SON DEMET ÎÇÎN kullanılan “boyun” teriminin anlamını saptamak için yukarda verdiğimiz örneklerin bazılarında tahıl-ruhu, kaz, keçi, tavşan, kedi ve tilki gibi hayvan şeklinde görülüyor. Bu, tahıl-ruhunun şimdi incelememiz gereken yeni bir yönünü çıkarıyor karşımıza. Bunu yaparken tanrıyı öldürmeye değgin yeni örnekler vermekle kalmayacağız, aynı zamanda Attis, Adonis, Osiris, Dionysos, Demeter ve Virbius söylence ve tapımlannda karanlık kalmış bazı noktalan da aydınlığa çıkarmayı umuyoruz. Tahıl-ruhunun şeklini aldığı varsayılan çok sayıda hayvan arasında kurt, köpek, tavşan, horoz, kaz, kedi, keçi, inek (öküz, boğa), domuz ve at vardır. Bu şekillerin biri ya da diğerinde tahıl-ruhunun tahılın içinde var olduğuna ve son demette yakalandığına ya da öldürüldüğüne inanılmaktadır. Ekin biçilirken hayvan orakçıların önünden kaçar; orakçı tarlada hastalanırsa, istemeden tahü-ruhuna çarpıp tökezlediği, tahıl-ruhunun da bu saygısız zorbayı böylece cezalandırdığı varsayılır. “Çavdar-kurt onu yakaladı”, “Hasat-keçisi tos vurdu” denir. Son ekini biçen ya da bağlayan kişi, Çavdar-kurt, Çavdar-domuz, Yulaf-keçi… vb. hayvan adlan alır ve bu adı bazan bir yıl süreyle taşır. Hayvanın çoğu kez son demetten ya da ağaç, çiçek vb. şeylerden yapılma bir kuklayla temsil edildiği de olur, bu kukla son hasat arabasında neşe içinde eve taşınır. Son demetin hayvan şekline sokulmadığı yerlerde bile çoğu kez Çavdar-kurt, Tavşan, Keçi ve benzeri adlar verilir ona. Genellikle her tür ürünün, son demette yakalanan özel bir hayvanı olduğu düşünülür: ürününe göre, Çavdar-kurt, Arpa-kurt, Yulaf-kurt, 10 TANRIYI ÖLDÜRME Nobut-kurt ya da Patates-kurt gibi adlar verilir buna; fakat bazan da hayvanın figürü bütün haşatın son ürünü toplanırken yalnızca bir kerecik yapılır. Bazan hayvanın son orak ya da tırpan vuruşuyla öldürüldüğüne inanılır. Ama genellikle onun hâlâ demet yapılmamış ürün olduğu sürece yaşadığı ve demetlenen son üründe yakalandığı düşünülür. Bu yüzden döven sopasıyla son vuruşu yapan adamın Tahıl-domuzunu, Harman-köpeğini vb. yakaladığı söylenir. Harman işi bittiğinde, o hayvan şeklinde bir kukla yapılır ve son demete dövenci tarafından, dövme işinin hâlâ sürdüğü komşu bir çiftliğe götürülür. Bu da tahıl-ruhunun, ürünün harmanlanma işinin hâlâ devam ettiği yerde yaşadığına inanıldığını gösteriyor. Bazan da bu hayvanı son demetin dövücüsünün kendisi temsil eder; harman işinin sürdüğü öteki çiftliğin insanları onu yakalarsa, ona temsil ettiği hayvana davranır gibi davranırlar: domuz damına kaparlar, domuz çağırır gibi çağırırlar onu1. Bu genel ifadeleri şimdi örnekleriyle göstereceğiz. Bir kurt ya da köpek olarak düşünülen tahıl-ruhuyla başlıyoruz. Bu düşünce Fransa, Almanya ve Slav ülkelerinde yaygındır. Örneğin, rüzgâr ürünü dalgalandırdığında. köylüler çoğu kez “Kurt, ekinin içinden ya da üzerinden geçiyor”, “Çavdar-ruhu tarlada koşturuyor”, “Kurt, ekinin içinde”, “kudurmuş Köpek ekinin içinde”, “iri köpek orada” derler.2 Çocuklar başak yolmak ya da mavi ekin çiçekleri toplamak için tarlaya girmek istediklerinde bunu yapmamaları söylenir kendilerine, çünkü “iri Köpek ekinde oturur”, ya da “Kurt ekinin içinde oturuyor, sizi parça parça eder”, “Kurt yer sizi” denir. Çocukların kendisine karşı uyarıldığı kurt sıradan bir kurt değildir, çünkü ondan çoğu kez Tahıl-kurt, Çavdar-kurt vb. olarak söz edilir; örneğin şöyle derler: “Çocuklar, Çavdar-kurt şimdi gelip sizi yiyecek,” “Çavdar-kurt sizi kaçıracak,” vb.3 Yine de dış görünüşüyle tıpkı bir kurda benzer. Çünkü Feilenhof (Doğu Prusya) yöresinde, bir tarlada kurdun koştuğu görüldüğünde, *W. Marnıhardt, Die Korndämonen s. 1 – 6. W. Mannhardt, Roggenwolf und Roggenhund (Danzig, 1865), s. 5; aynı yerde Antike Wald und Feldkulte, s.318 ve devamı; aym yerde, Mythol. Forsch, s. 103; WitzsdieL&zjen, Sitten und Gebräuche aus Thüringen, s. 213. , # . Mannhardt, Roggenwolf u. Roggenhund, s.7; ve devamı, aynı yerde. A.WF. ’319. BİR HAYVAN OLARAK TAHIL – RUHU 11 köylüler, kurt kuyruğu havada mı, yoksa yerde sürünerek mi koşuyor görmeye çalışırlardı. Eğer kuyruğu yerdeyse arkasından koşar ve kendilerine uğur getirdiği için teşekkür eder, hatta önüne yiyecek atarlardı. Ama kuyruğu havadaysa ona söverler ve öldürmeye çalışırlardı. Burada kurt, bereketlendirme gücü kuyruğunda olan tahıl-ruhudur.4 Hem köpek hem de kurt, hasat-törelerinde tahıl-ruhunun bedenleşmesi olarak görünüyor. Örneğin Silezya’nın bazı bölgelerinde, son demeti bağlayan kişiye Buğday-köpek ya da Nohut-fino adı verilir5. Fakat Fransa’nın kuzey doğu bölgelerindeki hasat törelerinde tahılköpek düşüncesi en açık bir biçimde ortaya çıkıyor. Örneğin, bir hasatçı hastalık, yorgunluk ya da tembellik yüzünden önündeki orakçıya yetişemezse ya da geri kalacak olursa, “Beyaz Köpek yanından geçti,” “Beyaz Kancığı yakalamış”, ya da “Beyaz Kancık onu ısırmış” derler6. Vosges’te Hasat-Mayısına “Haşatın Köpeği” denir7. Jura’da, Lons-le-Saulnier yöresinde son demete Dişi Köpek. (Kancık) denir. Verdun yakınlarında ekin biçme işinin bitişi için genel olarak kullanılan deyim “Köpeği öldürecekler” dir; Epinal’deyse, ürününe göre, “Buğday-köpeği ya da Çavdar-köpeği veya Patates-köpeği öldüreceğiz” derler8. Lorraine’de son ürünü biçen kişi için, “Haşatın Köpeğini öldürüyor” denir.9 Tyrol’de Dux’ta dövme işinde son vuruşu yapan adamın “Köpeği yere serdiği” söylenir;10 Stade yakınında Ahnebergen’deyse, ürününe göre, Tahıl-fmo, Çavdar-fino, Buğdayfino denir bu adama.11 Kurt için de aynı şey. Almanya’da, “Kurt son demette oturur” denir.12 Bazı yerlerde orakçıya “Kurda dikkat” diye bağırılır; ya da “Kurdu ekinden kovuyor” denir.13 Biçilmemiş ekinin son destesine Kurt denir, onu biçen adamın da “Kurdu yakaladığı” söylenir. Son demete de Kurt denir; onu bağlayan kadın için, “Kurt onu ısırıyor”, 4 W. Mannhardt, Roggenwo!f… s. 10. 5W. Mannhardt, M.F. s. 104. 6 A.g.y. I A.g.y. s. 104 ve devamı. Hasat-Mayısı için bkz. cilt 1. s. 71. 8 A.g.y. s. 105. 9 A.g.y. s. 30. x<} A.g.y. s.30,105. II A .g.y. s.105 ve devamı. 12 A.W.F. s.320; Roggenwo!f, s.24. 53 Roggenwoif, s.24. 12 TANRIYI ÖLDÜRME “Kurdu yakaladı”, “Kurdu kovalamak” (ürünün içinden) denir.14 Ayrıca, kadının kendisi de Kart diye adlandırılır, bu adı bir yıl süreyle taşımak zorundadır; bazan da ürününe göre, Çavdar-kurt ya da Patates-Kurt diye adlandırılır.15 Rügen adasında, son demeti bağlayan kadına, “Sen Kurtsun” diye bağırılır; eve döndüğünde evin hanımını ve kadın kâhyayı ısırır, bunun karşılığında büyükçe bir parça et verilir kendisine. Aynı kadın, son çavdar, buğday ya da yulaf demetini de bağlamışsa Çavdar-kurt, Buğday-kurt, Yulaf-kurt da olabilir.16 Cologne bölgesinde, Buir’de, bir zamanlar son demete bir kurt şekli verme âdeti vardı. Bütün ürün dövülünceye kadar ambarda tutulurdu. Sonra çiftçiye getirilir, çiftçi de bira ya da brendi serperdi üzerine.17 Birçok yerde Kurt diye adlandırılan demet insan şekline getirilir ve üzerine elbise giydirilir. Hayvanbiçimli (hayvan şeklinde) tahıl-ruhu ile insanbiçimli (insan şeklinde) tahıl ruhu kavramları arasındaki bir kaynaşmayı gösteriyor bu.18 Kurt genellikle son arabada sevinç bağırışları arasında getirilir eve.19 Yine, Kurdun, döven sopası vuruşlarıyla son demetten kovuluncaya kadar ambarda biçilmiş ürün arasında gizlendiği varsayılır. Bunun için Magdeburg yakınlarındaki Wanzleben’de döven işinden sonra köylüler, dövülmüş saplara sanlı. Kurt adını verdikleri bir adamı bir zincirle bağlayıp alay halinde arkalarından çekerler.20 Adam, dövülmüş tahıldan kaçarken yakalanmış tahıl-ruhunu temsil etmektedir. Trier’de, Tahıl-kurdun dövme sırasında öldürüldüğüne inanılır. Adamlar son demeti un ufak saman haline gelinceye kadar döverler. Bu şekilde, son demet içinde pusuya yatmış olan Tahıl-kurdun kesin olarak öldürüldüğünü düşünürler.21 Fransa’da da Tahıl-kurt hasatta ortaya çıkar. Bunun için de son ekini biçen orakçıya “Kurdu yakalayacaksın” diye bağırırlar. Chambery yakınında henüz biçilmemiş son ekin çevresinde bir halka 14 Roggenwolf, s.24. 15 4 o V e 16A.g.y. s.*28; A.WJF. s.320. 17 Roggenwoif, s.25. 18 A.g.y. s.26. 19A.g.y. s.26; A W F . s.320. ‘^A.W .F. s.321. 21 A.W.F. s.321 ve devamı. BİR HAYVAN OLARAK TAHIL – RUHU yaparlar ve “Kurt orada,” diye bağırırlar. Finisterre’de, ekin biçme işi bitmeye yalan hasatçılara, “işte Kurt orada; yakalayalım onu” diye bağırırlar. Her biri biçecek bir yer ayırır kendisine, ilk bitiren, “Kurdu yakaladım” diye bağırır.22 Guyeııne’de, son ürün de biçildiğinde, tarlanın çevresinde iğdiş bir koç dolaştırılır. “Tarlanın Kurdu” denir buna. Boynuzlan çiçeklerden ve başaklardan bir çelenkle süslenir, boynuna ve vücuduna da gırlantlar ve kordelaiar sarılır. Bütün orakçılar şarkılar söyleyerek hayvanın arkasında yürür. Daha sonra da tarlada kesilir. Fransa’nın bu bölgesinde son demete coujulage denir, yerli lehçesinde iğdiş edilmiş koç demektir bu. Dolayısıyla koçun öldürülmesi, son demette olduğu düşünülen tahıl-ruhunun ölümünü temsil eder; fakat iki farklı tahıl-ruhu kavramı —kurt olarak ve koç olarak— birbirine karışmıştır.23
James G. Frazer – Altın Dal 2
PDF Kitap İndir |