Nedim Gürsel – Şeyh Bedreddin Destanı Üzerine

Şeyh Bedreddin Destanı üzerine yaptığım bu inceleme­ . yi, Nôzım Hikmet’in şiirinde gelenek sorununu irdeleyen, çağdaş bir şairin ulusal kaynaklardan ne ölçüde ve hangi yöntemlerle yararlanabileceğ:ni araştıran oldukca geniş boyutlu bir çalışmanın tarihimize değg1n bölümlerinden biri olarak tasarlamıştım. Amacım, Nazım Hikmet’in büyük çapta ilk kez bu yapıtıyle gerçekleştirdiği çağdaş kültür blleşiminin devrimci öğelerini saptamak, bu öğelerin ışığında d:estanın tarihsel içeriğiyle sınıfsal konumu arasındaki ilişkiye dikkati çekmekti. Ne var · ki, destanın kaynaklandığı toplumsal ve ideoloj;k bağlam beni metin-ötesi bazı araştırmalara yöneltti. Örneğin, Nôzım’ın tarihe bakışındaki sınıfsal tavrı değerlendirebilmek için Osmanlı toplumsal kuruluşunu, giderek Şeyh Bedreddin ayaklanmasının felsefi – ideolojik amaçlarını belirlemem, yapıtı bu veriler- . den yola çıkarak çözümlernem gerekti. Öte yandan herşeyden Önce özgül bir dil, sözcüklerden kurulmuş bir yapı olduğundan, şiirsel metinle Nazım’ın yararlandığı tarihsel söylem (XV. yüzyıldem bu yana Osmanlı tarihçilerinin Bedreddin hareketi üstüne yazdıkları) arasında yoğunlaşan dil sorununu iraelemeye çalıştım. Bunun için de, sözkonusu tarih belgeleriyle destan metnini karşılaştırarak, o çağın toplumsal ve ideoloj:k özelliklerini yansıtan söylem’n Nôzım Hikmet tarafından nasıl çağdaş ve devrimci bir söyleme dönüştürüldüğünü gösterdim. Kimi zaman da, metinde 7 doğrudan bulunmayan ama gelenek sorunu acısından belirtilmesi gerekli ayrıntıları açıklamak icin, şairin yaşam öyküsüne başvurdum. Bir metni, içinde yazıldığı ortamla açıklamak, yapıtı sanatçının yaşam serüvenine indirgemek, özellikle Nôzım Hikmet konusunda çok sık başvurulan bir yöntem de olsa, günümüzde çoktan aşılmış sayılır. Ne var ki, Nôzım Hikmet’in şiirini yaşamından, içinde yeraldığı politik savaşırndan ayrı düşünmemiz cie olanaksız. Kök saldığı Anadolu toprağının coğrafyasım aşarak evrensel boyutlara ulaşmış b’:- şiiri, yaratıcısının yer ve zamanla sınırlı yaşam öyküsü çerçevesinde ele almak ne denli yetersizse, bu şiiri tarihsel verilerinden, buna bağlı olarak Marxcı düşünceden soyutlamek da o denli yanıltıcıdır. Cok seyrel< de olsa Nazım Hikmet’in yaşam öyküsüne gönderme yapmak, Şeyh Bedreddin Destanı’nı yazdığı ortamı ve başından gecen!eri betimlemek zorunda kaldıysam, bu, yaşamıyla yapıtını, sözle eylemi birleştirebi lmiş, şiirini hem bir dünya görüşü hem de yaşam deneyi üstüne kurmayı başarmış bir şair karşısında bulunduğumuz içindir. Yoksa bazı genellemelere, kuramsal ölçütlere ve edebiyatın – burada şiirin – kendine özgü kurallarına başvurmadan bir sanatemın yapıtıyle yaşam öyküsünü, ya da yaşam öyküsüyle yapıtını açıklamak, her ikisini de yoksullaştırmaktan başka bir işe yaramaz.

Şeyh Bedreddin Destanı ‘nı incelerken genel olarak Marxçı yöntemden, bazı şiir çözümlemelerinde ve metin karşılaştırmalarındaysa dilbilim verilerinden yararlandım. \’apıta yaklaşım yöntemimi belirleyen bakış açısının sınırlı olduğunu öncelikle belirtmeliyim. Ama bu bakış acısını yüzeysel ve kalıplaşmış bir biçimde değil, ele aldığım soru· nun tüm karmaşıklığını ve güclüklerini göğüsleyebilecek bir anlayışla uygulamaya özen gösterdim. Kimi zaman metnin özgül yapısını (şiirsel öğeleri), kimi zaman da tarih· 8 sel ba,ğlamı (Bedreddin hareketinin toplumsal ve ideolojik temelini) ön plôna çıkardım. Yapıtın kendisiyle, gönderdiği tarihsel gerçeklik ve ortaya koyduğu genel sorunsal arasında (bu sorunsalın niteliği kitapta belirtiliyor) bir denge kurmaya çalıştım böylece. Şeyh Bedreddin Destanı ‘ nı hem bir şiir yapıtı, hem de Nôzım Hikmet’in tarihe bakışında so· mutlaşan bir sınıf savaşımı, daha doğrusu bu savaşımın yansıdığı ideolojik bir alan olarak ele aldım. Yukarda kısaca özetlemeye çahştığım bütün bu özellikler, Nôzım H1kmet’in şiirinde gelenek sorununu temel alan ayrıntılı araştırmarnın bir bölümü olarak tasarladığım «Şeyh Bedreddin Destanı Üzerine»yi genişletmeme yolaçtı. Giderek, asıl araştırmaya bağlı kalmakla birlikte kendi içinde bütünlük kurabilen özerk bir metin, Nôzım’ın yapıtının ötesine geçerek Bedreddin ayaklanmasının toplumsal ve ideolojik niteliklerini de kuca!<laycın bir inceleme çıktı ortaya. Bu nedenle, ineelememi ayrı bir kitap biçiminde yayımlamayı daha uygun buldum.

.