Victor Hugo – Sefiller (Tek Cilt)

Mösyö Charles François Bienvenu Myriel, 1815 yılında, Digne şehrinin piskoposuydu. Yetmiş beşine merdiven dayamış bu adam, 1806 yılından beri burada görevliydi. Anlatacaklarımızın dışında olsa bile, bu Piskoposa dair, burada göreve başladığından bu yana yayılan dedikodulara değinmek istiyoruz; doğru ya da yanlış, kişinin hayatı ve alınyazsına ilişkin kulaktan kulağa yayılanların, genellikle, yaptığı işlerden daha önemli işlevler üstlendiğini söylemeliyiz. Mösyö François Bienvenu Myriel, Aix Parlamentosuna mensup bir üyenin oğluydu. Anlatılanlara bakılacak olursa, babası da kendisinin yerine geçmesini ve aynı görevi sürdürmesini istediği için, onun hayli genç bir yaşında dünya evine girmesini sağlamıştı. Böyle vakitsizce evlendirmeler bu tür aileler arasında epey rağbet görüyordu. Daha yirmili çağlarında evlenen Myriel, bütün bunlara karşın kendisinden uzun uzun söz ettirmişti. Alımlı bir delikanlıydı, fazla uzun boylu sayılmamasına rağmen, kibar ve göz alıcıydı. Epey de nükteli konuştuğu için kadınlar katında hayli beğeni kazanmıştı. Evlenmesi onun dingin bir hayata kavuşmasını sağlamadı. Delikanlılık yıllarını çeşitli zevkler ardında koşarak harcadı. Fakat bunların yanı sıra, Fransız ihtilaliyle gelen karışık ve çetin yıllar, ailelerin mahvolup dağılışı, Myriel’in hayatında da bazı değişikliklere meydan verecekti. Charles Myriel, ihtilalin ilk haftalarında ailesiyle İtalya’ya göçmek zorunda kalmıştı. Yıllardır ince hastalığa yakalanmış olan eşi, orada hayata gözlerini kapattı. Çocuksuzlardı.

Bu vefat Charles Myriel’i altüst etti ve hayatının değişmesine zemin hazırladı. Adeta alınyazısını değiştirdi. Moral bakımından yıkılmıştı. Eski Fransız sosyetesinin parçalanıp çözülmesi, kendi ailesinin yıkımı, onu hayli yıpratmıştı. Zevkperest delikanlı, önceleri tek başına olmayı istedi, her şeyden vazgeçip inzivaya çekilmek istedi. Nasıl olduğunu kimsecikler bilemedi, fakat İtalya’dan döndüğünde Myriel, dine adamıştı kendini. Takvimler 1804’i gösterdiğinde Myriel, Brignolles’de rahipti. Yaşı alabildiğine geçkin olduğu için, zorlu bir yalnızlık içinde geçiriyordu günlerini. Napoleon’un taç giyme töreni için hazırlıklar hızlandırılırken, kimi işleri yüzünden ara ara Paris’e giden Rahip Myriel, Kardinal Fesh’i görmeye gidiyordu. Konakta dayısını ziyarete gelen Napoleon’la karşılaştı. Kocamış bir din adamının kendisine üsteleyerek bakmasına işkillenen Napoleon, aniden bir yaverine, yüksek sesle: «Gözlerini benden ayırmayan şu adam kim acaba?» diye sordu. Myriel hazırcevap biriydi; kayıtsızca karşılık verdi: «Majesteleri! Siz herhangi bir adama bakıyorsunuz, ama ben karşımda çok önemli bir adam görüyorum. Bu fırsatı ikimiz de değerlendirebiliriz.» O günün akşamı, İmparator, dayısına bu hazırcevap din adamının adını sordu. Hemen sonra, Myriel, Digne şehrinde boş duran Piskoposluk makamına tayin edildiğini hayretler içinde kalarak haber aldı.

Charles Myriel’in, delikanlılık yıllarına ilişkin dedikoduların gerçeğe uygunluk derecesi nedir bilmiyoruz. İhtilalden önce onun ailesini tanıyan hayli az kişi vardı. Sonraki yıllarda, Charles Myriel, gevezeleğin bol, zekânın sınırlı olduğu bu şehre yerleşince, oradakilerin öfkesini üzerine çekti. Ayrıca, piskopos olması da, bunda hayli rol oynamıştı. Ama yine de, hakkındaki dedikodular salt boş sözler olabilirdi. Gereksiz gürültü, anlamsız konuşmalar, maval da olabilir diyebiliriz. İşin esası ise, tam dokuz yıl Digne’de görevine devam ettikten sonra, hakkında söylenmiş ne varsa unutulmuştu. Bunların sözünü bile etmeye kimse kalkışamazdı. Charles Myriel, Digne’ye yerleşirken, yanına, o güne kadar evlenmemiş kız kardeşi Matmazel Baptistine’i de almıştı. Evlerindeki tek hizmetçi Madam Magloire da Matmazel Baptistine ile akran bir kadındı. Önce Papaz’ın hizmetçilik görevinde bulunan Madam Magloire şu sırada, hem Matmazel Baptistine’in hizmetini, hem de evdeki işleri görüyordu. Ağabeyinden on yaş küçük olan Matmazel Baptistine, narin yapılı, uzunca boylu, solgun benizli bir kadındı. Hayatı boyunca güzel olmayan evde kalmış kız, geçen yıllar sonucu iyi yürekli olmanın güzelliği olarak adlandırılan bir güzelliğe ermişti. Gençliğinde sıskalık sayılan zayıflığı, kocamışlığında saydamlığa evrilmişti. Bir haleyle kuşatılmış gibiydi.

Cinsiyetini geç anlaşılsa da gösteren bedeni ışıkla dolu bir kütleye benziyordu. Parıltılı gözlerinin sürekli öne eğikliği, bir ruhun dünyada kalabilmesinin gerekçesi oluyordu. Madam Magloire ise gürbüz, pamuk tenli, yuvarlak yüzlü bir kadındı. Hep koşturduğu için, soluğunu sıklaştıran astım krizi yüzünden, sürekli nefes darlığı çekerdi. Charles Myriel, şehre adım attığında konumuna ve onuruna yaraşan Piskoposluk Konağına yerleştirildi. Vali ile Belediye Başkanı, onun ilk ziyaretçileri oldular. Piskopos da garnizon komutanı generali ve emniyet müdürünü ziyarete gitti. Yerleşme yeni tamamlanıyordu ki, şehir, yeni Piskoposun ne yapacağını sabırsızca beklemeye koyuldu. II CHARLES MYRIEL’İN «MONSENYÖR BIENVENU»(*) UNVANINI ALMASI (*) Monsenyör: Piskoposların bir unvanı. Bienvenu: ‘Hoş geldiniz’ demektir. Piskoposun konağı şehir hastanesinin yanındaydı. Doğrusu, bu bir konak da değil, krallara yaraşır bir saray gibiydi. Geçen asrın bitimine yakın, Monsenyör Henri Puget tarafından inşa edilmişti. Muhteşem bir binaydı. Piskopos daireleri, salonlar, odalar en kusursuz biçimde döşenmişti.

Eski Floransa tarzına uygun kemerlerle bezeli şeref avlusu, güzelim ağaçlar ve çiçeklerle dolu epey ferah bir bahçesi vardı. 29 Temmuz 1714’te Monsenyör Henri Puget, burada, tanınmış yedi din adamına bir şölen vermişti. Bu yedi adamın portreleri hâlâ yemek salonlarını süslemenin yanı sıra, o benzersiz 29 Temmuz 1714’ü de bir masanın mermerine altın harflerle kazıyarak ölümsüzleştirmişti. Bitişiğindeki hastane ise, ufak bir bahçesi olan tek katlı bir binaydı. Şehre gelişinin üçüncü gününde piskopos, hastaneyi ziyaret etti. Bu ziyaretini bitirdiğinde başhekimden, konağa gelmesini rica etti. Şöylece bir konuşma geçti aralarında: «Doktor, şu sırada kaç hastanız var?» «Yirmi altı hastamız var, efendim.» «Evet, benim de saydıklarım bu kadardı.» «Yataklar iç içe geçmiş gibi, efendim…» «Evet. Benim de böyle bir gözlemim oldu.» «Koğuşlar fazla dar, aslında oda gibi, odaları havalandırmak öyle zor oluyor ki.» «Bunu ben de fark ettim.» «Biraz iyileşen hastalara güneşli günlerde hava aldırmak istiyoruz, fakat bahçe çok dar.» «Evet, anladım, doktor.» «Salgın bir hastalık başladığında, hasta sayısı genellikle yüzü bile geçer, ne yapacağımızı şaşırırız.

» «Sizinle aynı fikirdeyim, doktor.» Piskopos, oturdukları salonu inceledi. Bir yandan da bazı hesaplar yapıyordu. Sonra kendi kendisiyle konuşur gibi: «Beni dinleyin, doktor, bir hesap hatası var. Siz tam yirmi altı kişi, beş küçük odada balık istifi yaşıyorsunuz. Halbuki biz, sadece üç kişi, altmış odalı bir konağa kurulduk. Bu doğru değil, bundan eminim. Siz benim şu konağa yerleşin, ben de hastaneye yerleşeyim.» Ertesi sabah yirmi altı çaresiz hasta, Piskopos’un konağına, Piskopos da hastaneye yerleşmişti. Eskiden sahibi olduğu servetten Charles Myriel’e hatırı sayılır bir şey kalmamıştı. Ailesi ihtilal günlerinde borca batmıştı. Kız kardeşinin de yılda beş yüz franklık bir geliri vardı ama, bu da sadece onun kişisel harcamalarına ayrılırdı. Piskoposun ise, on beş bin franklık bir maaşı vardı. Hastane binasına yerleştikten sonra, bu maaşla kendince bir bütçe düzenledi: Ev giderlerine ayrılan para Küçük Papaz Okuluna : 1500 frank Papaz Örgütüne : 100 frank Dini törenlere : 100 frank Montdidier Misyonerlerine : 100 frank Paris’teki yabancı misyonlara : 200 frank Kutsal ruh toplantılarına : 150 frank Anaokulu örgütlerine : 300 frank Arles’deki yetimleryurduna : 50 frank Cezaevlerini iyileştirme Derneğine : 400 frank Tutuklulara Yardım Derneğine : 500 frank Tutuklu aile babalarına kefalet için : 1000 frank Zor durumdaki fakir öğretmenlere : 2000 frank Alp dağları tahıl depolarına: 100 frank Digne, Manosque ve Sisteron’daki fakir kızların eğitimine: 1500 frank Yoksul ve düşkünlere : 6000 frank Kişisel harcamalarıma : 1000 frank Toplam : 15000.000 frank.

Digne’deki Piskoposluk yıllarında Charles Myriel, bu çizelgeyi hiç aksatmadan uygulayacaktı. Matmazel Baptistine bu bütçe planı hoşgörüyle karşıladı. Bu kutsal ve kocamış kız için, Charles Myriel hem bir ağabey, hem de bir Piskopos’tu. Aile bağları bakımından yakın akrabası, dostu ve din bakımından kendisinin üstü olarak görüyordu onu. Ona, saygılı bir sevgi duyardı. Kâhyaları Madam Magloire sesini biraz yükseltecek oldu. Piskoposun özel harcamalarına sadece bin frank ayırmasından hiç de hoşlanmamıştı. Bu bin franka Matmazel Baptistine’in o beş yüz frankı da eklenince bin beş yüz frank ediyordu ki, Piskopos ve iki kocamış kadın bu parayla güç bela geçiniyorlardı. Bu arada civar kiliselerin rahipleri de kendisini ziyarete geldiklerinde, Piskopos onları ağırlamayı hiç savsaklamazdı. Şehre yerleşmesinin üç ay sonrasında, bir gün öfkelencek gibi oldu Piskopos: «Bu kadar tutumlu davranmamıza rağmen, yine de güç bela geçiniyoruz.» Madam Magloire bu çıkıştan hoşnuttu, hemen atıldı: «Öyle ya, Piskopos hazretleri araba giderlerine ayrılan ödeneği istemediler ki. Oysa eskiden, piskoposların yol ve araba giderleri de karşılanırdı.» Piskopos ihtiyar kadından yana çıktı: «Hakkınız var, Madam Magloire.» Biraz zaman geçince, istediği ödenek kabul edildi. Yılda üç bin frank tutan bu ödenek Piskopos’un araba, haberleşme ve ulaşım giderleri içindi.

Üzülerek belirtelim ki, şehrin ekabir takımı, buna öfkeyle karşı koydu. Üstelik bir senatör, Beş Yüzler Meclisinin eskiden üyesi olan biri, ilahiyat Fakültesi Dekanına hışım dolu bir mektup yolladı: «Araba giderleri için ödenek mi? Bu ne anlama geliyor? Dört bin nüfuslu ufacık bir yer için buna ne gerek var ki? Bu azmış gibi bir de haberleşme ve yol giderleri? Bu gezilerin faydası ne olabilir? Bu dağlık diyarlarda yol da yok. Herkes her yere atla gider. Durance nehrindeki köprü bile sadece öküz arabalarını taşıyacak kadar sağlamdır. Ah şu din adamları… hepsi de birbirine benziyor, hepsi de doymak bilmez ve pinti… Bu yeni gelen önce ermiş gibi görünmeyi denedi. Fakat, onun da foyası ortaya çıktı. Piskopos Hazretleri binmek için, at arabası isterlermiş. Eski piskopos gibi, bu da rahatı seviyor… Ah efendim İmparator bizi şu tutuculardan kurtaramadı ki. Onları başınızdan atmadığınız sürece, işler düzelmez. Papaya da yuh, aslında ben hiçbirine kulak asmam ya…» Fakat Piskopos’un bu isteğine Madam Magloire epey sevinmişti. Hemen Matmazel Baptistine’ye koşup güzel haberi verdi: «Ah Matmazel, artık efendimizin de kapalı bir arabası olacak. O da kendisini düşünme vaktinin geldiğini nihayet anladı. Şu üç bin frank epey iyi oldu, belimizi biraz düzeltebiliriz.» Üzülerek söyleyelim ki, Madam Magloire’ın heyecanı boşunaydı, çünkü daha gün bitmeden, Piskopos hazırladığı bir mektubu kız kardeşine uzattı: ARABA VE YOL GİDERLERİ İÇİN ÜÇ BİN FRANK Hastalara et suyu dağıtmak : 1500 frank Draguignan düşkünleryurduna : 250 frank Aix Anaokuluna yardım : 250 frank Yetimlere : 500 frank Kimsesiz çocuklara : 500 frank Toplam : 3000 frank. Charles Myriel’in bütçe düzeni böyleydi.

Kilise ve dini işler için, ihtiyaç duyulan paraları, Piskopos varsıllardan alıp, yoksullara verirdi. Bir süre sonra bağışlar oluk gibi akmaya başladı. Parası olan da, olmayan da Charles Myriel’in kapısına koşardı. Bazıları kendileri için ayrılan yardımı almaya gelir, bazıları da bağışta bulunmaya gelirdi. Aradan bir yıl geçince Piskopos iyilik ve yıkımların para kasası olmuştu. Elinden epey yüklü paralar gelip giderdi. Gelgelelim kendisi, hayat tarzını hiç değiştirmemişti. Dünyada, acılar ve yıkımlar o kadar fazlaydı ki, din adamının dağıttığı paralar, güneş gören kar gibi eriyip gidiyordu. Piskopos ne kadar bağış alırsa alsın, yine de para yetiştiremiyordu. işte o zaman, kendi giderlerinden kısıp, sadakaları vermeye çalışıyor ve bu yüzden de epey dar bir bütçeyle yaşıyordu. O günlerde Piskoposların yazılarına, mektuplarına, dilekçelerine bütün adlarını yazmaları âdettendi. Oraların yoksulları Charles François Bienvenu adları içinde ona en yaraşanı seçtiler: Bienvenu. Artık onu sürekli «Monsenyör Bienvenu» diye çağıracaklardı. Myriel kendisini üçüncü adıyla çağırmalarından hoşnuttu: «Bu addan memnunum,» derdi. «En azından Monsenyör unvanının resmiyetini kaldırıyor.

» Betimlediğimiz portenin makul olmadığının farkındayız. Fakat aslına sadık kaldığını belirtebiliriz.

.