Hüner Tuncer – Atatürkçü Dış Politika

Atatürk, Nutuk’ta, Samsun’a ayak bastığı 19 Mayıs 19 19 tarihinde, Osmanh İmparatorluğu’nun durumunu şöyle betimJemekteydi: “Osmanlı İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu grup, Genel Savaş’ta yenilgiye uğramış, Osmanlı ordusu her yanda bozguna uğratılmış, koşulları ağır bir ateşkes imzalanmış, Büyük Savaş’ın uzun yılIarı boyunca, ulus yorgun ve fakir bir durumda … Ordunun elinden silah ve cephanesi alınmış ve alınmakta . İtilaf Devletleri, ateşkes kurallarına uymaya gerek görmüyorlar. Birer bahaneyle İtilaf donanmaları ve askerleri İstanbul’da. Adana vilayeti Fransızlar; Urfa, Maraş, Ayıntap İngilizler tarafından işgal edilmiş. Antalya ve Konya’da İtalyan askeri güçleri, Merzifon ve Samsun’da İngiliz askerleri bulunuyor. Her yanda yabancı subay ve memurları ve özel adamları faaliyette. Nihayet, 15 Mayıs 19 19’da İtilaf Devletleri’nin onayıyla, Yunan ordusu İzmir’e çıkartıhyor.” i Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Türk ulusu, Mustafa Kemal’in liderliğinde, kendi kaderi için bir bağımsızlık savaşına giri şmişti. Mustafa Kema l, bu savaştan İng iltere’yi sorumlu tutmaktaydı. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilmesi üzerine, İngiltere, Türklere karşı hareketin bayraktarı olmuştu. İngilizler, Türk Bağımsızlık Savaşı’nı, Birinci Dünya Savaşı’ndan sağla mayı umdukları kazançları tehlikeye düşürecek nitelikte gördüklerinden, önlemeye ya da hiç olmazsa, etkisiz duruma getirmeye çalışıyorlardı. B unun için de, öncelikle Mustafa Kemal’i ortadan kaldırmayı istemişlerdi. 2 Kur tuluş Savaşı’nın 1919-i 920 tarihleri arasındaki ilk döneminde, Atatürk’ün başlıca amacı, Anadolu hareketinin siyasal ve askeri örgütlenmes ini sağlamaktı. 23 Temmuz i 9 19’da toplanan Erzurum ve 4 Eylül 19 19’da toplanan Sivas Kongreleri, hareketin s iyasal yapısını oluşturmayı amaçlıyordu. Yeni Türk Devleti’nin s ınırları, 19�9 EylüJ’ünde Sivas Kongresi’nde çizilmişti.

Daha sonra İstanbul’da Mebusan Meclisi’nin de onayladığı ve “Misak-ı Milli” ismini a lan Sivas Kongresi kararları, “Yeni Türkiye”nin dış politikasının temel lerini oluşturdu. i 920 yılının Türkiye açısından önemi, yeni Türkiye Devleti’nin, bu yılda tarih sahnesine ÇıkmıŞ olmasıdır. 1920 yılında Mustafa Kemal Paşa, “devlet k ur ucusu” olarak ortaya çıkmıştır. “Ulusal Kongreler” döneminden ”Türkiye Büyük Millet Meclisi” dönemine geçilmiştir. Kuva-i Milliye, düzenli orduya dönüşmeye doğru’ gitmiştir. T ürkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, T ürkiye’nin tek yasal hükümeti olduğunu ve ülkenin kaderini ele aldığını dünyaya ilan etmiştir. İs tanbul’da toplanan son Osmanlı Meclis-i Mebusan-ı, 16 Mart i 920’de Müttefiklerin işgali üzerine etkinliklerine son verince,3 23 Nisan 1920’de Ankara’da TBMM açıldı. İşte, yeni Türk Devleti’nin temeli, bu işgal olayı üzerine atılmıştı. Bu dönemde, yeni devletin kadro ve k uruluşları oluşum halindeydi. Dışişleri Bakanlığı da, bu sırada k urulmaya çalışılmaktaydı. Musta fa Kemal, İstanbul’daki Osmanlı yönetimine ve işgal güçlerine karşı savaşımına başlamıştı. 30 Nisan 1 920’de Mustafa Kemal, T ürkiye Büyük M illet Meclis i’nin yurdun kaderini eline a ldı ğını, tutsak durumda olan İstanbul Hükümeti’nin kararlarının artık hiçbir yasal değeri olmayacağını, yalnızca Büyük Millet Meclisi temsilcilerinin ulus adına yükümlülük a ltına g irebileceklerini İngiltere Dışişleri Bakanı Lord C urzon’a bildirdi.4 Mustafa Kemal, özellikle ABD’yle ve Fransa’yla diyaloğa girmişti. Böylece, Avrupa’ya karşı ABD’den, İngiltere’ye karşı da Fransa’dan destek sağlayabilecekti. Öte yandan, Mustafa Kemal, yeni Sovyet rejimiyle de diyalog halindeydi.

TBMM’nin açılışından birkaç g ün sonra, Sovyet lideri Lenin’e 26 Nisan 1 920 tarihli bir mektup gönderen Mustafa Kemal, Batılı devletlere karşı ittifak önerisinde bulundu. Sovyet yönetiminin 2 Haziran 1 920 tarihli cevabi mektubunda, ittifaktan hiç söz edilmemekle birlikte, yalnızca diplomatik ilişk ilerin hemen k urulması öngörülmekte ve Türk mücadelesine duyulan yakınlık belirtilmekteydi.5 1920-1 922 döneminde, askeri ve siyasa l a landa büyük adımlar atı lmıştı. Doğu Cephesi’nde Ermenistan’a karşı askeri zafer elde edilip, 2 Aralık 1920 tarihli Gümrü Banş Antlaşması yapılmış; güneyde Fransa yenilgiye uğratılmış ve bu devletle 20 Ekim 192 ı tarihli Ankara İtilafnamesi imzalanmışt!. İtalya , Anadolu’dan çekilmek teydi. Batı Cephesi’nde de, Ocak i 92 ı ‘deki B irinci İnönü, Nisan 192 1 ‘dek i İkinci İnönü ve Eylül ı 92 i ‘deki Sakarya Zaferl’nden sonra, Anadolu’nun askeri g ücü açıkça ortaya çıkmıştı. Nihayet, 9 Eylül 1922’deki Zafer’le, Kurtuluş Savaşı’nın askeri aşaması tamamlanmış oluyordu. Bu zaferlerle birlikte, Anadolu’nun diplomatik durumu da güçleniyordu. Anadolu askeri alanda başarılar elde ettikçe, Müttefik DevletJer, barış koşullarını yumuşatmış; böylelikle, Türk iye’nin barış koşullarını, nihai zaferleri belirlemişti. 1920-1922 döneminde, Anadolu Hareketi, büyük ölçüde yalnızlıktan kurtulmuştu.

.