. Kitabı okurken siz de şu kanıya varacaksınız; Toynbee, her zaman, her ülkede ve belki her konu için geçerli olan ilkeye sadık kalmıştır: Bu, “Tarihi bilmeyen bugünü anlayamaz” ilkesidir.

Nitekim, bu araştırmasının bir bölümünde şöyle demektedir: ” Siyasal değişmenin sürmekte olduğu ülkelerde, şartlar, bir taımçinin bunları resmedemeyeceği kadar oynaktırlar. Bu durumda tarihçinin yapabileceği en iyi şey bütünü ile aydınlanmış bir gözlemci olarak ve kendini mümkün olduğu kadar her türlü bağlardan sıyırıp tarihin benzer geçmiş olaylarının verdiği bilgi ve tecrübelerin projektörünü günün gelişen olayları üzerine tutmaktır.” Kitap, bu bakandan, egzotizmden sıyrılıp gerçek Türkiye’yi öğrenmek isteyen yabancılar kadar, hislerden arınıp Türk Devrimi’ni bilimsel açıdan görmek isteyen bizler için de yararlıdır, sanıyoruz.

.