Ruşen Çakır – İmam Hatip Liseleri, Efsaneler ve Gerçekler

Bu raporun ilk halini TESEV’e sundu¤umuz gün, YÖK Yasas›’n›n baz› maddelerini de¤ifltiren tasar› hükümet taraf›ndan TBMM’ye sunuldu. Böylelikle 28 Mart 2004 yerel seçimleri öncesi ‹mam Hatip Lisesi ö¤rencileri baflta olmak üzere meslek lisesi ö¤rencilerinin üniversiteye giriflindeki katsay› engelini kald›rmaya söz vermifl olan iktidar partisi, son anda gelifltirilen bir ara formülle katsay›y› kald›rmak yerine, meslek lisesi ö¤rencileri lehine çok önemli iyilefltirmelere gitmeyi tercih etti. Tasar› h›zla yasalaflt›, fakat Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer, meslek liselerine yönelik de¤ifliklikleri uzun bir gerekçeyle veto ederek yasay› TBMM’ye iade etti. Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an da 1 Haziran 2004 tarihinde, partisinin TBMM Grubu’na yapt›¤› konuflmada, yasay› dondurduklar›n› aç›klad›. E¤er hükümetin düzenlemesi uygulamaya konulabilmifl olsayd›, hiç kuflkusuz ‹HL ve meslek liselerine yönelik ilgide belirgin bir art›fl yaflanacakt›. Ama katsay› kalsa da, kalkmasa da, son düzenlemede oldu¤u gibi etkisi azalat›lsa da ‹HL sorun üretmeye, toplumda gerginliklere neden olmaya devam ediyor, bütün bunlara ba¤l› olarak çok say›da gencin bugünleri ve yar›nlar› ipotek alt›na al›nm›fl oluyor. Katsay›n›n varl›¤› veya yoklu¤u, hakk›nda çok konuflulup tart›fl›lan, ideolojik/politik polemiklere ve çat›flmalara konu olan ‹HL’nin, din e¤itimi, meslek e¤itimi, din-devlet iliflkileri, temel hak ve özgürlükler gibi farkl› alanlar› ilgilendiren çetrefil bir sorun oldu¤u gerçe¤ini ortadan kald›rm›yor. Bu sorunun çözümüne bir katk›da bulunabilmek için 1 Ocak 2004 tarihinden itibaren, “‹mam Hatip Liseleri: Efsaneler ve Gerçekler” bafll›kl› bir proje bafllatt›k. Projenin ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi, ‹HL sorununun y›llardan beri çözülememifl olmas›nda, toplumun de¤iflik kesimlerinin bu ö¤renim kurumlar›na, birbirine z›t kayg› ya da beklentilerle yaklafl›p onlara ço¤u zaman gerçekle çok fazla ilgisi olmayan anlamlar yüklemesinin önemli bir rolü oldu¤unu düflünüyoruz. Örne¤in 1997 sonras›ndaki geliflmeler, ‹HL’ne yönelik “laik” kayg›lar› büyük ölçüde giderdi. O tarihten itibaren ‹slami hassasiyet sahibi çevreler kayg›lan›r oldu. 8 y›ll›k kesintisiz zorunlu e¤itim tart›flmalar› s›ras›nda ‹slami kesim, bu yasayla önce ‹HL’nin orta k›s›mlar›n›n, ard›ndan tümünün kapat›laca¤›n› ileri sürdü ve yeni uygulamaya karfl› çok yo¤un bir kampanya yürüttü. Nitekim üniversiteye giriflte ç›kar›lan engellerin de etkisiyle ‹HL’ne yeni kay›tlarda gözle görülür bir azalma yafland›. 1997’den 6 AKP’nin iktidara geldi¤i 2002 Kas›m ay›na kadarki süreçte ‹HL ö¤rencilerinin ortaö¤retim içindeki oran› iyice azal›p yüzde 2.5 civar›na oturdu.

Son yedi y›lda ‹HL’nde gözle görülür bir nitelik düflüflü yafland›. Aileler ilkö¤retimi baflar›yla tamamlayan çocuklar›n› gelecek kayg›s› nedeniyle ‹HL’ne göndermez oldu. Ancak ‹HL muhafazakâr ailelerin özellikle k›z çocuklar› için belli bir cazibeyi koruyabildi. Son yedi y›lda ‹HL etraf›ndaki tart›flmalar, ad›m ad›m ideolojik zeminden daha teknik bir alana kayd›. Örne¤in ‹HL mezunlar›n›n oluflturdu¤u baz› vak›f ve dernekler, k›sa süre içinde ‹HL’nin verili durum içerisinde nitelik olarak nas›l gelifltirilebilece¤i üzerine kafa yormaya bafllad›lar. Bugün itibariyle sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmesini isteyen güçlü sesler duyulmamakla birlikte ‹HL, hâlâ çözülmesi gereken bir sorun olarak ortada duruyor. AKP’nin iktidarda olmas›, Baflbakan Erdo¤an baflta olmak üzere baz› bakan ve çok say›da milletvekilinin ‹HL mezunu olmas›, bu sorunun çözümü için hem bir flans, hem de risk olarak de¤erlendirilebilir. Sonuç olarak ‹HL sorununa toplumun tüm kesimlerinin mutab›k kalaca¤› uygulanabilir bir çözüm ihtiyac› her geçen gün daha fazla ortaya ç›k›yor. Bu ihtiyaca bir ölçüde cevap verebilmek için flu ad›mlar›n zorunlu oldu¤unu tespitle ifle bafllad›k: Önce ‹HL olgusunu çözülmesi gereken bir sorun olarak kabul etmek; Bu sorunun bütün yönlerini, tarihsel bir perspektifte, olgulara dayal› ve tarafs›z bir flekilde ortaya ç›karmak; Bizzat yaflayanlar›n (ö¤renciler, ö¤retmenler, idareciler, veliler, mezunlar…) sorunu nas›l alg›lad›klar›n› ve ne gibi çözüm önerileri düflündüklerini kendilerinden ö¤renmek; Devletin ilgili birimlerinin sorunla ilgili çal›flmalar›n›, projelerini, niyet ve kayg›lar›n› belirlemek; Toplumun her kesimi taraf›ndan kabul edilebilir çözüm önerileri gelifltirebilmek için siyasetçilerin, e¤itim sendikalar›n›n, farkl› alan ve görüfllerden vatandafllar›n oluflturdu¤u sivil toplum örgütlerinin ve kanaat önderlerinin görüfl ve önerilerilerini derlemek; Uygulanabilir çözüm önerileri için e¤itim bilimcilerin ve farkl› disiplinlerden sosyal bilimcilerin bilgi, deneyim ve görüfllerine baflvurmak. Bu tespitlerden hareketle üç aflamal› bir çal›flma plan›n› hayata geçirdik: Literatür Tarama: ‹HL’nin dünü ve bugünü üzerine derinlikli 7 bilgiler içeren “Literatür Tarama Raporu” için yaklafl›k 50 gün çal›flt›k. Bu kapsamda ‹HL’ler üzerine haz›rlanm›fl makale ve kitaplar›n önemli bir bölümünden istifade ettik. Türkiye üniversitelerinde yap›lm›fl befl yüksek lisans, ABD üniversitelerinde yap›lm›fl iki doktora tezini edinip incelendik. Konuyla ilgili resmi mevzuat›n taranmas›n›n yan›s›ra Milli E¤itim Bakanl›¤›, ÖSYM ve Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›’ndan gerekli birtak›m istatistikler temin ettik. Ortaya ç›kan metni fiubat 2004 sonlar›nda www.tesev.

org.tr’de yay›nlad›k. Gelen elefltiriler ve yeni bulgular ›fl›¤›nda yap›lan son de¤iflikliklerle elinizdeki raporun birinci bölümünü “literatür tarama” oluflturdu. Saha Çal›flmas›: 23 fiubat-7 Mart 2004 tarihleri aras›nda, ‹HL’nin bugünkü durumlar›n›n bir foto¤raf›n› çekmek, yaflanan sorun ve sorunlar›, bizzat yaflayan kiflilerin a¤z›ndan dinlemek ve yine ayn› kiflilerin çözüm önerilerini derlemek amac›yla bir saha çal›flmas› gerçeklefltirdik. Bu kapsamda befl ilde 6 ‹HL’ne gittik: Adana, Erzurum, Diyarbak›r, Samsun ‹mam Hatip Liseleri ile ‹stanbul’da Ka¤›thane ve Üsküdar Anadolu ‹mam Hatip Liseleri. Buralarda, okul müdürlerinin saptad›¤› 59 ö¤renci ve 13 ö¤retmenle, ayr›ca 8 idareci, 38 mezun, 24 veliyle derinlemesine mülakat yapt›k. Saha çal›flmas›n›n sonuçlar› raporun ikinci bölümünde yer almaktad›r. Görüfl ve Öneri Derleme: 7 Mart-25 Nisan 2004 tarihleri aras›nda ‹HL sorunu hakk›nda görüfl ve önerilerini almak için baz› sivil toplum kurulufllar› ve e¤itim sendikalar›yla temasa geçtik. Ayr›ca Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› ve Milli E¤itim Bakanl›¤›’n›n üst düzey bürokratlar›yla; TBMM Anayasa ve Milli E¤itim Komisyonlar›n›n baflkanlar›yla, AKP ve CHP’den baz› milletvekilleriyle, e¤itim bilimcilerle, ilahiyatç›lar ve sosyal bilimcilerle, farkl› görüfllere sahip gazetecilerle görüfltük. 7 Mart-25 Nisan tarihleri aras›nda ‹HL sorununu ele alan yazarlar›n görüfllerinden yararland›k. 15 kurum ve 60 kiflinin görüfl ve önerilerinden yapt›¤›m›z derlemeler raporun üçüncü bölümünü oluflturuyor. Sonuç: Türkiye’de, herkesi yak›ndan ilgilendiren hayati sorunlara, yayg›n, sivil ve demokratik bir tart›flman›n ard›ndan çözüm önerileri gelifltirmek al›flkanl›¤› ne yaz›k ki çok yerleflmifl de¤il. “‹HL: Efsaneler ve Gerçekler” projesi bu anlamda da Türk demokrasisi ve sivil toplumuna bir katk› sunabilmek amac›yla tasarland›. Bu bak›mdan raporun sonuç bölümünde, dile getirilen farkl› çözüm önerilerini ayr› ayr› ele al›p bunlar›n ne denli toplumun farkl› kesimleri taraf›ndan benimsenebilece¤ini ve hayata geçirilebilece¤ini tart›flt›k. TESEV Demokratikleflme Program› kapsam›nda yürüttü¤ümüz 8 bu çal›flma toplam dört ay›m›z› ald› ve 5 May›s 2004 tarihinde sona erdi.

Bu tarihte rapor TESEV taraf›ndan hakemlere gönderildi. Hakemlerin görüfl, elefltiri ve önerileri ›fl›¤›nda rapora son fleklini 10 Haziran 2004 tarihinde verdik. Literatür tarama Ruflen Çak›r, ‹rfan Bozan ve Balkan Talu taraf›ndan yap›ld›. Ruflen Çak›r Erzurum, ‹rfan Bozan Adana ve Ka¤›thane, Balkan Talu Üsküdar Anadolu, Müjgan Halis Diyarbak›r, Levent Cinemre Samsun ‹HL görüflmelerini gerçeklefltirdi. Görüfl ve öneri derleme safhas›nda da bu isimlere ek olarak H›d›r Göktafl, Ankara’daki siyasetçi ve STK görüflmelerini üstlendi. Raporu haz›rlayan ekip olarak tümümüz gazeteciyiz. Saha ve görüfl tarama çal›flmalar›nda yard›mlar›na baflvurdu¤umuz arkadafllar›m›z da gazeteci. Dolay›s›yla, bu rapor hiç kuflkusuz, bir “akademik çal›flma” olma iddias› tafl›mamaktad›r. Araflt›rma ve görüflmelerimizde esas olarak gazetecilik teknik ve yöntemlerine baflvurmufl oldu¤umuz aç›kt›r. Bununla birlikte yap›lm›fl kimi akademik çal›flmalardan ve baz› sosyal bilimcilerin görüfl ve önerilerinden yararland›k. TESEV’in bu çal›flmas›, bu konudaki akademik/bilimsel çal›flmalar› teflvik ederse, en önemlisi, Türkiye’deki ‹HL sorununun çözümüne bir nebze katk›da bulunabilirse mutlu olaca¤›z. Çok az say›daki STK temsilcisi ve baz› gazeteciler d›fl›nda ulaflmak istedi¤imiz herkesin görüflme teklifimizi kabul etmesi ve bunlardan büyük bölümünün ellerinden geleni yapmas› iflimizi çok kolaylaflt›rd›.

.