Nermin Abadan-Unat – Bitmeyen Göç

B u kitap, 1963’ten bu yana Türk kadın ve erkek emekçilerin yeni bir yaşam kurmak üzere izledikleri sıkıntılı yollan anlatmak, karşılaştıkları güçlükleri açıklamak, oluşturulabilecek politikaları önermek, davet edildikleri, seçtikleri, gittikleri ülkelerin hukuki, siyasi, sosyal ve ekonomik önlemlerle mevzuatlarını belirtmek amacıyla yazdığım kitap ve makalelerin, Türkiye içi ve dışı alan araştırmalarımın bir özetidir. Kitap bunun ötesinde, uluslararası göçün küreselleşme süreci karşısında almış olduğu yeni biçimler, oluşturduğu yeni kavramlar ve kuramların yorumudur. Kısaca, bir ömür boyu sürdürdüğüm bilimsel çalışmalarımın sentezidir. Bu uzun yolculukta sayısız meslektaş ve kurumun yardımını görmüş bulunuyorum. Öncelikli olarak, Batı Almanya’ya yönelmiş olan Türk dış göçünü yerinde inceleme ve bu ülkede gerçekleştirilen alan araştırması yardımı ile yeni politikalar üretme fikri ilk önce Devlet Planlama Teşkilatı’ndan gelmiştir. Beş kişilik bir ekibin sorumluluğunu bana emanet etmiş olmasından dolayı Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarı Ziya Müezzinoğlu, Sosyal Planlama Dairesi Başkanı rahmetli Enver Ergun ve Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakülte­ si’nden Prof. Dr. Cahit Talas’a bir kez daha teşekkür etmek isterim. Ayrıca Batı Almanya’daki yerel çalışmalarımızı kolaylaştırmış bulunan Federal Almanya’nın Ankara Büyükelçisi Dr. Gerhard von Walther, elçilik müsteşarı Dr. Haas, Nürnberg’deki Alman İş ve İşçi Bulma Kurumu müdürlerinden H. Weicken ve İstanbul’daki Alman İrtibat Bürosu müdürlerinden H. Meier’in de yardımlarını anmak isterim. Bu alan araştırması 1963 Kasım ayında, Batı Almanya’nın 29 kent ve yerleşim biriminde, 56 firma nezdinde 494 Türk işalanla dört hafta süre ve altı kişilik bir ekip yardımı ile gerçekleştirilmiştir. Ekip maliye müfettişi Cafer Sanlı, SBF Sosyoloji asistanı Erdoğan Güçbilmez, SBF Sosyal Siyaset ve İş Hukuku asistanı Alparslan Işıklı, Köln Üniversitesi İşletme Fakültesi doktora öğrencisi Nihat Oğuz ve Devlet Planlama Teşkilatı uzmanlarından Şengül Şenel’den oluşmuştu.

Benimle birlikte katlandıkları yorucu ve özverili çalışmalarını şükranla anmak isterim. Bu alan araştırması Batı Almanya’daki Türk İşçileri ve Sorunları adı ile 1964’te T.C. Başbakanlığı DPT adına yayınlanmıştır. Kitaptaki tablo düzenlemelerden ötürü artık aramızda olmayan Dr. İbrahim Kıray’a şükran borcum büyüktür. Uluslararası göç hareketinin yurt içinde yaratmış olduğu etkileri konu alan ikinci alan araştırması, Yozgat’ın Boğazlıyan ilçesi ve 43 köyünde bir “Türk-Hollanda” projesi olarak gerçekleştirilmiştir, bu ortak projede Türkiye tarafını Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İskân ve Şehircilik Enstitüsü, Hollanda tarafını ise Hollanda Üniversiteleri Uluslararası İşbirliği Vakfı’na (NUFFIC) bağlı Gelişmekte Olan Ülkelerde Sosyal Bilim Araştırmaları Enstitüsü (IMWOO) temsil etmiştir. Projenin bilimsel yönetimini, dönemin dekanı Prof.Dr. Ruşen Keleş’le birlikte üstlendim. Hollanda tarafını ise üç araştırmacı Rinus Penninx, Leo van Velzen ve Herman van Renselaar temsil etmiştir. 1974-75’te bir yılı aşkın bir süre ile Boğazlıyan’da oturan Hollanda ekibi ile birlikte çalışan Leyla Yenisey ve belli aralıklarla Boğazlıyan’da araştırmalar yapan Prof. Dr. Ruşen Keleş, Prof. Dr.

Ersin Onulduran, Prof. Dr. Artun Ünsal, Prof. Dr. Birsen Gökçe’ye içtenlikle teşekkür etmeyi borç bilirim. Boğazlıyan araştırması Türkçe olarak Göç ve Gelişim, İngilizce’de Migration and Development adı ile 1975’te yayınlanmıştır. Yapıtın Türkçe’ye çevirisini Dr. Ünsal Oskay üstlenmiştir. İngilizce metnin redaktörlüğünü Dr. Donald Bloch yapmıştır. Boğazlıyan araştırmasının danışma kurulunda İstanbul Teknik Üniversitesi’nden Prof. Dr. Mübeccel Kıray, Ortadoğu Teknik Üniversitesi bilgisayar merkezinden Prof. Dr. Hamit Fişek görev almışlardı.

Proje müdürlüğü başından sonuna kadar Prof. Dr. Ruşen Keleş tarafından üstlenmiştir. Bu ekipte bilimsel koordinatör olarak görev almak benim için büyükbir zevk olmuştur. Projede görev alan tüm Türk ve HollandalI meslektaşlarıma minnet borcum vardır. 1969 yılından başlayarak, değişik tarihlerde Paris’te OECD örgütünün İşgücü Grubu adına yaptığım araştırmalarda bana yardım eden Dr. Andreas Geiger’e, Cenevre’de Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) yaptırdığı analizlerde R.H. Böhning’e, 1986’da Paris’te OECD tarafından düzenlenen “ Göçün Geleceği” konulu konferansın genel raportörlüğünü paylaştığım West Australia Üniversitesi’nden Prof. R. Appleyard’a, 1980’de Paris’te UNESCO tarafından düzenlenen “Kadın, Gelişme ve Nüfus Konferansı”nı düzenleyen ve tebliğime Women on the Move kitabında yer veren UNESCO’nun Nüfus ve Göç Birimi’nin eski direktörü, şu anda Bilgi Üniversitesi’nin kurmuş olduğu Göç Çalışmaları Merkezi’nin başında olan Dr. Serim Timur’a, 1986’da Fas’ın Rabat kentinde “Ortadoğu’da Göç ve Sosyal Yasama” konulu konferansla ilgili tebliğimin yayınlanmasında katkıda bulunan Prof. Laurence O. Michalak ve Prof. Dr.

J. Salacuse’a, 1988’- de ABD’de UCLA’da (University of California in Los Angeles) “Göç ve Dönenler” seminerine katkıda ulunmak üzere bir sömestr süresince beni davet eden Prof. Dr. George Sabbath’a, Zürih Üniversitesi Sosyoloji Enstitüsü Başkam Prof. Dr. H.J. Hoffmann-Novvotny’ye, ABD’de South Caroline Üniversitesi’nde Avrupa Araştırmaları Merkezi’nin düzenlediği konferansta sunduğum “Avrupa’da Etnik İşletmeler, Etnik Topluluklar ve Etnik Siyaset” tebliğimi kitaplarına katan merkezin müdürü Prof. Dr. D.J. Puchala ve Dr. Emek M. Uçarer’e, ABD’de Çenter of Migration kurumunun yayınladığı lMR.(Internati- onul Migration Revieıv) dergisinde bana hakemlik/yazar görevini veren direktör Dr.

Lydio F. Tomasi’ye teşekkürlerimi sunmayı borç bilirim. Davet edildiğim bu toplantıların her biri göçle ilgili bilgilerimi zenginleştirmiş, bu alanda bilimsel araştırmalar yapan önder araştırmacılarla tanışma fırsatını vermiştir. Türkçe ve yabancı dillerde Türk dış göçüyle ilgili yayınların yorumlu bir bibliyografya olarak hazırlanmasında değerli katkılarda bulunmuş olan öğrencim Dr. Neşe Kemiksiz’e ve bibliyografyanın 1986’da yayınlanmasını yürekten desteklemiş olan Zentrum für Türkeistudien (Türkiye Tanıtma Merkezi – TAM) müdürü Prof. Dr. Faruk Şen’e teşekkür etmeyi borç bilirim. Alman-Türk Dostluk Derneği’nin Bonn ve Hamburg’da düzenledikleri konferansları gerçekleştiren Almanya’nın eski büyükelçisi Dr. Ekkehard Eickhoff’u şükranla anmak isterim. Avrupa Konseyi Kadın-Erkek Eşitliği Komisyonu’nda 1978- 1996 yılları arasında Türkiye temsilcisi olarak yaptığım çalışmalarda “Göçmen Kadınlar” ve “Yabancı Düşmanlığı, Hoşgörü” alt komisyonlarında savunduğum görüşlerin aktarılması olanağını verdiği için komisyonun genel sekreteri Ölof Ollafsdittir’e minnet borcum vardır. Göç, küreseleşme, gelişme, kimlik sorunları konularında değişik yer ve fırsatlarda tartışma fırsatı bulduğum yabancı meslektaşlarımdan Chicago Üniversitesi Sosyoloji Profesörü Saskia Sassen, New York New School’un Göç Merkezi Müdürü Prof. Dr. Aristide Zolberg, Sloan Vakfı’ndan Dr. M. Teitelbaum, Delaware Üniversitesi’nden Prof.

Dr. Mark J. Miller, Londra’da School of Oriental and African Studies öğretim üyelerinden Dr. W. Hale ve Dr. Deniz Kandiyoti, Paris’te CERI üyesi Dr. Riva Kastoryanu, Kopenhag Üniversitesi’nden Prof. Dr. Gretty Mirdal ile yaptığım çeşitli tartışmalar bu konudaki bakış açımı genişletip zenginleştirmiştir. Ankara Üniversitesi’nden emekli olduktan sonra yarı-zamanlı öğretim üyesi olarak katıldığım Boğaziçi Üniversitesi Avrupa Araştırmaları Merkezi Müdürü Prof. Dr. Kemal Kirişçi’ye düzenlemiş olduğu “Göç ve İltica” konulu seminer ve bilimsel atölyelere beni davet etmiş olmasından dolayı şükranlarımı ifade etmek isterim. Bu arada Califor- nia Davis Üniversitesi’nden Prof. Dr. Philip L.

Martin’le Türk dış göçü konusunda uzun yıllar süren bir işbölümü oluşmuştur. Yardımlarına teşekkür etmek isterim. Kendisi ile birlikte İstanbul’da 28-30 Mart 2001 tarihlerinde düzenlediğimiz konferansın örgütlenmesi ve gerçekleştirilmesinde yaptığımız verimli işbirliğinden dolayı Prof. Dr. Necla Pur ve Kadıköy Belediye Başkanı Yardımcısı İnci Beşpınar’a şükranım içtenliklidir. Benzer şekilde Mayıs 2002 tarihlerinde Marmara Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nün başkanlığında İsveçli bilim adam/kadınları ile yapılan seminerde görüşlerimi sunma fırsatını veren Türk-İsveç çalışma gruplarının üyelerine ve Prof. Dr. Sema Erder, Prof. Dr. Günay Göksu Özdoğan’a teşekkür borçluyum. Nihayet, bu kitabın uzun aylar süren çalışmaları sırasında kaynak, istatistik ve bilgisayar sorunlarının çözümünde büyük bir özveri ile yardım eden Boğaziçi Üniversitesi araştırma görevlilerinden Haşan Yönten’e gerçek bir şükran borcum vardır. Kitabın basılmasını kabul eden İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınlarının yayın kurulu üyelerine bu fırsatı bağışladıkları için; kitabın tasarımı, fotoğraf ve karikatürlerin seçilmesinde, adeta ikinci bir yazar olarak bana çok büyük bir destekte bulunan genel yayın yönetmeni Fahri Aral’a şükranım sonsuzdur. Bilgisayar teknolojisinin atılımlarına rağmen metni sadece okunur hale değil, ayrıca göze de çekici hale getiren dizgi ve grafik işlerini üstlenen Hüsnü Abbas ve tasarımı gerçekleştiren Mehmet Ulusel’e içtenlikli teşekkür borçluyum. Kırk yılı aşkın bir süredir yaptığım bu çalışmalarda, ailemin değerli fertlerinden her biri beni yüreklendirmiştir. Konuyu ilk ele aldığım yıllarda rahmetli eşim Prof.

Dr. Yavuz Abadan eleştiri ve yorumları ile bana olağanüstü yardımda bulunmuştur. İlkokul öğrenciliğinden bu yana bana pek çok göç konferansına refakat etmiş ve desteğini günümüze dek sürdürmüş olan oğlum Mustafa Kemal Abadan’a, katlandığı sıkıntılardan dolayı ne kadar teşekkür etsem azdır. Otuz yılı aşkın hayat arkadaşım, eşim Prof. Dr. İlhan Unat araştırmalarımın her aşamasında tükenmez bir sabırla benden desteğini esirgememiş, bilimsel eleştirilerinden ve Türkçe deyimlere ilişkin görüşlerinden yarar­ lanmama olanak sağlamıştır. Kızım Ayşe Unat’ın bilgisayar dünyasının gizlerini çözmede, grafiklerin izlenebilir hale gelmesinde büyük yardımları olmuştur. Kızım Oya Unat da, ilgi alanı olan insan haklarına ilişkin çeşitli telkin ve önerilerde bulundu. Bunlardan da çok yararlandım. Bu arada yararlandığımız görsel malzeme için DoMIT, Kemal Kurt, Erika Mayer ve İletişim Yaymları’na teşekkür ederim. Bu kitapta “Büyük Göç” yolculuğuna çıkmış, tanımadığım sayısız kadın-erkek eski ya da yeni, “ulus-ötesi” yurttaşlık kimliği ile okurun karşısında demografik veri veya örnek olay biçiminde çıkmış bulunmaktadır. Bu isimsiz kahramanlara selam olsun!

.